☀️ JOIN SPN MOBILE
Forums
New posts
Guru Granth Sahib
Composition, Arrangement & Layout
ਜਪੁ | Jup
ਸੋ ਦਰੁ | So Dar
ਸੋਹਿਲਾ | Sohilaa
ਰਾਗੁ ਸਿਰੀਰਾਗੁ | Raag Siree-Raag
Gurbani (14-53)
Ashtpadiyan (53-71)
Gurbani (71-74)
Pahre (74-78)
Chhant (78-81)
Vanjara (81-82)
Vaar Siri Raag (83-91)
Bhagat Bani (91-93)
ਰਾਗੁ ਮਾਝ | Raag Maajh
Gurbani (94-109)
Ashtpadi (109)
Ashtpadiyan (110-129)
Ashtpadi (129-130)
Ashtpadiyan (130-133)
Bara Maha (133-136)
Din Raen (136-137)
Vaar Maajh Ki (137-150)
ਰਾਗੁ ਗਉੜੀ | Raag Gauree
Gurbani (151-185)
Quartets/Couplets (185-220)
Ashtpadiyan (220-234)
Karhalei (234-235)
Ashtpadiyan (235-242)
Chhant (242-249)
Baavan Akhari (250-262)
Sukhmani (262-296)
Thittee (296-300)
Gauree kii Vaar (300-323)
Gurbani (323-330)
Ashtpadiyan (330-340)
Baavan Akhari (340-343)
Thintteen (343-344)
Vaar Kabir (344-345)
Bhagat Bani (345-346)
ਰਾਗੁ ਆਸਾ | Raag Aasaa
Gurbani (347-348)
Chaupaday (348-364)
Panchpadde (364-365)
Kaafee (365-409)
Aasaavaree (409-411)
Ashtpadiyan (411-432)
Patee (432-435)
Chhant (435-462)
Vaar Aasaa (462-475)
Bhagat Bani (475-488)
ਰਾਗੁ ਗੂਜਰੀ | Raag Goojaree
Gurbani (489-503)
Ashtpadiyan (503-508)
Vaar Gujari (508-517)
Vaar Gujari (517-526)
ਰਾਗੁ ਦੇਵਗੰਧਾਰੀ | Raag Dayv-Gandhaaree
Gurbani (527-536)
ਰਾਗੁ ਬਿਹਾਗੜਾ | Raag Bihaagraa
Gurbani (537-556)
Chhant (538-548)
Vaar Bihaagraa (548-556)
ਰਾਗੁ ਵਡਹੰਸ | Raag Wadhans
Gurbani (557-564)
Ashtpadiyan (564-565)
Chhant (565-575)
Ghoriaan (575-578)
Alaahaniiaa (578-582)
Vaar Wadhans (582-594)
ਰਾਗੁ ਸੋਰਠਿ | Raag Sorath
Gurbani (595-634)
Asatpadhiya (634-642)
Vaar Sorath (642-659)
ਰਾਗੁ ਧਨਾਸਰੀ | Raag Dhanasaree
Gurbani (660-685)
Astpadhiya (685-687)
Chhant (687-691)
Bhagat Bani (691-695)
ਰਾਗੁ ਜੈਤਸਰੀ | Raag Jaitsree
Gurbani (696-703)
Chhant (703-705)
Vaar Jaitsaree (705-710)
Bhagat Bani (710)
ਰਾਗੁ ਟੋਡੀ | Raag Todee
ਰਾਗੁ ਬੈਰਾੜੀ | Raag Bairaaree
ਰਾਗੁ ਤਿਲੰਗ | Raag Tilang
Gurbani (721-727)
Bhagat Bani (727)
ਰਾਗੁ ਸੂਹੀ | Raag Suhi
Gurbani (728-750)
Ashtpadiyan (750-761)
Kaafee (761-762)
Suchajee (762)
Gunvantee (763)
Chhant (763-785)
Vaar Soohee (785-792)
Bhagat Bani (792-794)
ਰਾਗੁ ਬਿਲਾਵਲੁ | Raag Bilaaval
Gurbani (795-831)
Ashtpadiyan (831-838)
Thitteen (838-840)
Vaar Sat (841-843)
Chhant (843-848)
Vaar Bilaaval (849-855)
Bhagat Bani (855-858)
ਰਾਗੁ ਗੋਂਡ | Raag Gond
Gurbani (859-869)
Ashtpadiyan (869)
Bhagat Bani (870-875)
ਰਾਗੁ ਰਾਮਕਲੀ | Raag Ramkalee
Ashtpadiyan (902-916)
Gurbani (876-902)
Anand (917-922)
Sadd (923-924)
Chhant (924-929)
Dakhnee (929-938)
Sidh Gosat (938-946)
Vaar Ramkalee (947-968)
ਰਾਗੁ ਨਟ ਨਾਰਾਇਨ | Raag Nat Narayan
Gurbani (975-980)
Ashtpadiyan (980-983)
ਰਾਗੁ ਮਾਲੀ ਗਉੜਾ | Raag Maalee Gauraa
Gurbani (984-988)
Bhagat Bani (988)
ਰਾਗੁ ਮਾਰੂ | Raag Maaroo
Gurbani (889-1008)
Ashtpadiyan (1008-1014)
Kaafee (1014-1016)
Ashtpadiyan (1016-1019)
Anjulian (1019-1020)
Solhe (1020-1033)
Dakhni (1033-1043)
ਰਾਗੁ ਤੁਖਾਰੀ | Raag Tukhaari
Bara Maha (1107-1110)
Chhant (1110-1117)
ਰਾਗੁ ਕੇਦਾਰਾ | Raag Kedara
Gurbani (1118-1123)
Bhagat Bani (1123-1124)
ਰਾਗੁ ਭੈਰਉ | Raag Bhairo
Gurbani (1125-1152)
Partaal (1153)
Ashtpadiyan (1153-1167)
ਰਾਗੁ ਬਸੰਤੁ | Raag Basant
Gurbani (1168-1187)
Ashtpadiyan (1187-1193)
Vaar Basant (1193-1196)
ਰਾਗੁ ਸਾਰਗ | Raag Saarag
Gurbani (1197-1200)
Partaal (1200-1231)
Ashtpadiyan (1232-1236)
Chhant (1236-1237)
Vaar Saarang (1237-1253)
ਰਾਗੁ ਮਲਾਰ | Raag Malaar
Gurbani (1254-1293)
Partaal (1265-1273)
Ashtpadiyan (1273-1278)
Chhant (1278)
Vaar Malaar (1278-91)
Bhagat Bani (1292-93)
ਰਾਗੁ ਕਾਨੜਾ | Raag Kaanraa
Gurbani (1294-96)
Partaal (1296-1318)
Ashtpadiyan (1308-1312)
Chhant (1312)
Vaar Kaanraa
Bhagat Bani (1318)
ਰਾਗੁ ਕਲਿਆਨ | Raag Kalyaan
Gurbani (1319-23)
Ashtpadiyan (1323-26)
ਰਾਗੁ ਪ੍ਰਭਾਤੀ | Raag Prabhaatee
Gurbani (1327-1341)
Ashtpadiyan (1342-51)
ਰਾਗੁ ਜੈਜਾਵੰਤੀ | Raag Jaijaiwanti
Gurbani (1352-53)
Salok | Gatha | Phunahe | Chaubole | Swayiye
Sehskritee Mahala 1
Sehskritee Mahala 5
Gaathaa Mahala 5
Phunhay Mahala 5
Chaubolae Mahala 5
Shaloks Bhagat Kabir
Shaloks Sheikh Farid
Swaiyyae Mahala 5
Swaiyyae in Praise of Gurus
Shaloks in Addition To Vaars
Shalok Ninth Mehl
Mundavanee Mehl 5
ਰਾਗ ਮਾਲਾ, Raag Maalaa
What's new
New posts
New media
New media comments
New resources
Latest activity
Videos
New media
New comments
Library
Latest reviews
Donate
Log in
Register
What's new
New posts
Menu
Log in
Register
Install the app
Install
Welcome to all New Sikh Philosophy Network Forums!
Explore Sikh Sikhi Sikhism...
Sign up
Log in
Discussions
New to Sikhism
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਚਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲਦਾਖ -1
JavaScript is disabled. For a better experience, please enable JavaScript in your browser before proceeding.
You are using an out of date browser. It may not display this or other websites correctly.
You should upgrade or use an
alternative browser
.
Reply to thread
Message
<blockquote data-quote="dalvinder45" data-source="post: 225439" data-attributes="member: 26009"><p style="text-align: justify"><strong>ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ</strong></p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">ਚਾਰ ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਸ਼ਮੀਰ 1819 ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਪੀਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਨੇ ਅਫਗਾਨਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਦੁੱਖ ਝੱਲਿਆ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ।(1)</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, 1780 ਵਿੱਚ, ਰਣਜੀਤ ਦਿਓ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੰਮੂ ਦੇ ਰਾਜ (ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ) ਨੂੰ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਦਿਓ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਸੇਵਾ ਮੰਗੀ, ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1820 ਵਿਚ ਜੰਮੂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਪਣੇ ਅਫਸਰ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਰਤੀ।(2)</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">1845 ਵਿੱਚ, ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਅਤੇ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ "ਸਭਰਾਓਂ ਦੀ ਲੜਾਈ (1846) ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਤੇ ਉਹ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਵਿਚੋਲਾ ਅਤੇ ਸਰ ਹੈਨਰੀ ਲਾਰੈਂਸ ਦਾ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣ ਗਿਆਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੋ ਸੰਧੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਲਾਹੌਰ ਰਾਜ (ਭਾਵ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ) ਨੇ 75000 ਰੁਪਏ ਨਾਲ ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਪਹਾੜੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ; ਸਿੰਘ ਇਹ ਸਾਰੇ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕੇ ਅਰਥਾਤ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਘਾਟੀ ਸਿੰਧ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਰਾਵੀ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ" (2)। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸੰਧੀ ਨੇ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ 1857 ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਆਈ ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਨੇ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਣ ਲੈਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਲੜਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਡੋਗਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈਸੀਅਤ ਕਾਇਮ ਕੀਤi ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਵੀ ਦਿੱਤਾ। 1857 ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, (3) ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੁੰਜ਼ਾ, ਗਿਲਗਿਤ ਅਤੇ ਨਗਰ ਦੀ ਅਮੀਰਾਤ ਨੂੰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ।(4)</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">1947 ਦੇ ਬਟਵਾਰੇ ਪਿੱਛੋਂ ਕਬਾਇਲੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਖੋਹ ਲੈਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਅਗੇ ਵਧਣ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਰੋਕ ਦਿਤਾ ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ (ਭਾਰਤੀ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ)(ਆਜ਼ਾਦ) ਕਸ਼ਮੀਰ) ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਏ।ਫਿਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਲਈ ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ 1948, 1965, 1971 ਅਤੇ 1999 ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਯੁੱਧ ਹੋਏ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਲਗਭਗ ਅੱਧੇ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਰਿਆਸਤ; ਦੇ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸੇ ਗਿਲਗਿਤ-ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਵੀ ਸੀਮਾ ਵਿਵਾਦ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦਾਂ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਰੂਸ ਵਿਚਕਾਰ ਕੁਝ ਸੀਮਾ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਚੀਨ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ 1949 ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਚੀਨ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਥਿਤੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲੀ। 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮੱਧ ਤੱਕ ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।(5) "1956-57 ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਤਿੱਬਤ ਵਿਚਕਾਰ ਬਿਹਤਰ ਸੰਚਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਸੜਕ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਸੜਕ ਦੀ ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਹੋਈ ਖੋਜ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਰਹੱਦੀ ਝੜਪਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਅਕਤੂਬਰ 1962 ਦੇ ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ।" (5) ਚੀਨ ਨੇ 1962 ਤੋਂ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇੱਕ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਖੇਤਰ, ਟ੍ਰਾਂਸ-ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਟ੍ਰੈਕਟ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ 1965 ਵਿਚ ਚੀਨ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਸੀ।</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">1949 ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਨਫਰੰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਆਗੂ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ।(6) ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਾਲੇ ਕੜਵੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਿੰਨ ਜੰਗਾਂ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ 'ਤੇ ਵਧ ਰਹੇ ਵਿਵਾਦ ਅਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਅਸਫਲਤਾ।(7ਨੇ ਵੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਉਭਾਰਿਆ।</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 2019 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 370 ਦੇ ਤਹਿਤ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਰਜੇ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਨੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਸਨ। ਦੋ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ - ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਲੱਦਾਖ। ਇਹ ਬਦਲਾਅ 31 ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify"><strong>ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ</strong></p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਰਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 1800 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੀਰੋਵਾਲ ਅਤੇ ਨਿਰੋਲ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅੱਠ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਬਤੌਰ ਨਜ਼ਰਾਨਾ ਦੇ ਭੇਟ ਕੀਤੇ। ਜਦੋਂ ਜੰਮੂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਨੇੜੇ ਆ ਰਹੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਤੁਰੰਤ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਵੀਹ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ-ਏ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਜੰਮੂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਿਲਅਤ ਦਿੱਤੀ।</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">1819 ਵਿਚ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਅਫਗਾਨਾਂ ਨੇ ਵਸਨੀਕਾਂ 'ਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਬੇਮਿਸਾਲ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁਸਲਿਮ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਨੌਂ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਕੁਝ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਜੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗਵਰਨਰ ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਗ ਬਾਰੇ ਇਉਂ ਦਰਜ ਹੈ:</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify"><strong>ਗਵਰਨਰ ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ:</strong></p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ (1834-1841) ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ, ਕੁਸ਼ਲਤਾ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹਾਨ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡਰ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਅਤੇ ਅਸਾਧਾਰਣ ਸਮਰੱਥਾ ਨਾਲ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਇਆ। ਦਸਤੂਰ-ਉਲ-ਅਮਾਲ (ਤਵਾਰੀਖ-ਅਲ-ਕਸ਼ਮੀਰ), ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੁਧਾਰ, ਪੋਲਟਰੀ ਫਾਰਮਿੰਗ, ਸ਼ਾਲ ਉਦਯੋਗ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਮੁੜ ਸਥਾਪਨਾ, ਧਰਮਅਰਥ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ, ਗਲਵਾਨਾਂ ਦਾ ਦਮਨ, ਸ਼ੇਰਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਨੀਂਹ, ਬਸੰਤ ਬਾਗ ਆਦਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਬੰਗਲੇ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਜੇਹਲਮ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ, ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ, ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਬਗੀਚਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਾਲਾ ਚਿਨਾਰ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਹੈ । ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਡੱਲ ਝੀਲ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਰੰਗ ਮਾਣਦ ਤੇ ਵਜਦ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਗਾਇਨ ਕਰਦੇ ਸਨ।</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">ਕੰਵਲ ਦੇ ਫੁੱਲ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਡੱਲ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਉੱਗਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਮਲ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਅਕਸਰ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਥੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੱਧਾ ਆ ਕੇ ਚਿਨਾਰ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠਾਂ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਖੂਹ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿਮਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿਨਾਰ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ (1494-1643) ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਰੁੱਖ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਇਹ 'ਚੀਨਾਰ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ' ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ। ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਇੱਥੇ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਪੰਡਿਤ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਦਾਸ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਫਾਰਸੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਸ਼ਾਰਦਾ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਆਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭਾਈ ਕਮਲੀਆ, ਭਾਈ ਗੋਂਦਾ ਆਦਿ ਸਿੱਖ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਚੇਲੇ ਬਣ ਗਏ। ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ 1904 ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਬਣਵਾਈਆਂ। ਇੱਕ ਉਦਾਸੀ ਮਹੰਤ ਹਰਨਾਮ ਦਾਸ ਲੰਗਾ 1932 ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਆਏ ਅਤੇ ਡੋਗਰਾ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਮਹੰਤ ਹਰਨਾਮ ਦਾਸ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ ਬਣ ਗਏ।</p><p></p><p><strong>ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ</strong></p><p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ ਗਵਰਨਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੇ ਬਸੰਤ ਬਾਗ ਦੇ ਪੱਕੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ ਵੱਲ ਮੌਜੂਦਾ ਮੰਡਪ ਬਣਵਾਇਆ, ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਫ਼ਾਰਸੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਤਿੰਨ ਮੌਜੂਦ ਚਿੱਟੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀਆਂ ਸਲੈਬਾਂ ਉੱਤੇ ਇਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਬਾਗ ਮੇਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ 1835 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify"><strong>ਨਗਰਖਾਨਾ-ਸਿੱਖਾਂ:</strong></p> <p style="text-align: justify">ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਨਗਰਖਾਨਾ-ਸਿੱਖਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ-ਜੁਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਚ ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤੇ ਕਾਲੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸ਼ੇਰਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify"><strong>ਸ਼ੇਖ ਬਾਗ:</strong></p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">ਅਮੀਰਾ ਕਦਲ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਿੱਖ ਗਵਰਨਰ ਸ਼ੇਖ ਗੁਲਾਮ ਮਹੀ-ਉਦ-ਦੀਨ (1841-46) ਦੁਆਰਾ ਬਗੀਚਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਗ਼ ਦੀ ਅਸਲ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁਣ ਚਰਚ ਮਿਸ਼ਨ ਸਕੂਲ, ਈਸਾਈ ਕਬਰਸਤਾਨ, ਅਦਾਲਤ, ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਸੈਂਟਰਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਹੈ। ਸ਼ੇਖ ਗੁਲਾਮ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ ਮਖਦੂਮ ਸ਼ੇਖ ਹਮਜ਼ਾ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਜ਼ੀਰਤਗਾਹ ਵਿਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">ਸ਼ਹੀਦ ਬੁੰਗਾ, ਬਰਜ਼ਾਲਾ-ਬਾਘਾਟ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ: 12 ਜੂਨ 1841 ਨੂੰ ਰਾਮ ਬਾਗ ਨੇੜੇ ਦੂਧਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵਿਦਰੋਹੀ ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀਆਂ (ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖ) ਅਤੇ ਡੋਗਰਾ/ਗੋਰਖਾ ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈ ਹੋਈ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਲਈ ਬੇਚੈਨੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਾਹਤ ਲਈ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਚੈਨ ਸਨ। ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰੇ ਨੇ ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੀਆਂ ਚਾਰ ਬਟਾਲੀਅਨਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਘੋੜਚੜ੍ਹਿiਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। 400 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਲਾਹੌਰ ਮੁੜ ਗਏ। "ਸ਼ਹੀਦ ਬੁੰਗਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ" ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify"><strong>ਸਿੱਖ ਸਿੱਕੇ:</strong></p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਸਿੱਕਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਜੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1819 ਵਿੱਚ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਦੇ ਸਨ।</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">ਕਿਉਂਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿੱਕੇ ਚਲਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੋਂ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿੱਕਾ ਚਲਾਇਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ "ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੋਹਰ" ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ "ਮਾਸੇ ਰਤੀ" ਸ਼ੁੱਧ ਸੋਨਾ ਸੀ। ਮੂਹਰਲੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਰੁਪਿਆ ਵਰਗਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਖਰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਸਨ ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ 'ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ' ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।</p> <p style="text-align: justify"></p> <p style="text-align: justify">ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹੀ ਰੁਪਏ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਨਾਨਕੀ ਰੁਪਿਆ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ‘ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੋਹਰ’ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਟਕਸਾਲ ਵਿਚ ਬਣੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ‘ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ’ ਪੰਦਰਾਂ ਰੁਪਏ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਪਰ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਟਕਸਾਲ ਤੋਂ ਬਣਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ‘ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ’ ਰੁਪਿਆ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿੱਕਾ ਸੀ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਸਿੱਕਾ ਅੱਜ ਵੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸ਼ਬਦ ਉੱਕਰੇ ਹੋਏ ਹਨ: ਜ਼ਰਬ ਕਸ਼ਮੀਰ, 1876 ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ: ਦੇਗ ਵਾ ਤੇਗ ਫਤਹਿ ਵਾ ਨਸਰਤ ਬੇਦਰੰਗ, ਯਫਤ ਅਜ਼ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ" । ਸਿੱਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਵੀ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਲਿਪੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੀ ਪਰ ਹਿਊਗਲ ਨੇ ਇੱਕ ਸਿੱਕਾ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ: ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੁਕਮ ਦੁਆਰਾ ਨਲਵਾ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਵੱਡਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸ: ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਵਾਲਾ ਸਿੱਕਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜੋ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿਖੇ ਟਕਸਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ’ ਅਤੇ ‘ਸੰਮਤ 1878’ ਉੱਕਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਹੇਠਾਂ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ’ ‘ਯਕ (ਇੱਕ) ਰੁਪਈਆ’ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।</p><p><strong></strong></p><p><strong>ਹਵਾਲੇ</strong></p><p></p><p>(1) ਸ਼ੋਫੀਲਡ, ਵਿਕਟੋਰੀਆ (2010), ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼: ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਨਐਂਡਿੰਗ ਵਾਰ, ਆਈ.ਬੀ. ਟੌਰਿਸ., ੀਸ਼ਭਂ 978-1-84885-105-4, ਪੀ.ਪੀ. 5-6.</p><p></p><p>(2) ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਗਜ਼ਟੀਅਰ (ਖੰਡ 15), ਪੰਨਾ 94-95.</p><p></p><p>(3) ਸ਼ੋਫੀਲਡ 2010, ਪੀ. 7.</p><p></p><p>(4) ਸ਼ੋਫੀਲਡ 2010, ਪੀ. 11.</p><p></p><p>(5) "ਕਸ਼ਮੀਰ" (2007), ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਬ੍ਰਿਟੈਨਿਕਾ, 27 ਮਾਰਚ 2007 ਨੂੰ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਬ੍ਰਿਟੈਨਿਕਾ ਔਨਲਾਈਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।</p><p></p><p>(6) ਸ਼ੋਫੀਲਡ, ਵਿਕਟੋਰੀਆ, 'ਕਸ਼ਮੀਰ: ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਮੂਲ', ਬੀਬੀਸੀ ਨਿਊਜ਼ ਯੂਕੇ ਐਡੀਸ਼ਨ (16 ਜਨਵਰੀ 2002) 20 ਮਈ 2005 ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ</p><p></p><p>(6) ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ</p></blockquote><p></p>
[QUOTE="dalvinder45, post: 225439, member: 26009"] [JUSTIFY][B]ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ[/B] ਚਾਰ ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਸ਼ਮੀਰ 1819 ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਪੀਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਨੇ ਅਫਗਾਨਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਦੁੱਖ ਝੱਲਿਆ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ।(1) ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, 1780 ਵਿੱਚ, ਰਣਜੀਤ ਦਿਓ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੰਮੂ ਦੇ ਰਾਜ (ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ) ਨੂੰ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਦਿਓ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਸੇਵਾ ਮੰਗੀ, ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1820 ਵਿਚ ਜੰਮੂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਪਣੇ ਅਫਸਰ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਰਤੀ।(2) 1845 ਵਿੱਚ, ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਅਤੇ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ "ਸਭਰਾਓਂ ਦੀ ਲੜਾਈ (1846) ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਤੇ ਉਹ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਵਿਚੋਲਾ ਅਤੇ ਸਰ ਹੈਨਰੀ ਲਾਰੈਂਸ ਦਾ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣ ਗਿਆਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੋ ਸੰਧੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਲਾਹੌਰ ਰਾਜ (ਭਾਵ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ) ਨੇ 75000 ਰੁਪਏ ਨਾਲ ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਪਹਾੜੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ; ਸਿੰਘ ਇਹ ਸਾਰੇ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕੇ ਅਰਥਾਤ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਘਾਟੀ ਸਿੰਧ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਰਾਵੀ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ" (2)। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸੰਧੀ ਨੇ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ 1857 ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਆਈ ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਨੇ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਣ ਲੈਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਲੜਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਡੋਗਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈਸੀਅਤ ਕਾਇਮ ਕੀਤi ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਵੀ ਦਿੱਤਾ। 1857 ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, (3) ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੁੰਜ਼ਾ, ਗਿਲਗਿਤ ਅਤੇ ਨਗਰ ਦੀ ਅਮੀਰਾਤ ਨੂੰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ।(4) 1947 ਦੇ ਬਟਵਾਰੇ ਪਿੱਛੋਂ ਕਬਾਇਲੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਖੋਹ ਲੈਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਅਗੇ ਵਧਣ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਰੋਕ ਦਿਤਾ ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ (ਭਾਰਤੀ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ)(ਆਜ਼ਾਦ) ਕਸ਼ਮੀਰ) ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਏ।ਫਿਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਲਈ ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ 1948, 1965, 1971 ਅਤੇ 1999 ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਯੁੱਧ ਹੋਏ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਲਗਭਗ ਅੱਧੇ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਰਿਆਸਤ; ਦੇ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸੇ ਗਿਲਗਿਤ-ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਵੀ ਸੀਮਾ ਵਿਵਾਦ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦਾਂ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਰੂਸ ਵਿਚਕਾਰ ਕੁਝ ਸੀਮਾ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਚੀਨ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ 1949 ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਚੀਨ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਥਿਤੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲੀ। 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮੱਧ ਤੱਕ ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।(5) "1956-57 ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਤਿੱਬਤ ਵਿਚਕਾਰ ਬਿਹਤਰ ਸੰਚਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਸੜਕ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਸੜਕ ਦੀ ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਹੋਈ ਖੋਜ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਰਹੱਦੀ ਝੜਪਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਅਕਤੂਬਰ 1962 ਦੇ ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ।" (5) ਚੀਨ ਨੇ 1962 ਤੋਂ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇੱਕ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਖੇਤਰ, ਟ੍ਰਾਂਸ-ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਟ੍ਰੈਕਟ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ 1965 ਵਿਚ ਚੀਨ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਸੀ। 1949 ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਨਫਰੰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਆਗੂ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ।(6) ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਾਲੇ ਕੜਵੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਿੰਨ ਜੰਗਾਂ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ 'ਤੇ ਵਧ ਰਹੇ ਵਿਵਾਦ ਅਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਅਸਫਲਤਾ।(7ਨੇ ਵੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਉਭਾਰਿਆ। ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 2019 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 370 ਦੇ ਤਹਿਤ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਰਜੇ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਨੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਸਨ। ਦੋ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ - ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਲੱਦਾਖ। ਇਹ ਬਦਲਾਅ 31 ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। [B]ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ[/B] ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਰਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 1800 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੀਰੋਵਾਲ ਅਤੇ ਨਿਰੋਲ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅੱਠ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਬਤੌਰ ਨਜ਼ਰਾਨਾ ਦੇ ਭੇਟ ਕੀਤੇ। ਜਦੋਂ ਜੰਮੂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਨੇੜੇ ਆ ਰਹੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਤੁਰੰਤ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਵੀਹ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ-ਏ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਜੰਮੂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਿਲਅਤ ਦਿੱਤੀ। 1819 ਵਿਚ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਅਫਗਾਨਾਂ ਨੇ ਵਸਨੀਕਾਂ 'ਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਬੇਮਿਸਾਲ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁਸਲਿਮ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਨੌਂ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਕੁਝ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਜੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗਵਰਨਰ ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਗ ਬਾਰੇ ਇਉਂ ਦਰਜ ਹੈ: [B]ਗਵਰਨਰ ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ:[/B] ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ (1834-1841) ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ, ਕੁਸ਼ਲਤਾ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹਾਨ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡਰ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਅਤੇ ਅਸਾਧਾਰਣ ਸਮਰੱਥਾ ਨਾਲ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਇਆ। ਦਸਤੂਰ-ਉਲ-ਅਮਾਲ (ਤਵਾਰੀਖ-ਅਲ-ਕਸ਼ਮੀਰ), ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੁਧਾਰ, ਪੋਲਟਰੀ ਫਾਰਮਿੰਗ, ਸ਼ਾਲ ਉਦਯੋਗ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਮੁੜ ਸਥਾਪਨਾ, ਧਰਮਅਰਥ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ, ਗਲਵਾਨਾਂ ਦਾ ਦਮਨ, ਸ਼ੇਰਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਨੀਂਹ, ਬਸੰਤ ਬਾਗ ਆਦਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਬੰਗਲੇ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਜੇਹਲਮ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ, ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ, ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਬਗੀਚਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਾਲਾ ਚਿਨਾਰ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਹੈ । ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਡੱਲ ਝੀਲ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਰੰਗ ਮਾਣਦ ਤੇ ਵਜਦ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਗਾਇਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕੰਵਲ ਦੇ ਫੁੱਲ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਡੱਲ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਉੱਗਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਮਲ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਅਕਸਰ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਥੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੱਧਾ ਆ ਕੇ ਚਿਨਾਰ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠਾਂ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਖੂਹ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿਮਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿਨਾਰ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ (1494-1643) ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਰੁੱਖ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਇਹ 'ਚੀਨਾਰ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ' ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ। ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਇੱਥੇ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਪੰਡਿਤ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਦਾਸ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਫਾਰਸੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਸ਼ਾਰਦਾ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਆਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭਾਈ ਕਮਲੀਆ, ਭਾਈ ਗੋਂਦਾ ਆਦਿ ਸਿੱਖ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਚੇਲੇ ਬਣ ਗਏ। ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ 1904 ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਬਣਵਾਈਆਂ। ਇੱਕ ਉਦਾਸੀ ਮਹੰਤ ਹਰਨਾਮ ਦਾਸ ਲੰਗਾ 1932 ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਆਏ ਅਤੇ ਡੋਗਰਾ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਮਹੰਤ ਹਰਨਾਮ ਦਾਸ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ ਬਣ ਗਏ।[/JUSTIFY] [B]ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ[/B] [JUSTIFY] ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ ਗਵਰਨਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੇ ਬਸੰਤ ਬਾਗ ਦੇ ਪੱਕੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ ਵੱਲ ਮੌਜੂਦਾ ਮੰਡਪ ਬਣਵਾਇਆ, ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਫ਼ਾਰਸੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਤਿੰਨ ਮੌਜੂਦ ਚਿੱਟੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀਆਂ ਸਲੈਬਾਂ ਉੱਤੇ ਇਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਬਾਗ ਮੇਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ 1835 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। [B]ਨਗਰਖਾਨਾ-ਸਿੱਖਾਂ:[/B] ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਨਗਰਖਾਨਾ-ਸਿੱਖਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ-ਜੁਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਚ ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤੇ ਕਾਲੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸ਼ੇਰਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। [B]ਸ਼ੇਖ ਬਾਗ:[/B] ਅਮੀਰਾ ਕਦਲ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਿੱਖ ਗਵਰਨਰ ਸ਼ੇਖ ਗੁਲਾਮ ਮਹੀ-ਉਦ-ਦੀਨ (1841-46) ਦੁਆਰਾ ਬਗੀਚਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਗ਼ ਦੀ ਅਸਲ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁਣ ਚਰਚ ਮਿਸ਼ਨ ਸਕੂਲ, ਈਸਾਈ ਕਬਰਸਤਾਨ, ਅਦਾਲਤ, ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਸੈਂਟਰਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਹੈ। ਸ਼ੇਖ ਗੁਲਾਮ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ ਮਖਦੂਮ ਸ਼ੇਖ ਹਮਜ਼ਾ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਜ਼ੀਰਤਗਾਹ ਵਿਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਹੀਦ ਬੁੰਗਾ, ਬਰਜ਼ਾਲਾ-ਬਾਘਾਟ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ: 12 ਜੂਨ 1841 ਨੂੰ ਰਾਮ ਬਾਗ ਨੇੜੇ ਦੂਧਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵਿਦਰੋਹੀ ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀਆਂ (ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖ) ਅਤੇ ਡੋਗਰਾ/ਗੋਰਖਾ ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈ ਹੋਈ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਲਈ ਬੇਚੈਨੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਾਹਤ ਲਈ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਚੈਨ ਸਨ। ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰੇ ਨੇ ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੀਆਂ ਚਾਰ ਬਟਾਲੀਅਨਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਘੋੜਚੜ੍ਹਿiਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। 400 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਲਾਹੌਰ ਮੁੜ ਗਏ। "ਸ਼ਹੀਦ ਬੁੰਗਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ" ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। [B]ਸਿੱਖ ਸਿੱਕੇ:[/B] ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਸਿੱਕਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਜੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1819 ਵਿੱਚ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਦੇ ਸਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿੱਕੇ ਚਲਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੋਂ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿੱਕਾ ਚਲਾਇਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ "ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੋਹਰ" ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ "ਮਾਸੇ ਰਤੀ" ਸ਼ੁੱਧ ਸੋਨਾ ਸੀ। ਮੂਹਰਲੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਰੁਪਿਆ ਵਰਗਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਖਰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਸਨ ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ 'ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ' ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹੀ ਰੁਪਏ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਨਾਨਕੀ ਰੁਪਿਆ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ‘ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੋਹਰ’ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਟਕਸਾਲ ਵਿਚ ਬਣੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ‘ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ’ ਪੰਦਰਾਂ ਰੁਪਏ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਪਰ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਟਕਸਾਲ ਤੋਂ ਬਣਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ‘ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ’ ਰੁਪਿਆ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿੱਕਾ ਸੀ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਸਿੱਕਾ ਅੱਜ ਵੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸ਼ਬਦ ਉੱਕਰੇ ਹੋਏ ਹਨ: ਜ਼ਰਬ ਕਸ਼ਮੀਰ, 1876 ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ: ਦੇਗ ਵਾ ਤੇਗ ਫਤਹਿ ਵਾ ਨਸਰਤ ਬੇਦਰੰਗ, ਯਫਤ ਅਜ਼ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ" । ਸਿੱਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਵੀ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਲਿਪੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੀ ਪਰ ਹਿਊਗਲ ਨੇ ਇੱਕ ਸਿੱਕਾ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ: ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੁਕਮ ਦੁਆਰਾ ਨਲਵਾ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਵੱਡਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸ: ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਵਾਲਾ ਸਿੱਕਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜੋ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿਖੇ ਟਕਸਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ’ ਅਤੇ ‘ਸੰਮਤ 1878’ ਉੱਕਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਹੇਠਾਂ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ’ ‘ਯਕ (ਇੱਕ) ਰੁਪਈਆ’ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।[/JUSTIFY] [B] ਹਵਾਲੇ[/B] (1) ਸ਼ੋਫੀਲਡ, ਵਿਕਟੋਰੀਆ (2010), ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼: ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਨਐਂਡਿੰਗ ਵਾਰ, ਆਈ.ਬੀ. ਟੌਰਿਸ., ੀਸ਼ਭਂ 978-1-84885-105-4, ਪੀ.ਪੀ. 5-6. (2) ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਗਜ਼ਟੀਅਰ (ਖੰਡ 15), ਪੰਨਾ 94-95. (3) ਸ਼ੋਫੀਲਡ 2010, ਪੀ. 7. (4) ਸ਼ੋਫੀਲਡ 2010, ਪੀ. 11. (5) "ਕਸ਼ਮੀਰ" (2007), ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਬ੍ਰਿਟੈਨਿਕਾ, 27 ਮਾਰਚ 2007 ਨੂੰ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਬ੍ਰਿਟੈਨਿਕਾ ਔਨਲਾਈਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। (6) ਸ਼ੋਫੀਲਡ, ਵਿਕਟੋਰੀਆ, 'ਕਸ਼ਮੀਰ: ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਮੂਲ', ਬੀਬੀਸੀ ਨਿਊਜ਼ ਯੂਕੇ ਐਡੀਸ਼ਨ (16 ਜਨਵਰੀ 2002) 20 ਮਈ 2005 ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ (6) ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ [/QUOTE]
Insert quotes…
Verification
Post reply
Discussions
New to Sikhism
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਚਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲਦਾਖ -1
This site uses cookies to help personalise content, tailor your experience and to keep you logged in if you register.
By continuing to use this site, you are consenting to our use of cookies.
Accept
Learn more…
Top