☀️ JOIN SPN MOBILE
Forums
New posts
Guru Granth Sahib
Composition, Arrangement & Layout
ਜਪੁ | Jup
ਸੋ ਦਰੁ | So Dar
ਸੋਹਿਲਾ | Sohilaa
ਰਾਗੁ ਸਿਰੀਰਾਗੁ | Raag Siree-Raag
Gurbani (14-53)
Ashtpadiyan (53-71)
Gurbani (71-74)
Pahre (74-78)
Chhant (78-81)
Vanjara (81-82)
Vaar Siri Raag (83-91)
Bhagat Bani (91-93)
ਰਾਗੁ ਮਾਝ | Raag Maajh
Gurbani (94-109)
Ashtpadi (109)
Ashtpadiyan (110-129)
Ashtpadi (129-130)
Ashtpadiyan (130-133)
Bara Maha (133-136)
Din Raen (136-137)
Vaar Maajh Ki (137-150)
ਰਾਗੁ ਗਉੜੀ | Raag Gauree
Gurbani (151-185)
Quartets/Couplets (185-220)
Ashtpadiyan (220-234)
Karhalei (234-235)
Ashtpadiyan (235-242)
Chhant (242-249)
Baavan Akhari (250-262)
Sukhmani (262-296)
Thittee (296-300)
Gauree kii Vaar (300-323)
Gurbani (323-330)
Ashtpadiyan (330-340)
Baavan Akhari (340-343)
Thintteen (343-344)
Vaar Kabir (344-345)
Bhagat Bani (345-346)
ਰਾਗੁ ਆਸਾ | Raag Aasaa
Gurbani (347-348)
Chaupaday (348-364)
Panchpadde (364-365)
Kaafee (365-409)
Aasaavaree (409-411)
Ashtpadiyan (411-432)
Patee (432-435)
Chhant (435-462)
Vaar Aasaa (462-475)
Bhagat Bani (475-488)
ਰਾਗੁ ਗੂਜਰੀ | Raag Goojaree
Gurbani (489-503)
Ashtpadiyan (503-508)
Vaar Gujari (508-517)
Vaar Gujari (517-526)
ਰਾਗੁ ਦੇਵਗੰਧਾਰੀ | Raag Dayv-Gandhaaree
Gurbani (527-536)
ਰਾਗੁ ਬਿਹਾਗੜਾ | Raag Bihaagraa
Gurbani (537-556)
Chhant (538-548)
Vaar Bihaagraa (548-556)
ਰਾਗੁ ਵਡਹੰਸ | Raag Wadhans
Gurbani (557-564)
Ashtpadiyan (564-565)
Chhant (565-575)
Ghoriaan (575-578)
Alaahaniiaa (578-582)
Vaar Wadhans (582-594)
ਰਾਗੁ ਸੋਰਠਿ | Raag Sorath
Gurbani (595-634)
Asatpadhiya (634-642)
Vaar Sorath (642-659)
ਰਾਗੁ ਧਨਾਸਰੀ | Raag Dhanasaree
Gurbani (660-685)
Astpadhiya (685-687)
Chhant (687-691)
Bhagat Bani (691-695)
ਰਾਗੁ ਜੈਤਸਰੀ | Raag Jaitsree
Gurbani (696-703)
Chhant (703-705)
Vaar Jaitsaree (705-710)
Bhagat Bani (710)
ਰਾਗੁ ਟੋਡੀ | Raag Todee
ਰਾਗੁ ਬੈਰਾੜੀ | Raag Bairaaree
ਰਾਗੁ ਤਿਲੰਗ | Raag Tilang
Gurbani (721-727)
Bhagat Bani (727)
ਰਾਗੁ ਸੂਹੀ | Raag Suhi
Gurbani (728-750)
Ashtpadiyan (750-761)
Kaafee (761-762)
Suchajee (762)
Gunvantee (763)
Chhant (763-785)
Vaar Soohee (785-792)
Bhagat Bani (792-794)
ਰਾਗੁ ਬਿਲਾਵਲੁ | Raag Bilaaval
Gurbani (795-831)
Ashtpadiyan (831-838)
Thitteen (838-840)
Vaar Sat (841-843)
Chhant (843-848)
Vaar Bilaaval (849-855)
Bhagat Bani (855-858)
ਰਾਗੁ ਗੋਂਡ | Raag Gond
Gurbani (859-869)
Ashtpadiyan (869)
Bhagat Bani (870-875)
ਰਾਗੁ ਰਾਮਕਲੀ | Raag Ramkalee
Ashtpadiyan (902-916)
Gurbani (876-902)
Anand (917-922)
Sadd (923-924)
Chhant (924-929)
Dakhnee (929-938)
Sidh Gosat (938-946)
Vaar Ramkalee (947-968)
ਰਾਗੁ ਨਟ ਨਾਰਾਇਨ | Raag Nat Narayan
Gurbani (975-980)
Ashtpadiyan (980-983)
ਰਾਗੁ ਮਾਲੀ ਗਉੜਾ | Raag Maalee Gauraa
Gurbani (984-988)
Bhagat Bani (988)
ਰਾਗੁ ਮਾਰੂ | Raag Maaroo
Gurbani (889-1008)
Ashtpadiyan (1008-1014)
Kaafee (1014-1016)
Ashtpadiyan (1016-1019)
Anjulian (1019-1020)
Solhe (1020-1033)
Dakhni (1033-1043)
ਰਾਗੁ ਤੁਖਾਰੀ | Raag Tukhaari
Bara Maha (1107-1110)
Chhant (1110-1117)
ਰਾਗੁ ਕੇਦਾਰਾ | Raag Kedara
Gurbani (1118-1123)
Bhagat Bani (1123-1124)
ਰਾਗੁ ਭੈਰਉ | Raag Bhairo
Gurbani (1125-1152)
Partaal (1153)
Ashtpadiyan (1153-1167)
ਰਾਗੁ ਬਸੰਤੁ | Raag Basant
Gurbani (1168-1187)
Ashtpadiyan (1187-1193)
Vaar Basant (1193-1196)
ਰਾਗੁ ਸਾਰਗ | Raag Saarag
Gurbani (1197-1200)
Partaal (1200-1231)
Ashtpadiyan (1232-1236)
Chhant (1236-1237)
Vaar Saarang (1237-1253)
ਰਾਗੁ ਮਲਾਰ | Raag Malaar
Gurbani (1254-1293)
Partaal (1265-1273)
Ashtpadiyan (1273-1278)
Chhant (1278)
Vaar Malaar (1278-91)
Bhagat Bani (1292-93)
ਰਾਗੁ ਕਾਨੜਾ | Raag Kaanraa
Gurbani (1294-96)
Partaal (1296-1318)
Ashtpadiyan (1308-1312)
Chhant (1312)
Vaar Kaanraa
Bhagat Bani (1318)
ਰਾਗੁ ਕਲਿਆਨ | Raag Kalyaan
Gurbani (1319-23)
Ashtpadiyan (1323-26)
ਰਾਗੁ ਪ੍ਰਭਾਤੀ | Raag Prabhaatee
Gurbani (1327-1341)
Ashtpadiyan (1342-51)
ਰਾਗੁ ਜੈਜਾਵੰਤੀ | Raag Jaijaiwanti
Gurbani (1352-53)
Salok | Gatha | Phunahe | Chaubole | Swayiye
Sehskritee Mahala 1
Sehskritee Mahala 5
Gaathaa Mahala 5
Phunhay Mahala 5
Chaubolae Mahala 5
Shaloks Bhagat Kabir
Shaloks Sheikh Farid
Swaiyyae Mahala 5
Swaiyyae in Praise of Gurus
Shaloks in Addition To Vaars
Shalok Ninth Mehl
Mundavanee Mehl 5
ਰਾਗ ਮਾਲਾ, Raag Maalaa
What's new
New posts
New media
New media comments
New resources
Latest activity
Videos
New media
New comments
Library
Latest reviews
Donate
Log in
Register
What's new
New posts
Menu
Log in
Register
Install the app
Install
Welcome to all New Sikh Philosophy Network Forums!
Explore Sikh Sikhi Sikhism...
Sign up
Log in
Discussions
New to Sikhism
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਚਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲਦਾਖ -1
JavaScript is disabled. For a better experience, please enable JavaScript in your browser before proceeding.
You are using an out of date browser. It may not display this or other websites correctly.
You should upgrade or use an
alternative browser
.
Reply to thread
Message
<blockquote data-quote="dalvinder45" data-source="post: 225462" data-attributes="member: 26009"><p><strong>ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮਟਨ ਵਿਖੇ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨਾਲ ਗੋਸ਼ਟ</strong></p><p></p><p> ਮਟਨ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਫਕੀਰ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪੰਡਤ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। 'ਕਮਲ-ਉ-ਦੀਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ, ਭਾਵੇਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮਟਨ ਵਿਖੇ ਆਗਮਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਦੋਨੋਂ ਬਚਪਨ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਦੋਸਤ ਸਨ।' ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕੋ ਉਮਰ ਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੀ ਮਕਤਬ ਵਿੱਚ ਜਮਾਤੀ ਸਨ। ਉਹ ਮਟਨ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ ਜੋ ਡੂੰਘੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਉਲੇਮਾਨ ਅਤੇ ਪੰਡਿਤ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। 'ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਜ਼ੀ ਸਨ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਹੋਰ ਉੱਚ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਮੰਦਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੁਜਾਰੀ ਸਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਖੇਤ ਅਤੇ ਦੋ-ਦੋ ਬਾਗਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ।</p><p></p><p>ਮਕਤਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਮਾਲ-ਉਲ-ਦੀਨ ਮਦਰੱਸੇ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ, ਕੁਰਾਨ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਨਿਆਂ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਕਾਜ਼ੀ ਜਾਂ ਪਾਦਰੀ ਬਣਨ ਦੀ ਰੁਚੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਹ ਅੱਗੇ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਪਰਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਲਕਰਕ, ਇਸਲਾਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੱਜ 'ਤੇ ਮੱਕਾ ਗਿਆ। ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਸਜਿਦਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਇਮਾਮ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਰਾਜ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਮਟਨ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ।</p><p></p><p>ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਇੱਕ ਉੱਚੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ। ਉਹ ਛੇ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੰਬਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲ ਬੋਲਡ, ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ, ਨਮਕ-ਮਿਰਚੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਗਰਦਨ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਪਿੱਛੇ ਮੋਟੇ, ਚਮਕਦਾਰ ਵਾਲ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਹੰਕਾਰੀ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਗੁੱਸਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਅੱਗ ਭੜਕਦੀ ਸੀ; ਮਾਮੂਲੀ ਭੜਕਾਹਟ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪੇ ਦੇ ਕਾਬੂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਜਾਂ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਗੁਆ ਬੈਠਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਗੁੱਸੇ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕਈ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਪੋਤੇ-ਪੋਤੀਆਂ ਸਨ। ਆਪਣੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਹ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਧਾਰਮਿਕ ਆਦਮੀ ਸੀ। ਉਹ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਵਾਰ ਨਮਾਜ਼ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਰਮਜ਼ਾਨ ਦੇ ਰੋਜ਼ੇ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਰਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਦਾਨ ਵਜੋਂ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਉਸ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਿਆਂ ਜਿਸ ਲਈ ਉਹ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਤਰਸਦਾ ਸੀ।</p><p></p><p>ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਮਕਤਬ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਕ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਅਧੀਨ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਚੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਉਹ ਬਨਾਰਸ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਲਗਨ ਨਾਲ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਬੜੀ ਤਕੜੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਤੋਂ ਆਇਤ ਅਤੇ ਅਧਿਆਇ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਸਦੇ ਸਰੋਤੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।। ਉਹ ਇੱਕ ਜਾਣਿਆ-ਪਛਾਣਿਆ ਵਿਆਕਰਣਕਾਰ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੰਦੂ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਤਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਕੋਲ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਢੇਰ ਸੀ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਉਸ ਕੋਲ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਈ ਸਿਖਿ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਅਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਉਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ ਅਤੇ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮਟਨ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਉੱਤੇ ਲਿਖੀਆਂ ਕੁਝ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।</p><p></p><p>ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਦਰਮਿਆਨੇ ਕੱਦ ਦਾ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਸਨ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਇੰਨਾ ਵਧੀਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮੂਰਤੀਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਨਮੂਨੇ ਵਾਂਗ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਕੋਲ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਲੰਬੇ ਹੱਥ, ਅਜੀਬ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫਿੱਕੀਆਂ ਨੀਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਵਾਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੋਟਾ ਜੂੜਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਥਪਥਪਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਚਿੱਟੀ ਕਮੀਜ਼) ਅਤੇ ਇੱਕ ਚਿੱਟਾ ਚੂੜੀਦਾਰ ਪਜਾਮਾ ਪਹਿਨਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ; ਕੁੜਤੇ ਨੂੰ ਡਿਜ਼ਾਈਨਾਂ ਨਾਲ ਕਢਾਈ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਵਿਆਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਕੋਈ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕਾਂ ਲਈ ਉਸਦਾ ਘਰ ਇੱਕ ਸੱਚਾ ਮੱਕਾ ਸੀ। ਜੇ, ਉਸ ਨੇ ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ੀ ਜਾਂ ਵਿਦਵਾਨ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਹਵਾਲੇ ਲਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਤਿਆਰ ਰੱਖਿਅ ਝਾ ਊਠਾਂ 'ਤੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, । ਉਸ ਅਜੀਬ ਕਿਸਮ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਸੀ। ਉਸ ਕੋਲ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਮੂਰਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਚੇਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਗਲੇ ਵਿਚ ਲਟਕਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਉਸਦੇ ਮਨਪਸੰਦ ਦੇਵਤੇ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਮੂਰਤੀ ਸੀ।</p><p></p><p>ਮਟਨ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ ਸੇਬ ਅਤੇ ਬਦਾਮ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਬਾਗ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਇੱਕ ਝਰਨੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਆਰਾਮ ਸਥਾਨ ਲੱਭਿਆ। ਅੱਜ ਉਸ ਝਰਨੇ ਨੇ ਤਲਾਬ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਮੱਛੀਆਂ ਤੈਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਮਰਿਆਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।</p><p></p><p>ਮਟਨ ਪੰਡਤਾਂ ਦਾ ਨਗਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦਰਜਨਾਂ ਪੰਡਤਾਂ ਦੀ ਹਰ ਬੱਸ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਸਾਧਾਰਨ ਪਹਿਰਾਵੇ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੋਏ ਹੋਣਗੇ। ਇਹ ਅਮਰਨਾਥ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ੳਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਉਤਸੁਕਤਾ ਵੱਸ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਚੁੰਬਕੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਕਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨਮੋਹਕ ਉਪਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਰਹੱਸਮਈ ਉੋਦੇਾ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਜਗਾਈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ ਖਿੱਚ ਪਾਈ । ਜਦੋਂ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਤਸੁਕ ਪਰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਵੀ ਹੋਇਆ। ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਪੈਗੰਬਰ ਜਾਂ ਰੱਬ ਦਾ ਦੂਤ ਪਰ ਪੈਗੰਬਰ ਮੁਹੰਮਦ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਸੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਟਨ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਰਖਵਾਲਾ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਸਮਝਦਾ ਸੀ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਰੱਬ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਮਿਲਾਪ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੰਨਿਆ । ਉਸ ਨੇ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਵਾਂ ਸੰਤ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਆਦਮੀ ਸੀ।</p><p></p><p>ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ, ਦੋ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਝਰਨੇ ਵਾਲੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕੁਝ ਪੰਡਤਾਂ ਨਾਲ ਜੀਵੰਤ ਚਰਚਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਪੰਡਤਾਂ ਨੇ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਦੇ ਆਗਮਨ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅਪਣੇ ਸੁਭਾ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਮਰਤਾ ਸਹਿਤ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬੈਠਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।</p><p></p><p>ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਮਰਨਾਥ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਆਏ ਹੋ?’ ਕਮਲ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।</p><p></p><p>'ਨਹੀਂ'</p><p></p><p>"ਫੇਰ ਕਿੱਥੇ?"</p><p></p><p>"ਜਿਥੇ, ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਲੈਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ"</p><p></p><p>"ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਹੈ?"</p><p></p><p>"ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੀ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ"</p><p></p><p>"ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ?"</p><p></p><p>"ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ"</p><p></p><p>ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੂੰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ. ਕੁਝ ਝਿਜਕਦਿਆਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, "ਤੁਸੀਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਤੁਸੀਂ ਇਕੱਲੇ ਰੱਬ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹੋ?"</p><p></p><p>"ਹਾਂ, ਇਕੋ ਇਕ ਪਰਮਾਤਮਾ, ਪਰਮ ਸੱਚ ਨੂੰ ਹੀ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ"।</p><p></p><p>ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, " ਸੱਚਮੁੱਚ ਇਵੇਂ ਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਪੈਗੰਬਰ ਮੁਹੰਮਦ ਬਾਰੇ ਕੀ?</p><p></p><p>"ਮੈਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ"। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ।</p><p></p><p>ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਨੇ ਸਿਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਕਿਹਾ, "ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਪੈਗੰਬਰ ਦੀ ਮਦਦ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ"।</p><p></p><p>"ਪੈਗੰਬਰ ਦੀ ਮਦਦ ਜ਼ੂਰ ਲਵੋ, ਪਰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ; ਤੁਹਾਨੂੰ ਖੁਦ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ."</p><p></p><p>"ਮੈਂ ਅੰਤਿਮ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਲਈ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਵਾਰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ"।</p><p></p><p>"ਪਰ ਦੋ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ, ਸ਼ੇਖ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ, ਇੱਕ ਰੱਬ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਠ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਦੋ, ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਸੱਚਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ"।</p><p></p><p>"ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਤੁਸੀਂ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋ। ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਹੈ ਕਿ ਹੋਰ ਸਪਸ਼ਟ ਬੋਲੋ," ਕਮਲ-ਉ-ਦੀਨ ਬੁੜਬੁੜਾਇਆ।</p><p></p><p>ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ:</p><p></p><p>ਪੰਜਿ ਨਿਵਾਜਾ ਵਖਤ ਪੰਜਿ ਪੰਜਾ ਪੰਜੇ ਨਾਉ ॥ ਪਹਿਲਾ ਸਚੁ ਹਲਾਲ ਦੁਇ ਤੀਜਾ ਖੈਰ ਖੁਦਾਇ ॥ ਚਉਥੀ ਨੀਅਤਿ ਰਾਸਿ ਮਨੁ ਪੰਜਵੀ ਸਿਫਤਿ ਸਨਾਇ ॥ ਕਰਣੀ ਕਲਮਾ ਆਖਿ ਕੈ ਤਾ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਸਦਾਇ ॥ ਨਾਨਕ ਜੇਤੇ ਕੂੜਿਆਰ ਕੂੜੈ ਕੂੜੀ ਪਾਇ ॥ 3 ॥ ਪਉੜੀ ॥ ਇਕਿ ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਵਣਜਦੇ ਇਕਿ ਕਚੈ ਦੇ ਵਾਪਾਰਾ ॥ ਸਤਿਗੁਰਿ ਤੁਠੈ ਪਾਈਅਨਿ ਅੰਦਰਿ ਰਤਨ ਭੰਡਾਰਾ ॥ ਵਿਣੁ ਗੁਰ ਕਿਨੈ ਨ ਲਧਿਆ ਅੰਧੇ ਭਉਕਿ ਮੁਏ ਕੂੜਿਆਰਾ ॥ ਮਨਮੁਖ ਦੂਜੈ ਪਚਿ ਮੁਏ ਨਾ ਬੂਝਹਿ ਵੀਚਾਰਾ ॥ ਇਕਸੁ ਬਾਝਹੁ ਦੂਜਾ ਕੋ ਨਹੀ ਕਿਸੁ ਅਗੈ ਕਰਹਿ ਪੁਕਾਰਾ ॥ ਇਕਿ ਨਿਰਧਨ ਸਦਾ ਭਉਕਦੇ ਇਕਨਾ ਭਰੇ ਤੁਜਾਰਾ ॥ ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਹੋਰੁ ਧਨੁ ਨਾਹੀ ਹੋਰੁ ਬਿਖਿਆ ਸਭੁ ਛਾਰਾ ॥ ਨਾਨਕ ਆਪਿ ਕਰਾਏ ਕਰੇ ਆਪਿ ਹੁਕਮਿ ਸਵਾਰਣਹਾਰਾ ॥ 7 ॥ (ਮਃ 1, ਮਾਝ ਵਾਰ,. ਅੰਕ 141)</p><p></p><p>ਪੰਜ ਨਮਾਜ਼ ਅਤੇ ਪੰਜ ਵਾਰ ਹਨ; ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ,ਪਹਿਲਾ ਸੱਚ, ਦੂਜਾ, ਸਹੀ ਕਿੱਤਾ; ਤੀਜਾ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਦਾਨ; ਚੌਥਾ, ਸਹੀ ਸੰਕਲਪ ;ਅਤੇ ਪੰਜਵਾਂ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਉਸਤਤਿ । ਨੇਕ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਕਲਮਾ ਜਪਿਆ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਹਾਓ।"</p><p></p><p>"ਸੁਬਹਾਨ ਅੱਲ੍ਹਾ, ਸੁਬਹਾਨ ਅਲਾ”, ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਚੀਕਿਆ, "ਮੈਨੂੰ ਦੱਸੋ, ਕੋਈ ਸੱਚਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ?" ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫਿਰ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ:-</p><p></p><p>ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵਣੁ ਮੁਸਕਲੁ ਜਾ ਹੋਇ ਤਾ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵੈ॥ਅਵਲਿ ਅਉਲਿ ਦੀਨੁ ਕਰਿ ਮਿਠਾ ਮਸਕਲ ਮਾਨਾ ਮਾਲੁ ਮੁਸਾਵੈ ॥ ਹੋਇ ਮੁਸਲਿਮੁ ਦੀਨ ਮੁਹਾਣੈ ਮਰਣ ਜੀਵਣ ਕਾ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਵੈ ॥ ਰਬ ਕੀ ਰਜਾਇ ਮੰਨੇ ਸਿਰ ਉਪਰਿ ਕਰਤਾ ਮੰਨੇ ਆਪੁ ਗਵਾਵੈ ॥ ਤਉ ਨਾਨਕ ਸਰਬ ਜੀਆ ਮਿਹਰੰਮਤਿ ਹੋਇ ਤ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵੈ ॥ 1 ॥ (ਸਲੋਕੁ ਮਃ 1, ਮਾਝ ਵਾਰ ੧, 141)</p><p></p><p>“ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੂੰ ਰੱਬ ਅਤੇ ਪੈਗੰਬਰ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੁਸਲਿ ਮ ਹੋ ਕੇ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪੱਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਰਨ ਜੀਣ ਦਾ ਭਰਮ ਮੁਕਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਰਿ ਤੇ ਹਮੇਾ ਰੱਬ ਦੀ ਰਾ ਮੰਨ ਕੇ ਰੱਬ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾ ਆਪ ਗੁਆ ਕੇ ਚੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।।ਸਾਰੇ ਜੀਅ ਦੀ ਮਿਹਰ ਪਵੇ ਤਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ”।</p><p></p><p>"ਇਸ ਮਿਆਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੈ"? ਕਮਲ-ਉ-ਦੀਨ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤੀ:-</p><p></p><p>ਮਿਹਰ ਮਸੀਤਿ ਸਿਦਕੁ ਮੁਸਲਾ ਹਕੁ ਹਲਾਲੁ ਕੁਰਾਣੁ ॥ ਸਰਮ ਸੁੰਨਤਿ ਸੀਲੁ ਰੋਜਾ ਹੋਹੁ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ॥ ਕਰਣੀ ਕਾਬਾ ਸਚੁ ਪੀਰੁ ਕਲਮਾ ਕਰਮ ਨਿਵਾਜ ॥ ਤਸਬੀ ਸਾ ਤਿਸੁ ਭਾਵਸੀ ਨਾਨਕ ਰਖੈ ਲਾਜ ॥ 1 ॥ ਮਃ 1 ॥ ਹਕੁ ਪਰਾਇਆ ਨਾਨਕਾ ਉਸੁ ਸੂਅਰ ਉਸੁ ਗਾਇ ॥ ਗੁਰੁ ਪੀਰੁ ਹਾਮਾ ਤਾ ਭਰੇ ਜਾ ਮੁਰਦਾਰੁ ਨ ਖਾਇ ॥ ਗਲੀ ਭਿਸਤਿ ਨ ਜਾਈਐ ਛੁਟੈ ਸਚੁ ਕਮਾਇ ॥ ਮਾਰਣ ਪਾਹਿ ਹਰਾਮ ਮਹਿ ਹੋਇ ਹਲਾਲੁ ਨ ਜਾਇ ॥ ਨਾਨਕ ਗਲੀ ਕੂੜੀਈ ਕੂੜੋ ਪਲੈ ਪਾਇ ॥ 2 ॥ (ਸਲੋਕੁ ਮਃ 1, ਪੰਨਾ 140)</p><p></p><p>“ਜਦ ਰੱਬ ਦੀ ਮਿਹਰ ਰੀਰਕ ਮਨ ਮਸੀਤ ਤੇ ਸੱਚੇ ਸਿਦਕ ਰੂਪੀ ਘੋਟਣੇ ਤੇ ਰਗੜੀ ਹੋਵੇ ਕੁਰਨ ਹੱਕ ਹਲਾਲ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਵੇ ਜੇ ਦਇਆ ਮਸਜਿਦ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਨਮਾਜ਼ ਚਟਾਈ ਹੋਵੇ।ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਕੁਰਾਨ; ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਇੱਕ ਦੀ ਸੁੰਨਤ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੇ ਵਰਤ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਫਿਰ ਸੱਚਮੁੱਚ, ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ. ਜੇਕਰ ਨੇਕ ਕਰਮ ਕਾਬਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਦੇਵੇ, ਅਤੇ ਸੱਚ ਕਿਸੇ ਦੀ ਆਤਮਾ ਦਾ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਬਣੋ। ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਮਾਲਾ ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ ਦੀ ਹੋਵੇ। ਫਿਰ ਰੱਬ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਰੱਖੇਗਾ।</p><p></p><p>ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਬਹੁਤ ਰੋਮਾਂਚਿਤ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਨ ਲਈ, ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦਇਆ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਇਮਾਨਦਾਰ ਜੀਵਨ, ਨਿਮਰਤਾ, ਨਿਰੰਤਰਤਾ, ਨੇਕ ਕਰਮ, ਸੱਚਾਈ, ਰੱਬ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਦੀ ਮਾਲਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਕਿਰਪਾ ਲਈ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਨੂੰ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ, ਸਾਫ਼ ਦਿਲ, ਰੱਬ ਦੀ ਰਜ਼ਾ, ਹਉਮੈ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਲਈ ਦਇਆ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।</p><p></p><p>ਭਜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਮਾਲ-ਉਲ-ਦੀਨ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਝਾਤੀ ਮਾਰੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅੱਗੇ ਅਪੂਰਣਤਾ ਅਤੇ ਕਮੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਧੁੰਦਲੀ ਜਿਹੀ ਆਸ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਗੀ। ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਕੰਬਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, "ਮੇਰੇ ਲਈ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ, ਕੀ ਆਸ ਹੈ? ਮੇਰੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੱਗ ਬਲਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮੈਨੁੰ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ ਦੁਖੀ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਦੂਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ?"</p><p></p><p>" ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ! ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਹਉਮੈ ਹੈ! ਆਪਣੀ ਬੁੱਧੀ, ਸ਼ਕਤੀ, ਸਥਿਤੀ, ਪ੍ਰਭਾਵ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਆਪਣੀ ਸਰੀਰਕ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿਓ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਬਰ ਦੀ ਹਨੇਰੀ ਚੁੱਪ ਵਿੱਚ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਹਨ। ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਗੋਡਿਆਂ ਭਾਰ ਬੈਠੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪਾਪਾਂ ਨੂੰ ਧੋਵੋ।</p><p></p><p>ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰ ਛੂਹ ਲਏ ਅਤੇ ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਰ ਪਿਆ ਕਿ ਅਚਾਨਕ, ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਚਮਕ ਵਾਂਗ, ਉਸਨੂੰ ਅਸਲ ਕਾਰਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ਨੇ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਂਦੀ । ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਸੁਣਦਾ।</p><p></p><p>ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਆਪਣੇ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੇ ਮਿੱਤਰ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨਾਲ ਅਨੁਭਵ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਗਿਆ।</p><p></p><p>ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਦਰਸ਼ਕ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਕਮਲ ਉਸਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਵਿੱਚ ਆਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਹੰਕਾਰ, ਹੰਕਾਰੀ ਦਿੱਖ, ਠੋਡੀ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਛਾਤੀ ਆਕੜੀਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ, ਗਰਜਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸਭ ਗਾਇਬ ਸੀ। ਉਹ ਬੜਾ ਹਲੀਮੀ ਭਰਿਆ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਧੀਨ ਲਗਦਾ ਸੀ।</p><p></p><p>"ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਹੈ", ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਮਜ਼ਾਕ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, "ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਘਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢ ਦਿਤਾ?"</p><p></p><p>"ਇਹ ਮਜ਼ਾਕ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ। ਮੈਂ ਇਹ ਪਤਾ ਕਰਨ ਆਇਆ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਨਵੇਂ ਸੰਨਿਆਸੀ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਗਏ ਹੋ? ਜੇ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ"।</p><p></p><p>"ਜੇ ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਦੋਸਤਾਨਾ ਸਲਾਹ ਹੈ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ? ਮੈਂ ਅਜਿਹੇ ਭਟਕਦੇ ਯੋਗੀ ਤੋਂ ਕੀ ਸਿੱਖਣਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਬਣਾਏ ਹੋੲ ਭਜਨ ਹੀ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ?"</p><p></p><p>"ਉਹ ਇੱਕ ਦੁਰਲੱਭ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸੰਤ ਹੈ। ਆਪਣਾ ਮੌਕਾ ਨਾ ਗੁਆਓ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਪਛਤਾਓਗੇ"।</p><p></p><p>"ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੰਭੀਰ ਹੋ?" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ।</p><p></p><p>"ਹਾਂ ਪੂਰੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਵਿੱਚ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਕਰੋ"।</p><p></p><p>ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੂੰ ਬੇਚੈਨ ਛੱਡ ਕੇ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ ਲਈ, ਇੱਕ ਭਟਕਦੇ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕਰਨਾ ਅਣਜਾਣ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਬੜੀ ਬੇਚੈਨੀ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕੋਲ ਜਾਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।</p><p></p><p>"ਪੰਡਿਤ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੋ ਊਠਾਂ 'ਤੇ ਲੱਦ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕੋਲ ਗਿਆ। ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਹੋ ਕੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, "ਮਟਨ ਦਾ ਮਹਾਂ ਪੰਡਤ ਤੁਹਾਡੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਇਆ ਹੈ।" ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਬਹੁਤ ਸੁਆਗਤ ਹੈ"। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਆਪਣੇ ਊਠਾਂ ਸਮੇਤ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹਾ ਘੁਮਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਉਸਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, "ਪੰਡਿਤ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਜੀ! ਤੁਹਾਡਾ ਸੁਆਗਤ ਹੈ। ਤੁਹਾਡਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨਾ ਸੱਚਮੁੱਚ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਵਿਦਵਤਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਿਆ ਹੈ ਪਰ ਊਠਾਂ 'ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਿਉਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ"?</p><p></p><p>ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਕਈ ਸਵਾਲ ਕੀਤੇ, "ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਤ ਹੋ? ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਖੱਲ ਦੇ ਕਪੜੇ ਕਿਉਂ ਪਾਏ ਹੋਏ ਨੇ? ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਰੱਸੀ ਕਿਉਂ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ? ਤੁਸੀਂ ਆਮ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਕਿਉਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਹੈ"?</p><p></p><p>ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਬੜੇ ਸਹਿਜ ਨਾਲ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, "ਉਸ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਆਸਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਲਈ ਕਿਸੇ ਸੰਸਕਾਰ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਕਿਉਂਕਿ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਨਿਰਮਾਤਾ ਹੈ"। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤੀ:-</p><p></p><p>ਆਪੀਨੑੈ ਆਪੁ ਸਾਜਿਓ ਆਪੀਨੑੈ ਰਚਿਓ ਨਾਉ ॥ ਦੁਯੀ ਕੁਦਰਤਿ ਸਾਜੀਐ ਕਰਿ ਆਸਣੁ ਡਿਠੋ ਚਾਉ ॥ ਦਾਤਾ ਕਰਤਾ ਆਪਿ ਤੂੰ ਤੁਸਿ ਦੇਵਹਿ ਕਰਹਿ ਪਸਾਉ ॥ ਤੂੰ ਜਾਣੋਈ ਸਭਸੈ ਦੇ ਲੈਸਹਿ ਜਿੰਦੁ ਕਵਾਉ ॥ ਕਰਿ ਆਸਣੁ ਡਿਠੋ ਚਾਉ ॥ 1 ॥ (ਸਲੋਕੁ ਮਃ 1, ਅੰਕ 463)</p><p></p><p>ਉਸ ਨੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਬਣਾਇਆ; ਕੇਵਲ ਉਹ ਹੀ ਇਸ ਦੇ ਸਾਰ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ; ਉਸ ਨੇ ਅਸਮਾਨ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕੀਤਾ; ਅਤੇ ਇੱਕ ਛੱਤਰੀ ਬਣਾਈ ।ਬਿਨਾਂ ਥੰਮਾਂ ਦੇ ਅਸਮਾਨ ਨੂੰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨਾ ਉਸਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ।ਉਸਨੇ ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਚੰਦ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿੱਤਾ।ਉਹ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹਾਨ ਅਜੂਬਾ ਹੈ, ਬਜ਼ੁਰਗ ਰਸਮੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਚਰਚਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਰੱਬ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ; ਇਹ ਹਰ ਕੋਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ. ਉਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਹੀ ਸੱਚਾ ਹੈ ਬਾਕੀ ਸਭ ਅਸਥਾਈ ਹੈ।</p><p></p><p>ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਚੁੱਪ ਸੀ।</p><p></p><p>"ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਤੁਸੀਂ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਕਹੋ", ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ।</p><p></p><p>ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਜਿਵੇਂ ਜਾਦੂ ਨਾਲ ਕੀਲਿਆਂ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਦੁਹਰਾਇਆ, "ਦੋ ਊਠ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਭਾਰ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਸੀ।" “ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛ ਸਕਦੇ ਹੋ?" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ. "ਪਰ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਹੈ।" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਜਵਾਬ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਬਹਿਸ ਕਰਦਾ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਬਹਿਸ ਕਰਨਾ, ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਅਤੇ ਨੁਕਸ ਲੱਭਣਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਿੰਦਣ ਲਈ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਸੀ।</p><p></p><p>"ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਉਤਸੁਕਤਾ, ਕੋਈ ਪੁੱਛ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਖੈਰ ਇਹ ਤੁਹਾਡਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਪੁੱਛ ਸਕਦਾ ਹਾਂ?" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।</p><p></p><p>"ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਵੀ ਪੁੱਛ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਪਰ ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਕਿ ਮੇਰੇ ਜਵਾਬ ਸਧਾਰਨ ਹੋਣਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸਾਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੈ."</p><p></p><p>"ਕਿੰਨਾ ਸਧਾਰਨ ਹੈ? ਕੀ ਇਹ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੇ ਛੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ?"</p><p></p><p>"ਨਹੀਂ", ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, "ਇਹ ਸਧਾਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੇਵਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ"।</p><p></p><p>"ਖੈਰ ਇਹ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ: ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹੋ? ਰਾਮ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ, ਸ਼ਿਵ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ।"</p><p></p><p>"ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਅਤੇ ਕੇਵਲ ਇੱਕ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ"</p><p></p><p>"ਤੁਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋ?" ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਉਚਾਰਿਆ</p><p></p><p>ੴ ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ॥ ਜਪੁ ॥(ਮਹਲਾ 1 ਅੰਕ 1)</p><p></p><p>"ਪਰਮਾਤਮਾ, ਸਰਬਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਪ੍ਰਭੂ, ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਹੈ, ਜੋ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ, ਸਵੈ-ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ, ਬਿਨਾ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੈ ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਜਾਣਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਡਰਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕ੍ਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੈਰ ਰਖਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ, ਆਵਾਗਵਣ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ। ਉਸ ਰੱਬ ਦੀ ਮਿਹਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਸਦਾ ਬੰਦਗੀ ਕਰੋ।"</p><p></p><p>ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਸਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਛੂਹ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਹੋਰ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਸੋ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ</p><p></p><p>"ਹੋਰ ਕੁਝ"?</p><p></p><p>ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅੱਗੇ ਪਾਠ ਕੀਤਾ:</p><p></p><p>ਆਦਿ ਸਚੁ ਜੁਗਾਦਿ ਸਚੁ ॥ ਹੈ ਭੀ ਸਚੁ ਨਾਨਕ ਹੋਸੀ ਭੀ ਸਚੁ ॥ 1 ॥ (ਮਹਲਾ 1 ਅੰਕ 1)</p><p></p><p>“ਉਹ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਸੱਚ ਸੀ, ਜੁਗਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵi ਸੱਚ ਸੀ, ਹੁਣ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵੀ ਸੱਚ ਹੀ ਗੋਵੇਗਾ।</p><p></p><p>ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਸੱਚ ਵਜੋਂ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਸਭ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ, ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਹਾਏ"</p><p></p><p>ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ:</p><p></p><p>“ਏਕਮ ਏਕੰਕਾਰੁ ਨਿਰਾਲਾ ॥ ਅਮਰੁ ਅਜੋਨੀ ਜਾਤਿ ਨ ਜਾਲਾ ॥ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਰੂਪੁ ਨ ਰੇਖਿਆ ॥ ਖੋਜਤ ਖੋਜਤ ਘਟਿ ਘਟਿ ਦੇਖਿਆ ॥” (ਬਿਲਾਵਲੁ ਮਹਲਾ 1 ਥਿਤੀ ਘਰੁ 10 ਅੰਕ 838-839)</p><p></p><p>(ਇਕ ਪਰਮ ਪ੍ਰਭੂ ਅਦੁੱਤੀ ਹੈ, ਉਹ ਅਮਰ ਹੈ, ਜੂਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀ ਤੇ ਨਾ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਜੰਜਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ । ਉਹ ਅਥਾਹ ਹੈ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਰੂਪ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਖੋਜਦਿਆਂ, ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ।“'</p><p></p><p>ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਸਿਰ ਹਿਲਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, "ਮੈਂ ਵੀ ਪਰਮ ਪ੍ਰਭੂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂ ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭਗਤੀ ਨੂੰ ਸੇਧ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਜਾਂ ਮੂਰਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ"।</p><p></p><p>ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਾਇਆ:</p><p></p><p>ਜਹ ਦੇਖਾ ਤਹ ਦੀਨ ਦਇਆਲਾ ॥ ਆਇ ਨ ਜਾਈ ਪ੍ਰਭੁ ਕਿਰਪਾਲਾ ॥ ਜੀਆ ਅੰਦਰਿ ਜੁਗਤਿ ਸਮਾਈ ਰਹਿਓ ਨਿਰਾਲਮੁ ਰਾਇਆ ॥ 1 ॥ ਜਗੁ ਤਿਸ ਕੀ ਛਾਇਆ ਜਿਸੁ ਬਾਪੁ ਨ ਮਾਇਆ ॥ ਨਾ ਤਿਸੁ ਭੈਣ ਨ ਭਰਾਉ ਕਮਾਇਆ ॥ ਨਾ ਤਿਸੁ ਓਪਤਿ ਖਪਤਿ ਕੁਲ ਜਾਤੀ ਓਹੁ ਅਜਰਾਵਰੁ ਮਨਿ ਭਾਇਆ ॥ 2 ॥ ਤੂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨਾਹੀ ਸਿਰਿ ਕਾਲਾ ॥ ਤੂ ਪੁਰਖੁ ਅਲੇਖ ਅਗੰਮ ਨਿਰਾਲਾ ॥ ਸਤ ਸੰਤੋਖਿ ਸਬਦਿ ਅਤਿ ਸੀਤਲੁ ਸਹਜ ਭਾਇ ਲਿਵ ਲਾਇਆ ॥ 3 ॥ ਤ੍ਰੈ ਵਰਤਾਇ ਚਉਥੈ ਘਰਿ ਵਾਸਾ ॥ ਕਾਲ ਬਿਕਾਲ ਕੀਏ ਇਕ ਗ੍ਰਾਸਾ ॥ ਨਿਰਮਲ ਜੋਤਿ ਸਰਬ ਜਗਜੀਵਨੁ ਗੁਰਿ ਅਨਹਦ ਸਬਦਿ ਦਿਖਾਇਆ ॥ 4 ॥ ਊਤਮ ਜਨ ਸੰਤ ਭਲੇ ਹਰਿ ਪਿਆਰੇ ॥ ਹਰਿ ਰਸ ਮਾਤੇ ਪਾਰਿ ਉਤਾਰੇ ॥ ਨਾਨਕ ਰੇਣ ਸੰਤ ਜਨ ਸੰਗਤਿ ਹਰਿ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਪਾਇਆ ॥ 5 ॥ ਤੂ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਜੀਅ ਸਭਿ ਤੇਰੇ ॥ ਤੂ ਦਾਤਾ ਹਮ ਸੇਵਕ ਤੇਰੇ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮੁ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਿ ਦੀਜੈ ਗੁਰਿ ਗਿਆਨ ਰਤਨੁ ਦੀਪਾਇਆ ॥ 6 ॥ ਪੰਚ ਤਤੁ ਮਿਲਿ ਇਹੁ ਤਨੁ ਕੀਆ ॥ ਆਤਮ ਰਾਮ ਪਾਏ ਸੁਖੁ ਥੀਆ ॥ ਕਰਮ ਕਰਤੂਤਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਫਲੁ ਲਾਗਾ ਹਰਿ ਨਾਮ ਰਤਨੁ ਮਨਿ ਪਾਇਆ ॥ 7 ॥ ਨਾ ਤਿਸੁ ਭੂਖ ਪਿਆਸ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ॥ ਸਰਬ ਨਿਰੰਜਨੁ ਘਟਿ ਘਟਿ ਜਾਨਿਆ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸਿ ਰਾਤਾ ਕੇਵਲ ਬੈਰਾਗੀ ਗੁਰਮਤਿ ਭਾਇ ਸੁਭਾਇਆ ॥ 8 ॥ ਅਧਿਆਤਮ ਕਰਮ ਕਰੇ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ॥ ਨਿਰਮਲ ਜੋਤਿ ਨਿਰੰਤਰਿ ਜਾਤੀ ॥ ਸਬਦੁ ਰਸਾਲੁ ਰਸਨ ਰਸਿ ਰਸਨਾ ਬੇਣੁ ਰਸਾਲੁ ਵਜਾਇਆ ॥ 9 ॥ ਬੇਣੁ ਰਸਾਲੁ ਵਜਾਵੈ ਸੋਈ ॥ ਜਾ ਕੀ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਸੋਝੀ ਹੋਈ ॥ ਨਾਨਕ ਬੂਝਹੁ ਇਹ ਬਿਧਿ ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਰਾਮ ਨਾਮਿ ਲਿਵ ਲਾਇਆ ॥ 10 ॥ ਐਸੇ ਜਨ ਵਿਰਲੇ ਸੰਸਾਰੇ ॥ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰਹਿ ਰਹਹਿ ਨਿਰਾਰੇ ॥ ਆਪਿ ਤਰਹਿ ਸੰਗਤਿ ਕੁਲ ਤਾਰਹਿ ਤਿਨ ਸਫਲ ਜਨਮੁ ਜਗਿ ਆਇਆ ॥ 11 ॥ ਘਰੁ ਦਰੁ ਮੰਦਰੁ ਜਾਣੈ ਸੋਈ ॥ ਜਿਸੁ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਤੇ ਸੋਝੀ ਹੋਈ ॥ ਕਾਇਆ ਗੜ ਮਹਲ ਮਹਲੀ ਪ੍ਰਭੁ ਸਾਚਾ ਸਚੁ ਸਾਚਾ ਤਖਤੁ ਰਚਾਇਆ ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ 1 ਅੰਕ 1038-1039)"ਪ੍ਰੋਵੀਡੈਂਸ ਦਾ ਸੁਪਰੀਮ ਆਰਡਰ ਜੋ ਸਾਰੀ ਵਾਕਫ਼ੀਅਤ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਸਾਰਾ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਰਚਿਆ, ਅਤੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਹਰ ਚੀਜ਼, ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਸਾਰੀ ਇੱਜ਼ਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਦਰਦ, ਖੁਸ਼ੀ, ਦੁੱਖ ਜਾਂ ਦੁੱਖ, ਕੋਈ ਭੀਖ ਮੰਗ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਤਾਜ ਪਹਿਨ ਸਕਦਾ ਹੈ ; ਜੀਵ ਉੱਚੇ ਜਾਂ ਨੀਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਰਮ ਹੁਕਮ ਸਭ ਆਖਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਫ਼ਿੱਕੇ ਤੋਂ ਪਰੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ, ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਉਸਦੇ ਬਚਨ ਅੱਗੇ ਝੁਕਦਾ ਹੈ, ਵਿਅਰਥ, ਹੰਕਾਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਚਮਕੇਗਾ।</p><p></p><p>"ਉਹ ਕੌਣ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ?" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।</p><p></p><p>ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ "</p><p></p><p>ਥਾਪਿਆ ਨ ਜਾਇ ਕੀਤਾ ਨ ਹੋਇ ॥ ਆਪੇ ਆਪਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਸੋਇ ॥ ਜਿਨਿ ਸੇਵਿਆ ਤਿਨਿ ਪਾਇਆ ਮਾਨੁ ॥ ਨਾਨਕ ਗਾਵੀਐ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ ॥ ਗਾਵੀਐ ਸੁਣੀਐ ਮਨਿ ਰਖੀਐ ਭਾਉ ॥ ਦੁਖੁ ਪਰਹਰਿ ਸੁਖੁ ਘਰਿ ਲੈ ਜਾਇ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਦੰ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵੇਦੰ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਹਿਆ ਸਮਾਈ ॥ ਗੁਰੁ ਈਸਰੁ ਗੁਰੁ ਗੋਰਖੁ ਬਰਮਾ ਗੁਰੁ ਪਾਰਬਤੀ ਮਾਈ ॥ ਜੇ ਹਉ ਜਾਣਾ ਆਖਾ ਨਾਹੀ ਕਹਣਾ ਕਥਨੁ ਨ ਜਾਈ ॥ ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ ॥ ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ ॥ 5 ॥ (ਮਹਲਾ 1, ਪਉੜੀ 5)</p><p></p><p>"ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰਜਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅਣ-ਸਿਰਜਿਤ ਹੈ;ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਰਹਿਤ, ਸਵੈ-ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ ਹੈ।ਜਿਹੜੇ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, 'ਹੇ ਨਾਨਕ! ਪ੍ਰਭੂ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ ਭਾਵ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਹੈ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ-ਸਾਲਾਹ ਗਾਵੋ, ਉਨ ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣੋ ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ-ਸਾਲਾਹ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਉਕਰਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਰੂਹ ਤੋਂ ਦੁੱਖ ਮਿਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਸਾਧੂਆਂ ਦੀ ‘ਬੁੱਧ’ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਸਿੱਖੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਵਿਚਾਰ ਲਈ ਇਹ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਆਪ ਉਸ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਚਲਾਓ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਰੱਖਿਅਕ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਹੈ। ਰੱਬ ਵੀ ਦੇਵੀ ਹੈ। ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਬਦ ਲੱਭਣੇ ਔਖੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਉੱਦਮ ਕਰਾਂਗਾ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ।ਇਹ ਇਕੱਲੇ ਮੇਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਸਿਖਾਇਆ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾ ਭੁੱਲੋ”।</p><p></p><p>"ਇਸ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ।</p><p></p><p>ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ</p><p></p><p>ਅਰਬਦ ਨਰਬਦ ਧੁੰਧੂਕਾਰਾ ॥ ਧਰਣਿ ਨ ਗਗਨਾ ਹੁਕਮੁ ਅਪਾਰਾ ॥ ਨਾ ਦਿਨੁ ਰੈਨਿ ਨ ਚੰਦੁ ਨ ਸੂਰਜੁ ਸੁੰਨ ਸਮਾਧਿ ਲਗਾਇਦਾ ॥ 1 ॥ ਖਾਣੀ ਨ ਬਾਣੀ ਪਉਣ ਨ ਪਾਣੀ ॥ ਓਪਤਿ ਖਪਤਿ ਨ ਆਵਣ ਜਾਣੀ ॥ ਖੰਡ ਪਤਾਲ ਸਪਤ ਨਹੀ ਸਾਗਰ ਨਦੀ ਨ ਨੀਰੁ ਵਹਾਇਦਾ ॥ 2 ॥ ਨਾ ਤਦਿ ਸੁਰਗੁ ਮਛੁ ਪਇਆਲਾ ॥ ਦੋਜਕੁ ਭਿਸਤੁ ਨਹੀ ਖੈ ਕਾਲਾ ॥ ਨਰਕੁ ਸੁਰਗੁ ਨਹੀ ਜੰਮਣੁ ਮਰਣਾ ਨਾ ਕੋ ਆਇ ਨ ਜਾਇਦਾ ॥ 3 ॥ ਬ੍ਰਹਮਾ ਬਿਸਨੁ ਮਹੇਸੁ ਨ ਕੋਈ ॥ ਅਵਰੁ ਨ ਦੀਸੈ ਏਕੋ ਸੋਈ ॥ ਨਾਰਿ ਪੁਰਖੁ ਨਹੀ ਜਾਤਿ ਨ ਜਨਮਾ ਨਾ ਕੋ ਦੁਖੁ ਸੁਖੁ ਪਾਇਦਾ ॥ 4 ॥ ਨਾ ਤਦਿ ਜਤੀ ਸਤੀ ਬਨਵਾਸੀ ॥ ਨਾ ਤਦਿ ਸਿਧ ਸਾਧਿਕ ਸੁਖਵਾਸੀ ॥ ਜੋਗੀ ਜੰਗਮ ਭੇਖੁ ਨ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋ ਨਾਥੁ ਕਹਾਇਦਾ ॥ 5 ॥ ਜਪ ਤਪ ਸੰਜਮ ਨਾ ਬ੍ਰਤ ਪੂਜਾ ॥ ਨਾ ਕੋ ਆਖਿ ਵਖਾਣੈ ਦੂਜਾ ॥ ਆਪੇ ਆਪਿ ਉਪਾਇ ਵਿਗਸੈ ਆਪੇ ਕੀਮਤਿ ਪਾਇਦਾ ॥ 6 ॥ ਨਾ ਸੁਚਿ ਸੰਜਮੁ ਤੁਲਸੀ ਮਾਲਾ ॥ ਗੋਪੀ ਕਾਨੁ ਨ ਗਊ ਗੋੁਆਲਾ ॥ ਤੰਤੁ ਮੰਤੁ ਪਾਖੰਡੁ ਨ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋ ਵੰਸੁ ਵਜਾਇਦਾ ॥ 7 ॥ ਕਰਮ ਧਰਮ ਨਹੀ ਮਾਇਆ ਮਾਖੀ ॥ ਜਾਤਿ ਜਨਮੁ ਨਹੀ ਦੀਸੈ ਆਖੀ ॥ ਮਮਤਾ ਜਾਲੁ ਕਾਲੁ ਨਹੀ ਮਾਥੈ ਨਾ ਕੋ ਕਿਸੈ ਧਿਆਇਦਾ ॥ 8 ॥ ਨਿੰਦੁ ਬਿੰਦੁ ਨਹੀ ਜੀਉ ਨ ਜਿੰਦੋ ॥ ਨਾ ਤਦਿ ਗੋਰਖੁ ਨ ਮਾਛਿੰਦੋ ॥ ਨਾ ਤਦਿ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਕੁਲ ਓਪਤਿ ਨਾ ਕੋ ਗਣਤ ਗਣਾਇਦਾ ॥ 9 ॥</p><p></p><p>'ਅਣਗਿਣਤ ਯੁੱਗਾਂ ਤੱਕ ਘੋਰ ਹਨੇਰਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਕੋਈ ਆਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਬੇਅੰਤ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਹੀ ਵਿਆਪਕ ਸੀ। ਨਾ ਦਿਨ ਸੀ, ਨਾ ਰਾਤ, ਨਾ ਚੰਦਰਮਾ, ਨਾ ਸੂਰਜ, ਪਰ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਹੀ ਡੂੰਘੀ ਮਿਹਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਨਾ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀਆਂ ਖਾਣਾਂ ਸਨ, ਨਾ ਬੋਲੀ, ਨਾ ਹਵਾ, ਨਾ ਪਾਣੀ, ਨਾ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ, ਨਾ ਵਿਨਾਸ਼, ਨਾ ਆਉਣਾ। ਨਾ ਕੋਈ ਮਹਾਂਦੀਪ, ਨਾ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ, ਨਾ ਸੱਤ ਸਮੁੰਦਰ, ਨਾ ਦਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਹਾਅ। ਉਦੋਂ ਕੋਈ ਉੱਚਾ, ਮੱਧ ਅਤੇ ਹੇਠਲਾ ਤਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨਾ ਨਰਕ ਸੀ, ਨਾ ਸਵਰਗ, ਨਾ ਮੌਤ, ਨਾ ਸਮਾਂ। ਨਾ ਕੋਈ ਦੋਜ਼ਖ-ਨਰਕ ਸੀ ਨਾ ਸਵਰਗ ਸੀ, ਨਾ ਅਨੰਦ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਜਨਮ ਸੀ, ਨਾ ਮੌਤ ਸੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਨਾ ਕੋਈ ਬ੍ਰਹਮਾ ਸੀ, ਨਾ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨਾਂ ਸ਼ਿਵ। ਉਸ ਇਕ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਸਦਾ । ਨਾ ਇਸਤ੍ਰੀ ਸੀ, ਨਾ ਮਰਦ ਸੀ, ਨਾ ਜਾਤ ਸੀ, ਨਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਸੀ। ਨਾ ਤਾਂ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਸੀ, ਨਾ ਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਜੰਗਲ-ਵਾਸੀ। ਉਦੋਂ ਨਾ ਕੋਈ ਨਿਪੁੰਨ ਸੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਅਜਨਬੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ। ਕੋਈ ਯੋਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਧਾਰਮਿਕ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਭਟਕਦਾ ਰਿਸ਼ੀ ਕੋਈ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਰਮ ਯੋਗੀ ਨਹੀਂ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਚਿੰਤਨ, ਤਪੱਸਿਆ, ਸੰਜਮ, ਵਰਤ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਦੱਸਿਆ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਚ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਪਰਮ ਅਨੰਦ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਸ਼ੁੱਧੀਕਰਨ, ਸੰਜਮ ਜਾਂ ਤੁਲਸੀ ਦੀ ਮਾਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੋਈ ਗੋਪੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਕਨ੍ਹ। ਨਾ ਕੋਈ ਜਾਦੂ-ਟੂਣੇ ਸਨ, ਨਾ ਕੋਈ ਪਾਖੰਡ ਸੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਬੰਸਰੀ 'ਤੇ ਸੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਕਰਮ ਸੀ ਜਾਂ ਧਰਮ ਅਤੇ ਮਾਇਆ ਦੇ ਗੱਡੇ ਸਨ। ਜਾਤ ਅਤੇ ਜਨਮ ਦਾ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਦੁਨਿਆਵੀ ਮੋਹ ਦੀ ਫਾਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਨਾ ਹੀ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਮੌਤ ਦਾ ਲੇਖ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਨਿੰਦਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕੋਈ ਬੀਜ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕੋਈ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਕੋਈ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ ਸੀ।"</p><p></p><p>'ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਪ੍ਰਤੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਉਸਨੇ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮਣਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸਿੱਖ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ 'ਤੇ ਮਾਣ ਹੋ ਗਿਆ ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, "ਜਾਓ, ਕੋਈ ਹੋਰ ਗੁਰੂ ਲੱਭੋ।" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, "ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਜਾਉ। ਬਾਗ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਘਰ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਉੱਥੇ ਚਾਰ ਸੰਤ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਮਿਲਣਗੇ। ਉਹ ਤੁਹਾਡੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨਗੇ।" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ। ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਰਾਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, "ਤੂੰ ਉਸ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਜਾ।" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਮੰਦਰ ਪਹੁੰਚੇ। ਉੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਲਾਲ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਔਰਤ ਮਿਲੀ। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਉਸ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਨਾਲ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਟਿਆ। ਰੋਂਦਾ ਹੋਇਆ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਚਾਰੇ ਸੰਤਾਂ ਕੋਲ ਮੁੜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਸਮਝਾਇਆ। ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, "ਇਹ ਮਾਇਆ ਸੀ। ਤੁਹਾਡੀ ਹਉਮੈ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਗੁਰੂ ਉਹੀ 'ਮਾਇਆ' ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕੋਲ ਜਾਓ। ਉਹ ਹੀ ਪੂਰਨ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਹਨ"। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਰੋਂਦਾ ਹੋਇਆ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕੋਲ ਆਇਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦੇਖ ਕੇ ਇੱਕ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤੀ।</p><p></p><p>ਸਹੰਸਰ ਦਾਨ ਦੇ ਇੰਦ੍ਰü ਰੋਆਇਆ ॥ ਪਰਸ ਰਾਮੁ ਰੋਵੈ ਘਰਿ ਆਇਆ ॥ ਅਜੈ ਸੁ ਰੋਵੈ ਭੀਖਿਆ ਖਾਇ ॥ ਐਸੀ ਦਰਗਹ ਮਿਲੈ ਸਜਾਇ ॥ ਰੋਵੈ ਰਾਮੁ ਨਿਕਾਲਾ ਭਇਆ ॥ ਸੀਤਾ ਲਖਮਣੁ ਵਿਛੁੜਿ ਗਇਆ ॥ ਰੋਵੈ ਦਹਸਿਰੁ ਲੰਕ ਗਵਾਇ ॥ ਜਿਨਿ ਸੀਤਾ ਆਦੀ ਡਉਰੂ ਵਾਇ ॥ ਰੋਵਹਿ ਪਾਂਡਹ ਭਏ ਮਜੂਰ ॥ ਜਿਨ ਕੈ ਸੁਆਮੀ ਰਹਤ ਹਦੂਰਿ ॥ ਰੋਵੈ ਜਨਮੇਜਾ ਖੁਇ ਗਇਆ ॥ਏਕੀ ਕਾਰਣਿ ਪਾਪੀ ਭਇਆ ॥ ਰੋਵਹਿ ਸੇਖ ਮਸਾਇਕ ਪੀਰ ॥ ਅੰਤਿ ਕਾਲਿ ਮਤੁ ਲਾਗੈ ਭੀੜ ॥ ਰੋਵਹਿ ਰਾਜੇ ਕੰਨ ਪੜਾਇ ॥ ਘਰਿ ਘਰਿ ਮਾਗਹਿ ਭੀਖਿਆ ਜਾਇ ॥ ਰੋਵਹਿ ਕਿਰਪਨ ਸੰਚਹਿ ਧਨੁ ਜਾਇ ॥ ਪੰਡਿਤ ਰੋਵਹਿ ਗਿਆਨੁ ਗਵਾਇ ॥ ਬਾਲੀ ਰੋਵੈ ਨਾਹਿ ਭਤਾਰੁ ॥ ਨਾਨਕ ਦੁਖੀਆ ਸਭੁ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਮੰਨੇ ਨਾਉ ਸੋਈ ਜਿਣਿ ਜਾਇ॥ ਅਉਰੀ ਕਰਮ ਨ ਲੇਖੈ ਲਾਇ ॥ 1 ॥ ਮਃ 2 ॥ ਜਪੁ ਤਪੁ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਮੰਨਿਐ ਅਵਰਿ ਕਾਰਾ ਸਭਿ ਬਾਦਿ ॥ ਨਾਨਕਮੰਨਿਆ ਮੰਨੀਐ ਬੁਝੀਐ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ॥ 2 ॥ (ਸਲੋਕੁ ਮਃ 1, ਅੰਕ 953-954)</p><p></p><p>ਲਖਾਂ ਦਾਨ ਕਰਕੇ ਵੀ ਇੰਦਰ ਰੋ ਪਿਆ। ਪਰਸ ਰਾਮ ਰੋਂਦਾ ਹੋਇਆ ਘਰ ਆਇਆ। ਅਜਾਮਲ ਭੀਖਿਆਂ ਦਾ ਖਾ ਕੇ ਰੋਇਆਾਂ ਕਿ ਦਰਗਾਹ ਵਿੱਚ ਕਰੜੀ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲੇਗੀ ।ਰਾਮ ਜਲਾਵਤਨ ਹੋ ਕੇ ਰੋਇਆ ਅਤੇ ਸੀਤਾ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਮਣ ਤੋਂ ਵਿਛੜ ਗਿਆ। ਦਸ ਸਿਰਾਂ ਵਾਲਾ ਰਾਵਣ ਜਿਸ ਨੇ ਡੌਰੂ ਵਜਾ ਕੇ ਸੀਤਾ ਚੁਰਾਈ ਸੀ ਲੰਕਾ ਗੁਆ ਕੇ ਰੋਇਆ । ਪਾਂਡਵਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਦਰੋਪਦੀ ਕੌਰਵਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਲੲi ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੇਵਕ ਬਣ ਗਏ ਅਤੇ ਵਿਰਲਾਪ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਜਨਮੇਜਾ ਵੀ ਭਟਕ ਗਿਆ ਤਾਂ ਰੋਇਆ। ਇੱਕ ਅਪਰਾਧ ਲਈ ਉਹ ਪਾਪੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਬ੍ਰਹਮ ਗੁਰੂ, ਦਰਸ਼ਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਰੋਂਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਹ ਅੰਤਮ ਸਮੇਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਜਾਣ। ਰਾਜੇ ਕੰਨ ਪੜਵਾ ਕੇ ਰੋਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਘਰ-ਘਰ ਭੀਖ ਮੰਗਦੇ ਹਨ। ਦੁਖੀ ਰੋਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਦੌਲਤ ਉਸ ਤੋਂ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੜ੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਆਦਮੀ ਉਦੋਂ ਰੋਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੁਟਿਆਰ ਰੋਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਨਾਨਕ ਆਖਦਾ ਹੈ, ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਦੁਖੀ ਹੈ। ਜੋ ਨਾਮ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਜੇਤੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਿਸੇ ਲੇਖੇ ਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।"</p><p></p><p>ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸੱਚ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ। ਸਾਰੇ ਹੰਕਾਰ ਅਤੇ ਅਗੰਮ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ, ਉਹ ਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਿਆ।</p><p>[ATTACH=full]22976[/ATTACH]</p><p><strong> ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮਟਨ</strong></p><p></p><p>ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਛੁਡਾਇਆ। ਪੰਡਿਤ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਵਿਆਖਿਆਕਾਰ ਬਣੇ। 'ਜਿਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬੈਠੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਸਨ, ਉਸ ਥਾਂ 'ਤੇ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ ਛੇ 'ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ' ਦਾ ਨਿਰੰਤਰ ਪਾਠ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ, ਮੂਲ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਹੁਣ ਡਿੱਗ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਵੀ ਝੀਲ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਝੀਲ ਅਤੇ ਸੱਤ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣਵਾਏ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ।</p><p></p><p>ਮਟਨ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਅਨੰਤਨਾਗ ਰਾਹੀਂ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਲਗਭਗ 64 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਮੰਦਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਥੇ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਈ ਜੋਗੀਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਵੀ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਵਾਂਗ ਛੁਡਾਏ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਉਣ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿਚ ਹਰਿਪਰਬਤ ਵਿਖੇ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।</p><p></p><p>ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਰਾਮੂਲਾ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 56 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਜੇਹਲਮ ਦੇ ਕੰਢੇ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰਮੁਖ ਗੰਗਾ ਹੈ।</p></blockquote><p></p>
[QUOTE="dalvinder45, post: 225462, member: 26009"] [B]ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮਟਨ ਵਿਖੇ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨਾਲ ਗੋਸ਼ਟ[/B] ਮਟਨ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਫਕੀਰ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪੰਡਤ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। 'ਕਮਲ-ਉ-ਦੀਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ, ਭਾਵੇਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮਟਨ ਵਿਖੇ ਆਗਮਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਦੋਨੋਂ ਬਚਪਨ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਦੋਸਤ ਸਨ।' ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕੋ ਉਮਰ ਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੀ ਮਕਤਬ ਵਿੱਚ ਜਮਾਤੀ ਸਨ। ਉਹ ਮਟਨ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ ਜੋ ਡੂੰਘੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਉਲੇਮਾਨ ਅਤੇ ਪੰਡਿਤ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। 'ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਜ਼ੀ ਸਨ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਹੋਰ ਉੱਚ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਮੰਦਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੁਜਾਰੀ ਸਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਖੇਤ ਅਤੇ ਦੋ-ਦੋ ਬਾਗਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ। ਮਕਤਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਮਾਲ-ਉਲ-ਦੀਨ ਮਦਰੱਸੇ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ, ਕੁਰਾਨ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਨਿਆਂ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਕਾਜ਼ੀ ਜਾਂ ਪਾਦਰੀ ਬਣਨ ਦੀ ਰੁਚੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਹ ਅੱਗੇ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਪਰਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਲਕਰਕ, ਇਸਲਾਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੱਜ 'ਤੇ ਮੱਕਾ ਗਿਆ। ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਸਜਿਦਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਇਮਾਮ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਰਾਜ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਮਟਨ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ । ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਇੱਕ ਉੱਚੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ। ਉਹ ਛੇ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੰਬਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲ ਬੋਲਡ, ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ, ਨਮਕ-ਮਿਰਚੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਗਰਦਨ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਪਿੱਛੇ ਮੋਟੇ, ਚਮਕਦਾਰ ਵਾਲ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਹੰਕਾਰੀ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਗੁੱਸਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਅੱਗ ਭੜਕਦੀ ਸੀ; ਮਾਮੂਲੀ ਭੜਕਾਹਟ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪੇ ਦੇ ਕਾਬੂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਜਾਂ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਗੁਆ ਬੈਠਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਗੁੱਸੇ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕਈ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਪੋਤੇ-ਪੋਤੀਆਂ ਸਨ। ਆਪਣੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਹ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਧਾਰਮਿਕ ਆਦਮੀ ਸੀ। ਉਹ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਵਾਰ ਨਮਾਜ਼ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਰਮਜ਼ਾਨ ਦੇ ਰੋਜ਼ੇ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਰਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਦਾਨ ਵਜੋਂ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਉਸ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਿਆਂ ਜਿਸ ਲਈ ਉਹ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਤਰਸਦਾ ਸੀ। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਮਕਤਬ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਕ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਅਧੀਨ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਚੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਉਹ ਬਨਾਰਸ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਲਗਨ ਨਾਲ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਬੜੀ ਤਕੜੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਤੋਂ ਆਇਤ ਅਤੇ ਅਧਿਆਇ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਸਦੇ ਸਰੋਤੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।। ਉਹ ਇੱਕ ਜਾਣਿਆ-ਪਛਾਣਿਆ ਵਿਆਕਰਣਕਾਰ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੰਦੂ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਤਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਕੋਲ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਢੇਰ ਸੀ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਉਸ ਕੋਲ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਈ ਸਿਖਿ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਅਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਉਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ ਅਤੇ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮਟਨ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਉੱਤੇ ਲਿਖੀਆਂ ਕੁਝ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਦਰਮਿਆਨੇ ਕੱਦ ਦਾ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਸਨ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਇੰਨਾ ਵਧੀਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮੂਰਤੀਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਨਮੂਨੇ ਵਾਂਗ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਕੋਲ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਲੰਬੇ ਹੱਥ, ਅਜੀਬ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫਿੱਕੀਆਂ ਨੀਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਵਾਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੋਟਾ ਜੂੜਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਥਪਥਪਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਚਿੱਟੀ ਕਮੀਜ਼) ਅਤੇ ਇੱਕ ਚਿੱਟਾ ਚੂੜੀਦਾਰ ਪਜਾਮਾ ਪਹਿਨਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ; ਕੁੜਤੇ ਨੂੰ ਡਿਜ਼ਾਈਨਾਂ ਨਾਲ ਕਢਾਈ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਵਿਆਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਕੋਈ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕਾਂ ਲਈ ਉਸਦਾ ਘਰ ਇੱਕ ਸੱਚਾ ਮੱਕਾ ਸੀ। ਜੇ, ਉਸ ਨੇ ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ੀ ਜਾਂ ਵਿਦਵਾਨ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਹਵਾਲੇ ਲਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਤਿਆਰ ਰੱਖਿਅ ਝਾ ਊਠਾਂ 'ਤੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, । ਉਸ ਅਜੀਬ ਕਿਸਮ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਸੀ। ਉਸ ਕੋਲ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਮੂਰਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਚੇਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਗਲੇ ਵਿਚ ਲਟਕਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਉਸਦੇ ਮਨਪਸੰਦ ਦੇਵਤੇ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਮੂਰਤੀ ਸੀ। ਮਟਨ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ ਸੇਬ ਅਤੇ ਬਦਾਮ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਬਾਗ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਇੱਕ ਝਰਨੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਆਰਾਮ ਸਥਾਨ ਲੱਭਿਆ। ਅੱਜ ਉਸ ਝਰਨੇ ਨੇ ਤਲਾਬ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਮੱਛੀਆਂ ਤੈਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਮਰਿਆਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਟਨ ਪੰਡਤਾਂ ਦਾ ਨਗਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦਰਜਨਾਂ ਪੰਡਤਾਂ ਦੀ ਹਰ ਬੱਸ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਸਾਧਾਰਨ ਪਹਿਰਾਵੇ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੋਏ ਹੋਣਗੇ। ਇਹ ਅਮਰਨਾਥ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ੳਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਉਤਸੁਕਤਾ ਵੱਸ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਚੁੰਬਕੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਕਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨਮੋਹਕ ਉਪਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਰਹੱਸਮਈ ਉੋਦੇਾ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਜਗਾਈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ ਖਿੱਚ ਪਾਈ । ਜਦੋਂ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਤਸੁਕ ਪਰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਵੀ ਹੋਇਆ। ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਪੈਗੰਬਰ ਜਾਂ ਰੱਬ ਦਾ ਦੂਤ ਪਰ ਪੈਗੰਬਰ ਮੁਹੰਮਦ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਸੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਟਨ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਰਖਵਾਲਾ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਸਮਝਦਾ ਸੀ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਰੱਬ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਮਿਲਾਪ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੰਨਿਆ । ਉਸ ਨੇ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਵਾਂ ਸੰਤ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਆਦਮੀ ਸੀ। ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ, ਦੋ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਝਰਨੇ ਵਾਲੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕੁਝ ਪੰਡਤਾਂ ਨਾਲ ਜੀਵੰਤ ਚਰਚਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਪੰਡਤਾਂ ਨੇ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਦੇ ਆਗਮਨ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅਪਣੇ ਸੁਭਾ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਮਰਤਾ ਸਹਿਤ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬੈਠਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਮਰਨਾਥ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਆਏ ਹੋ?’ ਕਮਲ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। 'ਨਹੀਂ' "ਫੇਰ ਕਿੱਥੇ?" "ਜਿਥੇ, ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਲੈਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ" "ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਹੈ?" "ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੀ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ" "ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ?" "ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ" ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੂੰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ. ਕੁਝ ਝਿਜਕਦਿਆਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, "ਤੁਸੀਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਤੁਸੀਂ ਇਕੱਲੇ ਰੱਬ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹੋ?" "ਹਾਂ, ਇਕੋ ਇਕ ਪਰਮਾਤਮਾ, ਪਰਮ ਸੱਚ ਨੂੰ ਹੀ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ"। ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, " ਸੱਚਮੁੱਚ ਇਵੇਂ ਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਪੈਗੰਬਰ ਮੁਹੰਮਦ ਬਾਰੇ ਕੀ? "ਮੈਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ"। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਨੇ ਸਿਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਕਿਹਾ, "ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਪੈਗੰਬਰ ਦੀ ਮਦਦ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ"। "ਪੈਗੰਬਰ ਦੀ ਮਦਦ ਜ਼ੂਰ ਲਵੋ, ਪਰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ; ਤੁਹਾਨੂੰ ਖੁਦ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ." "ਮੈਂ ਅੰਤਿਮ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਲਈ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਵਾਰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ"। "ਪਰ ਦੋ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ, ਸ਼ੇਖ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ, ਇੱਕ ਰੱਬ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਠ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਦੋ, ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਸੱਚਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ"। "ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਤੁਸੀਂ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹੋ। ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਹੈ ਕਿ ਹੋਰ ਸਪਸ਼ਟ ਬੋਲੋ," ਕਮਲ-ਉ-ਦੀਨ ਬੁੜਬੁੜਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ: ਪੰਜਿ ਨਿਵਾਜਾ ਵਖਤ ਪੰਜਿ ਪੰਜਾ ਪੰਜੇ ਨਾਉ ॥ ਪਹਿਲਾ ਸਚੁ ਹਲਾਲ ਦੁਇ ਤੀਜਾ ਖੈਰ ਖੁਦਾਇ ॥ ਚਉਥੀ ਨੀਅਤਿ ਰਾਸਿ ਮਨੁ ਪੰਜਵੀ ਸਿਫਤਿ ਸਨਾਇ ॥ ਕਰਣੀ ਕਲਮਾ ਆਖਿ ਕੈ ਤਾ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਸਦਾਇ ॥ ਨਾਨਕ ਜੇਤੇ ਕੂੜਿਆਰ ਕੂੜੈ ਕੂੜੀ ਪਾਇ ॥ 3 ॥ ਪਉੜੀ ॥ ਇਕਿ ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਵਣਜਦੇ ਇਕਿ ਕਚੈ ਦੇ ਵਾਪਾਰਾ ॥ ਸਤਿਗੁਰਿ ਤੁਠੈ ਪਾਈਅਨਿ ਅੰਦਰਿ ਰਤਨ ਭੰਡਾਰਾ ॥ ਵਿਣੁ ਗੁਰ ਕਿਨੈ ਨ ਲਧਿਆ ਅੰਧੇ ਭਉਕਿ ਮੁਏ ਕੂੜਿਆਰਾ ॥ ਮਨਮੁਖ ਦੂਜੈ ਪਚਿ ਮੁਏ ਨਾ ਬੂਝਹਿ ਵੀਚਾਰਾ ॥ ਇਕਸੁ ਬਾਝਹੁ ਦੂਜਾ ਕੋ ਨਹੀ ਕਿਸੁ ਅਗੈ ਕਰਹਿ ਪੁਕਾਰਾ ॥ ਇਕਿ ਨਿਰਧਨ ਸਦਾ ਭਉਕਦੇ ਇਕਨਾ ਭਰੇ ਤੁਜਾਰਾ ॥ ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਹੋਰੁ ਧਨੁ ਨਾਹੀ ਹੋਰੁ ਬਿਖਿਆ ਸਭੁ ਛਾਰਾ ॥ ਨਾਨਕ ਆਪਿ ਕਰਾਏ ਕਰੇ ਆਪਿ ਹੁਕਮਿ ਸਵਾਰਣਹਾਰਾ ॥ 7 ॥ (ਮਃ 1, ਮਾਝ ਵਾਰ,. ਅੰਕ 141) ਪੰਜ ਨਮਾਜ਼ ਅਤੇ ਪੰਜ ਵਾਰ ਹਨ; ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ,ਪਹਿਲਾ ਸੱਚ, ਦੂਜਾ, ਸਹੀ ਕਿੱਤਾ; ਤੀਜਾ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਦਾਨ; ਚੌਥਾ, ਸਹੀ ਸੰਕਲਪ ;ਅਤੇ ਪੰਜਵਾਂ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਉਸਤਤਿ । ਨੇਕ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਕਲਮਾ ਜਪਿਆ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਹਾਓ।" "ਸੁਬਹਾਨ ਅੱਲ੍ਹਾ, ਸੁਬਹਾਨ ਅਲਾ”, ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਚੀਕਿਆ, "ਮੈਨੂੰ ਦੱਸੋ, ਕੋਈ ਸੱਚਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ?" ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫਿਰ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ:- ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵਣੁ ਮੁਸਕਲੁ ਜਾ ਹੋਇ ਤਾ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵੈ॥ਅਵਲਿ ਅਉਲਿ ਦੀਨੁ ਕਰਿ ਮਿਠਾ ਮਸਕਲ ਮਾਨਾ ਮਾਲੁ ਮੁਸਾਵੈ ॥ ਹੋਇ ਮੁਸਲਿਮੁ ਦੀਨ ਮੁਹਾਣੈ ਮਰਣ ਜੀਵਣ ਕਾ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਵੈ ॥ ਰਬ ਕੀ ਰਜਾਇ ਮੰਨੇ ਸਿਰ ਉਪਰਿ ਕਰਤਾ ਮੰਨੇ ਆਪੁ ਗਵਾਵੈ ॥ ਤਉ ਨਾਨਕ ਸਰਬ ਜੀਆ ਮਿਹਰੰਮਤਿ ਹੋਇ ਤ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਕਹਾਵੈ ॥ 1 ॥ (ਸਲੋਕੁ ਮਃ 1, ਮਾਝ ਵਾਰ ੧, 141) “ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੂੰ ਰੱਬ ਅਤੇ ਪੈਗੰਬਰ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੁਸਲਿ ਮ ਹੋ ਕੇ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪੱਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਰਨ ਜੀਣ ਦਾ ਭਰਮ ਮੁਕਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਰਿ ਤੇ ਹਮੇਾ ਰੱਬ ਦੀ ਰਾ ਮੰਨ ਕੇ ਰੱਬ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾ ਆਪ ਗੁਆ ਕੇ ਚੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।।ਸਾਰੇ ਜੀਅ ਦੀ ਮਿਹਰ ਪਵੇ ਤਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ”। "ਇਸ ਮਿਆਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੈ"? ਕਮਲ-ਉ-ਦੀਨ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤੀ:- ਮਿਹਰ ਮਸੀਤਿ ਸਿਦਕੁ ਮੁਸਲਾ ਹਕੁ ਹਲਾਲੁ ਕੁਰਾਣੁ ॥ ਸਰਮ ਸੁੰਨਤਿ ਸੀਲੁ ਰੋਜਾ ਹੋਹੁ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ॥ ਕਰਣੀ ਕਾਬਾ ਸਚੁ ਪੀਰੁ ਕਲਮਾ ਕਰਮ ਨਿਵਾਜ ॥ ਤਸਬੀ ਸਾ ਤਿਸੁ ਭਾਵਸੀ ਨਾਨਕ ਰਖੈ ਲਾਜ ॥ 1 ॥ ਮਃ 1 ॥ ਹਕੁ ਪਰਾਇਆ ਨਾਨਕਾ ਉਸੁ ਸੂਅਰ ਉਸੁ ਗਾਇ ॥ ਗੁਰੁ ਪੀਰੁ ਹਾਮਾ ਤਾ ਭਰੇ ਜਾ ਮੁਰਦਾਰੁ ਨ ਖਾਇ ॥ ਗਲੀ ਭਿਸਤਿ ਨ ਜਾਈਐ ਛੁਟੈ ਸਚੁ ਕਮਾਇ ॥ ਮਾਰਣ ਪਾਹਿ ਹਰਾਮ ਮਹਿ ਹੋਇ ਹਲਾਲੁ ਨ ਜਾਇ ॥ ਨਾਨਕ ਗਲੀ ਕੂੜੀਈ ਕੂੜੋ ਪਲੈ ਪਾਇ ॥ 2 ॥ (ਸਲੋਕੁ ਮਃ 1, ਪੰਨਾ 140) “ਜਦ ਰੱਬ ਦੀ ਮਿਹਰ ਰੀਰਕ ਮਨ ਮਸੀਤ ਤੇ ਸੱਚੇ ਸਿਦਕ ਰੂਪੀ ਘੋਟਣੇ ਤੇ ਰਗੜੀ ਹੋਵੇ ਕੁਰਨ ਹੱਕ ਹਲਾਲ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਵੇ ਜੇ ਦਇਆ ਮਸਜਿਦ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਨਮਾਜ਼ ਚਟਾਈ ਹੋਵੇ।ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਕੁਰਾਨ; ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਇੱਕ ਦੀ ਸੁੰਨਤ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੇ ਵਰਤ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਫਿਰ ਸੱਚਮੁੱਚ, ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ. ਜੇਕਰ ਨੇਕ ਕਰਮ ਕਾਬਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਦੇਵੇ, ਅਤੇ ਸੱਚ ਕਿਸੇ ਦੀ ਆਤਮਾ ਦਾ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਬਣੋ। ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਮਾਲਾ ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ ਦੀ ਹੋਵੇ। ਫਿਰ ਰੱਬ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਰੱਖੇਗਾ। ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਬਹੁਤ ਰੋਮਾਂਚਿਤ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਨ ਲਈ, ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦਇਆ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਇਮਾਨਦਾਰ ਜੀਵਨ, ਨਿਮਰਤਾ, ਨਿਰੰਤਰਤਾ, ਨੇਕ ਕਰਮ, ਸੱਚਾਈ, ਰੱਬ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਦੀ ਮਾਲਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਕਿਰਪਾ ਲਈ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਨੂੰ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ, ਸਾਫ਼ ਦਿਲ, ਰੱਬ ਦੀ ਰਜ਼ਾ, ਹਉਮੈ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਲਈ ਦਇਆ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਭਜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਮਾਲ-ਉਲ-ਦੀਨ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਝਾਤੀ ਮਾਰੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅੱਗੇ ਅਪੂਰਣਤਾ ਅਤੇ ਕਮੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਧੁੰਦਲੀ ਜਿਹੀ ਆਸ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਗੀ। ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਕੰਬਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, "ਮੇਰੇ ਲਈ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ, ਕੀ ਆਸ ਹੈ? ਮੇਰੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੱਗ ਬਲਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮੈਨੁੰ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ ਦੁਖੀ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਦੂਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ?" " ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ! ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਹਉਮੈ ਹੈ! ਆਪਣੀ ਬੁੱਧੀ, ਸ਼ਕਤੀ, ਸਥਿਤੀ, ਪ੍ਰਭਾਵ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਆਪਣੀ ਸਰੀਰਕ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿਓ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਬਰ ਦੀ ਹਨੇਰੀ ਚੁੱਪ ਵਿੱਚ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਹਨ। ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਗੋਡਿਆਂ ਭਾਰ ਬੈਠੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪਾਪਾਂ ਨੂੰ ਧੋਵੋ। ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰ ਛੂਹ ਲਏ ਅਤੇ ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਰ ਪਿਆ ਕਿ ਅਚਾਨਕ, ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਚਮਕ ਵਾਂਗ, ਉਸਨੂੰ ਅਸਲ ਕਾਰਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ਨੇ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਂਦੀ । ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਸੁਣਦਾ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਆਪਣੇ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੇ ਮਿੱਤਰ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨਾਲ ਅਨੁਭਵ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਗਿਆ। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਦਰਸ਼ਕ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਕਮਲ ਉਸਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਵਿੱਚ ਆਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਹੰਕਾਰ, ਹੰਕਾਰੀ ਦਿੱਖ, ਠੋਡੀ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਛਾਤੀ ਆਕੜੀਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ, ਗਰਜਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸਭ ਗਾਇਬ ਸੀ। ਉਹ ਬੜਾ ਹਲੀਮੀ ਭਰਿਆ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਧੀਨ ਲਗਦਾ ਸੀ। "ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਹੈ", ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਮਜ਼ਾਕ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, "ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਘਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢ ਦਿਤਾ?" "ਇਹ ਮਜ਼ਾਕ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ। ਮੈਂ ਇਹ ਪਤਾ ਕਰਨ ਆਇਆ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਨਵੇਂ ਸੰਨਿਆਸੀ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਗਏ ਹੋ? ਜੇ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ"। "ਜੇ ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਦੋਸਤਾਨਾ ਸਲਾਹ ਹੈ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ? ਮੈਂ ਅਜਿਹੇ ਭਟਕਦੇ ਯੋਗੀ ਤੋਂ ਕੀ ਸਿੱਖਣਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਬਣਾਏ ਹੋੲ ਭਜਨ ਹੀ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ?" "ਉਹ ਇੱਕ ਦੁਰਲੱਭ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸੰਤ ਹੈ। ਆਪਣਾ ਮੌਕਾ ਨਾ ਗੁਆਓ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਪਛਤਾਓਗੇ"। "ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੰਭੀਰ ਹੋ?" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ। "ਹਾਂ ਪੂਰੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਵਿੱਚ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਕਰੋ"। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੂੰ ਬੇਚੈਨ ਛੱਡ ਕੇ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ ਲਈ, ਇੱਕ ਭਟਕਦੇ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕਰਨਾ ਅਣਜਾਣ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਕਮਾਲ-ਉ-ਦੀਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਬੜੀ ਬੇਚੈਨੀ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕੋਲ ਜਾਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। "ਪੰਡਿਤ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੋ ਊਠਾਂ 'ਤੇ ਲੱਦ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕੋਲ ਗਿਆ। ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਹੋ ਕੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, "ਮਟਨ ਦਾ ਮਹਾਂ ਪੰਡਤ ਤੁਹਾਡੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਇਆ ਹੈ।" ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਬਹੁਤ ਸੁਆਗਤ ਹੈ"। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਆਪਣੇ ਊਠਾਂ ਸਮੇਤ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹਾ ਘੁਮਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਉਸਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, "ਪੰਡਿਤ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਜੀ! ਤੁਹਾਡਾ ਸੁਆਗਤ ਹੈ। ਤੁਹਾਡਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨਾ ਸੱਚਮੁੱਚ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਵਿਦਵਤਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਿਆ ਹੈ ਪਰ ਊਠਾਂ 'ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਿਉਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ"? ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਕਈ ਸਵਾਲ ਕੀਤੇ, "ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਤ ਹੋ? ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਖੱਲ ਦੇ ਕਪੜੇ ਕਿਉਂ ਪਾਏ ਹੋਏ ਨੇ? ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਰੱਸੀ ਕਿਉਂ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ? ਤੁਸੀਂ ਆਮ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਕਿਉਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਹੈ"? ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਬੜੇ ਸਹਿਜ ਨਾਲ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, "ਉਸ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਆਸਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਲਈ ਕਿਸੇ ਸੰਸਕਾਰ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਕਿਉਂਕਿ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਨਿਰਮਾਤਾ ਹੈ"। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤੀ:- ਆਪੀਨੑੈ ਆਪੁ ਸਾਜਿਓ ਆਪੀਨੑੈ ਰਚਿਓ ਨਾਉ ॥ ਦੁਯੀ ਕੁਦਰਤਿ ਸਾਜੀਐ ਕਰਿ ਆਸਣੁ ਡਿਠੋ ਚਾਉ ॥ ਦਾਤਾ ਕਰਤਾ ਆਪਿ ਤੂੰ ਤੁਸਿ ਦੇਵਹਿ ਕਰਹਿ ਪਸਾਉ ॥ ਤੂੰ ਜਾਣੋਈ ਸਭਸੈ ਦੇ ਲੈਸਹਿ ਜਿੰਦੁ ਕਵਾਉ ॥ ਕਰਿ ਆਸਣੁ ਡਿਠੋ ਚਾਉ ॥ 1 ॥ (ਸਲੋਕੁ ਮਃ 1, ਅੰਕ 463) ਉਸ ਨੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਬਣਾਇਆ; ਕੇਵਲ ਉਹ ਹੀ ਇਸ ਦੇ ਸਾਰ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ; ਉਸ ਨੇ ਅਸਮਾਨ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕੀਤਾ; ਅਤੇ ਇੱਕ ਛੱਤਰੀ ਬਣਾਈ ।ਬਿਨਾਂ ਥੰਮਾਂ ਦੇ ਅਸਮਾਨ ਨੂੰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨਾ ਉਸਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ।ਉਸਨੇ ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਚੰਦ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿੱਤਾ।ਉਹ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹਾਨ ਅਜੂਬਾ ਹੈ, ਬਜ਼ੁਰਗ ਰਸਮੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਚਰਚਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਰੱਬ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ; ਇਹ ਹਰ ਕੋਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ. ਉਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਹੀ ਸੱਚਾ ਹੈ ਬਾਕੀ ਸਭ ਅਸਥਾਈ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਚੁੱਪ ਸੀ। "ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਤੁਸੀਂ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਕਹੋ", ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਜਿਵੇਂ ਜਾਦੂ ਨਾਲ ਕੀਲਿਆਂ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਦੁਹਰਾਇਆ, "ਦੋ ਊਠ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਭਾਰ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਸੀ।" “ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛ ਸਕਦੇ ਹੋ?" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ. "ਪਰ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਹੈ।" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਜਵਾਬ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਬਹਿਸ ਕਰਦਾ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਬਹਿਸ ਕਰਨਾ, ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਅਤੇ ਨੁਕਸ ਲੱਭਣਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਿੰਦਣ ਲਈ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਸੀ। "ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਉਤਸੁਕਤਾ, ਕੋਈ ਪੁੱਛ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਖੈਰ ਇਹ ਤੁਹਾਡਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਪੁੱਛ ਸਕਦਾ ਹਾਂ?" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। "ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਵੀ ਪੁੱਛ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਪਰ ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਕਿ ਮੇਰੇ ਜਵਾਬ ਸਧਾਰਨ ਹੋਣਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸਾਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੈ." "ਕਿੰਨਾ ਸਧਾਰਨ ਹੈ? ਕੀ ਇਹ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੇ ਛੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ?" "ਨਹੀਂ", ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, "ਇਹ ਸਧਾਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੇਵਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ"। "ਖੈਰ ਇਹ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ: ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹੋ? ਰਾਮ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ, ਸ਼ਿਵ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ।" "ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਅਤੇ ਕੇਵਲ ਇੱਕ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ" "ਤੁਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋ?" ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਉਚਾਰਿਆ ੴ ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ॥ ਜਪੁ ॥(ਮਹਲਾ 1 ਅੰਕ 1) "ਪਰਮਾਤਮਾ, ਸਰਬਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਪ੍ਰਭੂ, ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਹੈ, ਜੋ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ, ਸਵੈ-ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ, ਬਿਨਾ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੈ ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਜਾਣਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਡਰਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕ੍ਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੈਰ ਰਖਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ, ਆਵਾਗਵਣ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ। ਉਸ ਰੱਬ ਦੀ ਮਿਹਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਸਦਾ ਬੰਦਗੀ ਕਰੋ।" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਸਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਛੂਹ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਹੋਰ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਸੋ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ "ਹੋਰ ਕੁਝ"? ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅੱਗੇ ਪਾਠ ਕੀਤਾ: ਆਦਿ ਸਚੁ ਜੁਗਾਦਿ ਸਚੁ ॥ ਹੈ ਭੀ ਸਚੁ ਨਾਨਕ ਹੋਸੀ ਭੀ ਸਚੁ ॥ 1 ॥ (ਮਹਲਾ 1 ਅੰਕ 1) “ਉਹ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਸੱਚ ਸੀ, ਜੁਗਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵi ਸੱਚ ਸੀ, ਹੁਣ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵੀ ਸੱਚ ਹੀ ਗੋਵੇਗਾ। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਸੱਚ ਵਜੋਂ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਸਭ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ, ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਹਾਏ" ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਏਕਮ ਏਕੰਕਾਰੁ ਨਿਰਾਲਾ ॥ ਅਮਰੁ ਅਜੋਨੀ ਜਾਤਿ ਨ ਜਾਲਾ ॥ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਰੂਪੁ ਨ ਰੇਖਿਆ ॥ ਖੋਜਤ ਖੋਜਤ ਘਟਿ ਘਟਿ ਦੇਖਿਆ ॥” (ਬਿਲਾਵਲੁ ਮਹਲਾ 1 ਥਿਤੀ ਘਰੁ 10 ਅੰਕ 838-839) (ਇਕ ਪਰਮ ਪ੍ਰਭੂ ਅਦੁੱਤੀ ਹੈ, ਉਹ ਅਮਰ ਹੈ, ਜੂਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀ ਤੇ ਨਾ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਜੰਜਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ । ਉਹ ਅਥਾਹ ਹੈ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਰੂਪ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਖੋਜਦਿਆਂ, ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ।“' ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਸਿਰ ਹਿਲਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, "ਮੈਂ ਵੀ ਪਰਮ ਪ੍ਰਭੂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂ ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭਗਤੀ ਨੂੰ ਸੇਧ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਜਾਂ ਮੂਰਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ"। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਾਇਆ: ਜਹ ਦੇਖਾ ਤਹ ਦੀਨ ਦਇਆਲਾ ॥ ਆਇ ਨ ਜਾਈ ਪ੍ਰਭੁ ਕਿਰਪਾਲਾ ॥ ਜੀਆ ਅੰਦਰਿ ਜੁਗਤਿ ਸਮਾਈ ਰਹਿਓ ਨਿਰਾਲਮੁ ਰਾਇਆ ॥ 1 ॥ ਜਗੁ ਤਿਸ ਕੀ ਛਾਇਆ ਜਿਸੁ ਬਾਪੁ ਨ ਮਾਇਆ ॥ ਨਾ ਤਿਸੁ ਭੈਣ ਨ ਭਰਾਉ ਕਮਾਇਆ ॥ ਨਾ ਤਿਸੁ ਓਪਤਿ ਖਪਤਿ ਕੁਲ ਜਾਤੀ ਓਹੁ ਅਜਰਾਵਰੁ ਮਨਿ ਭਾਇਆ ॥ 2 ॥ ਤੂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨਾਹੀ ਸਿਰਿ ਕਾਲਾ ॥ ਤੂ ਪੁਰਖੁ ਅਲੇਖ ਅਗੰਮ ਨਿਰਾਲਾ ॥ ਸਤ ਸੰਤੋਖਿ ਸਬਦਿ ਅਤਿ ਸੀਤਲੁ ਸਹਜ ਭਾਇ ਲਿਵ ਲਾਇਆ ॥ 3 ॥ ਤ੍ਰੈ ਵਰਤਾਇ ਚਉਥੈ ਘਰਿ ਵਾਸਾ ॥ ਕਾਲ ਬਿਕਾਲ ਕੀਏ ਇਕ ਗ੍ਰਾਸਾ ॥ ਨਿਰਮਲ ਜੋਤਿ ਸਰਬ ਜਗਜੀਵਨੁ ਗੁਰਿ ਅਨਹਦ ਸਬਦਿ ਦਿਖਾਇਆ ॥ 4 ॥ ਊਤਮ ਜਨ ਸੰਤ ਭਲੇ ਹਰਿ ਪਿਆਰੇ ॥ ਹਰਿ ਰਸ ਮਾਤੇ ਪਾਰਿ ਉਤਾਰੇ ॥ ਨਾਨਕ ਰੇਣ ਸੰਤ ਜਨ ਸੰਗਤਿ ਹਰਿ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਪਾਇਆ ॥ 5 ॥ ਤੂ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਜੀਅ ਸਭਿ ਤੇਰੇ ॥ ਤੂ ਦਾਤਾ ਹਮ ਸੇਵਕ ਤੇਰੇ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮੁ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਿ ਦੀਜੈ ਗੁਰਿ ਗਿਆਨ ਰਤਨੁ ਦੀਪਾਇਆ ॥ 6 ॥ ਪੰਚ ਤਤੁ ਮਿਲਿ ਇਹੁ ਤਨੁ ਕੀਆ ॥ ਆਤਮ ਰਾਮ ਪਾਏ ਸੁਖੁ ਥੀਆ ॥ ਕਰਮ ਕਰਤੂਤਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਫਲੁ ਲਾਗਾ ਹਰਿ ਨਾਮ ਰਤਨੁ ਮਨਿ ਪਾਇਆ ॥ 7 ॥ ਨਾ ਤਿਸੁ ਭੂਖ ਪਿਆਸ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ॥ ਸਰਬ ਨਿਰੰਜਨੁ ਘਟਿ ਘਟਿ ਜਾਨਿਆ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸਿ ਰਾਤਾ ਕੇਵਲ ਬੈਰਾਗੀ ਗੁਰਮਤਿ ਭਾਇ ਸੁਭਾਇਆ ॥ 8 ॥ ਅਧਿਆਤਮ ਕਰਮ ਕਰੇ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ॥ ਨਿਰਮਲ ਜੋਤਿ ਨਿਰੰਤਰਿ ਜਾਤੀ ॥ ਸਬਦੁ ਰਸਾਲੁ ਰਸਨ ਰਸਿ ਰਸਨਾ ਬੇਣੁ ਰਸਾਲੁ ਵਜਾਇਆ ॥ 9 ॥ ਬੇਣੁ ਰਸਾਲੁ ਵਜਾਵੈ ਸੋਈ ॥ ਜਾ ਕੀ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਸੋਝੀ ਹੋਈ ॥ ਨਾਨਕ ਬੂਝਹੁ ਇਹ ਬਿਧਿ ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਰਾਮ ਨਾਮਿ ਲਿਵ ਲਾਇਆ ॥ 10 ॥ ਐਸੇ ਜਨ ਵਿਰਲੇ ਸੰਸਾਰੇ ॥ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰਹਿ ਰਹਹਿ ਨਿਰਾਰੇ ॥ ਆਪਿ ਤਰਹਿ ਸੰਗਤਿ ਕੁਲ ਤਾਰਹਿ ਤਿਨ ਸਫਲ ਜਨਮੁ ਜਗਿ ਆਇਆ ॥ 11 ॥ ਘਰੁ ਦਰੁ ਮੰਦਰੁ ਜਾਣੈ ਸੋਈ ॥ ਜਿਸੁ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਤੇ ਸੋਝੀ ਹੋਈ ॥ ਕਾਇਆ ਗੜ ਮਹਲ ਮਹਲੀ ਪ੍ਰਭੁ ਸਾਚਾ ਸਚੁ ਸਾਚਾ ਤਖਤੁ ਰਚਾਇਆ ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ 1 ਅੰਕ 1038-1039)"ਪ੍ਰੋਵੀਡੈਂਸ ਦਾ ਸੁਪਰੀਮ ਆਰਡਰ ਜੋ ਸਾਰੀ ਵਾਕਫ਼ੀਅਤ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਸਾਰਾ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਰਚਿਆ, ਅਤੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਹਰ ਚੀਜ਼, ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਸਾਰੀ ਇੱਜ਼ਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਦਰਦ, ਖੁਸ਼ੀ, ਦੁੱਖ ਜਾਂ ਦੁੱਖ, ਕੋਈ ਭੀਖ ਮੰਗ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਤਾਜ ਪਹਿਨ ਸਕਦਾ ਹੈ ; ਜੀਵ ਉੱਚੇ ਜਾਂ ਨੀਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਰਮ ਹੁਕਮ ਸਭ ਆਖਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਫ਼ਿੱਕੇ ਤੋਂ ਪਰੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ, ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਉਸਦੇ ਬਚਨ ਅੱਗੇ ਝੁਕਦਾ ਹੈ, ਵਿਅਰਥ, ਹੰਕਾਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਚਮਕੇਗਾ। "ਉਹ ਕੌਣ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ?" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ " ਥਾਪਿਆ ਨ ਜਾਇ ਕੀਤਾ ਨ ਹੋਇ ॥ ਆਪੇ ਆਪਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਸੋਇ ॥ ਜਿਨਿ ਸੇਵਿਆ ਤਿਨਿ ਪਾਇਆ ਮਾਨੁ ॥ ਨਾਨਕ ਗਾਵੀਐ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ ॥ ਗਾਵੀਐ ਸੁਣੀਐ ਮਨਿ ਰਖੀਐ ਭਾਉ ॥ ਦੁਖੁ ਪਰਹਰਿ ਸੁਖੁ ਘਰਿ ਲੈ ਜਾਇ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਦੰ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵੇਦੰ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਹਿਆ ਸਮਾਈ ॥ ਗੁਰੁ ਈਸਰੁ ਗੁਰੁ ਗੋਰਖੁ ਬਰਮਾ ਗੁਰੁ ਪਾਰਬਤੀ ਮਾਈ ॥ ਜੇ ਹਉ ਜਾਣਾ ਆਖਾ ਨਾਹੀ ਕਹਣਾ ਕਥਨੁ ਨ ਜਾਈ ॥ ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ ॥ ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ ॥ 5 ॥ (ਮਹਲਾ 1, ਪਉੜੀ 5) "ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰਜਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅਣ-ਸਿਰਜਿਤ ਹੈ;ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਰਹਿਤ, ਸਵੈ-ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ ਹੈ।ਜਿਹੜੇ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, 'ਹੇ ਨਾਨਕ! ਪ੍ਰਭੂ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ ਭਾਵ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਹੈ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ-ਸਾਲਾਹ ਗਾਵੋ, ਉਨ ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣੋ ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ-ਸਾਲਾਹ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਉਕਰਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਰੂਹ ਤੋਂ ਦੁੱਖ ਮਿਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਸਾਧੂਆਂ ਦੀ ‘ਬੁੱਧ’ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਸਿੱਖੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਵਿਚਾਰ ਲਈ ਇਹ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਆਪ ਉਸ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਚਲਾਓ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਰੱਖਿਅਕ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਹੈ। ਰੱਬ ਵੀ ਦੇਵੀ ਹੈ। ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਬਦ ਲੱਭਣੇ ਔਖੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਉੱਦਮ ਕਰਾਂਗਾ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ।ਇਹ ਇਕੱਲੇ ਮੇਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਸਿਖਾਇਆ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾ ਭੁੱਲੋ”। "ਇਸ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਅਰਬਦ ਨਰਬਦ ਧੁੰਧੂਕਾਰਾ ॥ ਧਰਣਿ ਨ ਗਗਨਾ ਹੁਕਮੁ ਅਪਾਰਾ ॥ ਨਾ ਦਿਨੁ ਰੈਨਿ ਨ ਚੰਦੁ ਨ ਸੂਰਜੁ ਸੁੰਨ ਸਮਾਧਿ ਲਗਾਇਦਾ ॥ 1 ॥ ਖਾਣੀ ਨ ਬਾਣੀ ਪਉਣ ਨ ਪਾਣੀ ॥ ਓਪਤਿ ਖਪਤਿ ਨ ਆਵਣ ਜਾਣੀ ॥ ਖੰਡ ਪਤਾਲ ਸਪਤ ਨਹੀ ਸਾਗਰ ਨਦੀ ਨ ਨੀਰੁ ਵਹਾਇਦਾ ॥ 2 ॥ ਨਾ ਤਦਿ ਸੁਰਗੁ ਮਛੁ ਪਇਆਲਾ ॥ ਦੋਜਕੁ ਭਿਸਤੁ ਨਹੀ ਖੈ ਕਾਲਾ ॥ ਨਰਕੁ ਸੁਰਗੁ ਨਹੀ ਜੰਮਣੁ ਮਰਣਾ ਨਾ ਕੋ ਆਇ ਨ ਜਾਇਦਾ ॥ 3 ॥ ਬ੍ਰਹਮਾ ਬਿਸਨੁ ਮਹੇਸੁ ਨ ਕੋਈ ॥ ਅਵਰੁ ਨ ਦੀਸੈ ਏਕੋ ਸੋਈ ॥ ਨਾਰਿ ਪੁਰਖੁ ਨਹੀ ਜਾਤਿ ਨ ਜਨਮਾ ਨਾ ਕੋ ਦੁਖੁ ਸੁਖੁ ਪਾਇਦਾ ॥ 4 ॥ ਨਾ ਤਦਿ ਜਤੀ ਸਤੀ ਬਨਵਾਸੀ ॥ ਨਾ ਤਦਿ ਸਿਧ ਸਾਧਿਕ ਸੁਖਵਾਸੀ ॥ ਜੋਗੀ ਜੰਗਮ ਭੇਖੁ ਨ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋ ਨਾਥੁ ਕਹਾਇਦਾ ॥ 5 ॥ ਜਪ ਤਪ ਸੰਜਮ ਨਾ ਬ੍ਰਤ ਪੂਜਾ ॥ ਨਾ ਕੋ ਆਖਿ ਵਖਾਣੈ ਦੂਜਾ ॥ ਆਪੇ ਆਪਿ ਉਪਾਇ ਵਿਗਸੈ ਆਪੇ ਕੀਮਤਿ ਪਾਇਦਾ ॥ 6 ॥ ਨਾ ਸੁਚਿ ਸੰਜਮੁ ਤੁਲਸੀ ਮਾਲਾ ॥ ਗੋਪੀ ਕਾਨੁ ਨ ਗਊ ਗੋੁਆਲਾ ॥ ਤੰਤੁ ਮੰਤੁ ਪਾਖੰਡੁ ਨ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋ ਵੰਸੁ ਵਜਾਇਦਾ ॥ 7 ॥ ਕਰਮ ਧਰਮ ਨਹੀ ਮਾਇਆ ਮਾਖੀ ॥ ਜਾਤਿ ਜਨਮੁ ਨਹੀ ਦੀਸੈ ਆਖੀ ॥ ਮਮਤਾ ਜਾਲੁ ਕਾਲੁ ਨਹੀ ਮਾਥੈ ਨਾ ਕੋ ਕਿਸੈ ਧਿਆਇਦਾ ॥ 8 ॥ ਨਿੰਦੁ ਬਿੰਦੁ ਨਹੀ ਜੀਉ ਨ ਜਿੰਦੋ ॥ ਨਾ ਤਦਿ ਗੋਰਖੁ ਨ ਮਾਛਿੰਦੋ ॥ ਨਾ ਤਦਿ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਕੁਲ ਓਪਤਿ ਨਾ ਕੋ ਗਣਤ ਗਣਾਇਦਾ ॥ 9 ॥ 'ਅਣਗਿਣਤ ਯੁੱਗਾਂ ਤੱਕ ਘੋਰ ਹਨੇਰਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਕੋਈ ਆਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਬੇਅੰਤ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਹੀ ਵਿਆਪਕ ਸੀ। ਨਾ ਦਿਨ ਸੀ, ਨਾ ਰਾਤ, ਨਾ ਚੰਦਰਮਾ, ਨਾ ਸੂਰਜ, ਪਰ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਹੀ ਡੂੰਘੀ ਮਿਹਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਨਾ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀਆਂ ਖਾਣਾਂ ਸਨ, ਨਾ ਬੋਲੀ, ਨਾ ਹਵਾ, ਨਾ ਪਾਣੀ, ਨਾ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ, ਨਾ ਵਿਨਾਸ਼, ਨਾ ਆਉਣਾ। ਨਾ ਕੋਈ ਮਹਾਂਦੀਪ, ਨਾ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ, ਨਾ ਸੱਤ ਸਮੁੰਦਰ, ਨਾ ਦਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਹਾਅ। ਉਦੋਂ ਕੋਈ ਉੱਚਾ, ਮੱਧ ਅਤੇ ਹੇਠਲਾ ਤਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨਾ ਨਰਕ ਸੀ, ਨਾ ਸਵਰਗ, ਨਾ ਮੌਤ, ਨਾ ਸਮਾਂ। ਨਾ ਕੋਈ ਦੋਜ਼ਖ-ਨਰਕ ਸੀ ਨਾ ਸਵਰਗ ਸੀ, ਨਾ ਅਨੰਦ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਜਨਮ ਸੀ, ਨਾ ਮੌਤ ਸੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਨਾ ਕੋਈ ਬ੍ਰਹਮਾ ਸੀ, ਨਾ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨਾਂ ਸ਼ਿਵ। ਉਸ ਇਕ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਸਦਾ । ਨਾ ਇਸਤ੍ਰੀ ਸੀ, ਨਾ ਮਰਦ ਸੀ, ਨਾ ਜਾਤ ਸੀ, ਨਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਸੀ। ਨਾ ਤਾਂ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਸੀ, ਨਾ ਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਜੰਗਲ-ਵਾਸੀ। ਉਦੋਂ ਨਾ ਕੋਈ ਨਿਪੁੰਨ ਸੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਅਜਨਬੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ। ਕੋਈ ਯੋਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਧਾਰਮਿਕ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਭਟਕਦਾ ਰਿਸ਼ੀ ਕੋਈ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਰਮ ਯੋਗੀ ਨਹੀਂ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਚਿੰਤਨ, ਤਪੱਸਿਆ, ਸੰਜਮ, ਵਰਤ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਦੱਸਿਆ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਚ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਪਰਮ ਅਨੰਦ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਸ਼ੁੱਧੀਕਰਨ, ਸੰਜਮ ਜਾਂ ਤੁਲਸੀ ਦੀ ਮਾਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੋਈ ਗੋਪੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਕਨ੍ਹ। ਨਾ ਕੋਈ ਜਾਦੂ-ਟੂਣੇ ਸਨ, ਨਾ ਕੋਈ ਪਾਖੰਡ ਸੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਬੰਸਰੀ 'ਤੇ ਸੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਕਰਮ ਸੀ ਜਾਂ ਧਰਮ ਅਤੇ ਮਾਇਆ ਦੇ ਗੱਡੇ ਸਨ। ਜਾਤ ਅਤੇ ਜਨਮ ਦਾ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਦੁਨਿਆਵੀ ਮੋਹ ਦੀ ਫਾਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਨਾ ਹੀ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਮੌਤ ਦਾ ਲੇਖ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਨਿੰਦਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕੋਈ ਬੀਜ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕੋਈ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਕੋਈ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ ਸੀ।" 'ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਪ੍ਰਤੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਉਸਨੇ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮਣਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸਿੱਖ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ 'ਤੇ ਮਾਣ ਹੋ ਗਿਆ ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, "ਜਾਓ, ਕੋਈ ਹੋਰ ਗੁਰੂ ਲੱਭੋ।" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, "ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਜਾਉ। ਬਾਗ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਘਰ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਉੱਥੇ ਚਾਰ ਸੰਤ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਮਿਲਣਗੇ। ਉਹ ਤੁਹਾਡੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨਗੇ।" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ। ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਰਾਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, "ਤੂੰ ਉਸ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਜਾ।" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਮੰਦਰ ਪਹੁੰਚੇ। ਉੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਲਾਲ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਔਰਤ ਮਿਲੀ। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਉਸ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਨਾਲ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਟਿਆ। ਰੋਂਦਾ ਹੋਇਆ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਚਾਰੇ ਸੰਤਾਂ ਕੋਲ ਮੁੜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਸਮਝਾਇਆ। ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, "ਇਹ ਮਾਇਆ ਸੀ। ਤੁਹਾਡੀ ਹਉਮੈ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਗੁਰੂ ਉਹੀ 'ਮਾਇਆ' ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕੋਲ ਜਾਓ। ਉਹ ਹੀ ਪੂਰਨ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਹਨ"। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਰੋਂਦਾ ਹੋਇਆ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕੋਲ ਆਇਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦੇਖ ਕੇ ਇੱਕ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤੀ। ਸਹੰਸਰ ਦਾਨ ਦੇ ਇੰਦ੍ਰü ਰੋਆਇਆ ॥ ਪਰਸ ਰਾਮੁ ਰੋਵੈ ਘਰਿ ਆਇਆ ॥ ਅਜੈ ਸੁ ਰੋਵੈ ਭੀਖਿਆ ਖਾਇ ॥ ਐਸੀ ਦਰਗਹ ਮਿਲੈ ਸਜਾਇ ॥ ਰੋਵੈ ਰਾਮੁ ਨਿਕਾਲਾ ਭਇਆ ॥ ਸੀਤਾ ਲਖਮਣੁ ਵਿਛੁੜਿ ਗਇਆ ॥ ਰੋਵੈ ਦਹਸਿਰੁ ਲੰਕ ਗਵਾਇ ॥ ਜਿਨਿ ਸੀਤਾ ਆਦੀ ਡਉਰੂ ਵਾਇ ॥ ਰੋਵਹਿ ਪਾਂਡਹ ਭਏ ਮਜੂਰ ॥ ਜਿਨ ਕੈ ਸੁਆਮੀ ਰਹਤ ਹਦੂਰਿ ॥ ਰੋਵੈ ਜਨਮੇਜਾ ਖੁਇ ਗਇਆ ॥ਏਕੀ ਕਾਰਣਿ ਪਾਪੀ ਭਇਆ ॥ ਰੋਵਹਿ ਸੇਖ ਮਸਾਇਕ ਪੀਰ ॥ ਅੰਤਿ ਕਾਲਿ ਮਤੁ ਲਾਗੈ ਭੀੜ ॥ ਰੋਵਹਿ ਰਾਜੇ ਕੰਨ ਪੜਾਇ ॥ ਘਰਿ ਘਰਿ ਮਾਗਹਿ ਭੀਖਿਆ ਜਾਇ ॥ ਰੋਵਹਿ ਕਿਰਪਨ ਸੰਚਹਿ ਧਨੁ ਜਾਇ ॥ ਪੰਡਿਤ ਰੋਵਹਿ ਗਿਆਨੁ ਗਵਾਇ ॥ ਬਾਲੀ ਰੋਵੈ ਨਾਹਿ ਭਤਾਰੁ ॥ ਨਾਨਕ ਦੁਖੀਆ ਸਭੁ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਮੰਨੇ ਨਾਉ ਸੋਈ ਜਿਣਿ ਜਾਇ॥ ਅਉਰੀ ਕਰਮ ਨ ਲੇਖੈ ਲਾਇ ॥ 1 ॥ ਮਃ 2 ॥ ਜਪੁ ਤਪੁ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਮੰਨਿਐ ਅਵਰਿ ਕਾਰਾ ਸਭਿ ਬਾਦਿ ॥ ਨਾਨਕਮੰਨਿਆ ਮੰਨੀਐ ਬੁਝੀਐ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ॥ 2 ॥ (ਸਲੋਕੁ ਮਃ 1, ਅੰਕ 953-954) ਲਖਾਂ ਦਾਨ ਕਰਕੇ ਵੀ ਇੰਦਰ ਰੋ ਪਿਆ। ਪਰਸ ਰਾਮ ਰੋਂਦਾ ਹੋਇਆ ਘਰ ਆਇਆ। ਅਜਾਮਲ ਭੀਖਿਆਂ ਦਾ ਖਾ ਕੇ ਰੋਇਆਾਂ ਕਿ ਦਰਗਾਹ ਵਿੱਚ ਕਰੜੀ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲੇਗੀ ।ਰਾਮ ਜਲਾਵਤਨ ਹੋ ਕੇ ਰੋਇਆ ਅਤੇ ਸੀਤਾ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਮਣ ਤੋਂ ਵਿਛੜ ਗਿਆ। ਦਸ ਸਿਰਾਂ ਵਾਲਾ ਰਾਵਣ ਜਿਸ ਨੇ ਡੌਰੂ ਵਜਾ ਕੇ ਸੀਤਾ ਚੁਰਾਈ ਸੀ ਲੰਕਾ ਗੁਆ ਕੇ ਰੋਇਆ । ਪਾਂਡਵਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਦਰੋਪਦੀ ਕੌਰਵਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਲੲi ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੇਵਕ ਬਣ ਗਏ ਅਤੇ ਵਿਰਲਾਪ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਜਨਮੇਜਾ ਵੀ ਭਟਕ ਗਿਆ ਤਾਂ ਰੋਇਆ। ਇੱਕ ਅਪਰਾਧ ਲਈ ਉਹ ਪਾਪੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਬ੍ਰਹਮ ਗੁਰੂ, ਦਰਸ਼ਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਰੋਂਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਹ ਅੰਤਮ ਸਮੇਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਜਾਣ। ਰਾਜੇ ਕੰਨ ਪੜਵਾ ਕੇ ਰੋਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਘਰ-ਘਰ ਭੀਖ ਮੰਗਦੇ ਹਨ। ਦੁਖੀ ਰੋਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਦੌਲਤ ਉਸ ਤੋਂ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੜ੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਆਦਮੀ ਉਦੋਂ ਰੋਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੁਟਿਆਰ ਰੋਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਨਾਨਕ ਆਖਦਾ ਹੈ, ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਦੁਖੀ ਹੈ। ਜੋ ਨਾਮ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਜੇਤੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਿਸੇ ਲੇਖੇ ਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।" ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸੱਚ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ। ਸਾਰੇ ਹੰਕਾਰ ਅਤੇ ਅਗੰਮ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ, ਉਹ ਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਿਆ। [ATTACH type="full"]22976[/ATTACH] [B] ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮਟਨ[/B] ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਛੁਡਾਇਆ। ਪੰਡਿਤ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਵਿਆਖਿਆਕਾਰ ਬਣੇ। 'ਜਿਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬੈਠੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਸਨ, ਉਸ ਥਾਂ 'ਤੇ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ ਛੇ 'ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ' ਦਾ ਨਿਰੰਤਰ ਪਾਠ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ, ਮੂਲ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਹੁਣ ਡਿੱਗ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਨੇ ਵੀ ਝੀਲ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਝੀਲ ਅਤੇ ਸੱਤ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣਵਾਏ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਮਟਨ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਅਨੰਤਨਾਗ ਰਾਹੀਂ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਲਗਭਗ 64 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਮੰਦਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਥੇ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਈ ਜੋਗੀਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਵੀ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾਸ ਵਾਂਗ ਛੁਡਾਏ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਉਣ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿਚ ਹਰਿਪਰਬਤ ਵਿਖੇ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਰਾਮੂਲਾ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 56 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਜੇਹਲਮ ਦੇ ਕੰਢੇ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰਮੁਖ ਗੰਗਾ ਹੈ। [/QUOTE]
Insert quotes…
Verification
Post reply
Discussions
New to Sikhism
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਚਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲਦਾਖ -1
This site uses cookies to help personalise content, tailor your experience and to keep you logged in if you register.
By continuing to use this site, you are consenting to our use of cookies.
Accept
Learn more…
Top