A few years back, I had a social get-together at my place and was having dinner sitting next to a close friend of mine, Dr. Satyam Murty. At that time Satyam Murty was working as a senior scientist in Oceanography with Government of Canada. Later, he became the head of National Tidal Facility of Australia. Satyam Murty was a well-known authority and a resident expert for the UN on matters related to tsunamis and cyclones. After retirement he continued to work as a consultant for various international organizations.
While sitting next to each other, we were having an informal chat when he expressed his curiosity to learn about Guru Teg Bahadur Sahib. He then went on and narrated the following experience that may be of interest to readers of this SPN site. We also had some follow up e-mail exchange; I have appended these e-mails to this post. Here is what he said:
“In January 1980, I was asked by UNESCO to do a project on cyclones in the Bay of Bengal. As part of the research, I visited the British Meteorological Service in Bracknell near London, UK, to look up the cyclones data before the India Meteorological Department was established in 1875. In the library there was a section where all the old magazines were stored. While looking at Journals published around 1840, I ran into what are called occasional internal notes. One such publication had the title “Unexplained and Unusual Weather Phenomenon” written by some British Meteorologist. The whole article was six to seven pages and dealt with four or five unusual weather events. Somewhere in the middle of one of the pages, the word “Chandini Choak” caught my eye, and I read that page and copied it. However, in the early 1980s while moving from one office to another in the Institute of Ocean Sciences, I unfortunately lost some important papers and this page that I photocopied is one of them. (I kept some important papers on the floor by mistake and the cleaning people put them in the garbage.) I realized the mistake a few days later but it was too late.
Anyhow, this is what the article said. The British Meteorological Office collects all weather observations from merchant ships travelling around the world, using the ships’ logs books. These logs include cloudiness as well as precipitation, air temperature, sunshine etc. The author of the article specialized in cloudiness and found that usually only about one third of the earth’s atmosphere is covered with clouds at any time. However, only twice did his research covering the period 1500 to 1840 showed almost complete global cloud cover and no sunshine for three days or longer. One event was in 1815 when a big volcanic explosion occurred. The second was in November 1675, (he gave the exact date, but I have forgotten it. It could be the 16th or the 26th). He tried to relate this to global cloud cover and lack of sunshine for three days to any volcanic explosion, but there were no explosions at that time. So, he concluded that the event cannot be explained. However, out of curiosity he checked the political events that happened around that time. He found that someone by name Guru Teg Bahadur was beheaded in Chandini Chowk in Delhi the day before. The article ended with this statement.”
In one of my follow up e-mails I asked Satyam Murty if he can possibly point out where this particular publication may be found in London or surrounding sites or institutes so that if some curious Sikh may try to dig it up. This was his response:
My research included hard copies of scientific journals, proceedings of conferences, micro fiche, technical reports of universities, internal reports of various government departments, weather logs by various shipping companies from following sites (this list may not be complete but is close enough):
“ਅਣਵਿਆਪੀ ਅਤੇ ਅਸਧਾਰਨ ਮੌਸਮ ਦੀ ਘਟਨਾ” – ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਡੂੰਘੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਦੀ ਇੱਕ ਘਟਨਾ।
ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਦੋਸਤ, ਡਾ. ਸਤਿਅਮ ਮੂਰਤੀ ਕੋਲ ਬੈਠ ਕੇ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ ਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਤਿਅਮ ਮੂਰਤੀ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਸੀਨੀਅਰ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਟਾਈਡਲ ਫੈਸਿਲਿਟੀ ਦਾ ਮੁਖੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਤਿਅਮ ਮੂਰਤੀ ਸੁਨਾਮੀ ਅਤੇ ਚੱਕਰਵਾਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮਾਮਲਿਆਂ 'ਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਲਈ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਥਾਰਟੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਿਵਾਸੀ ਮਾਹਰ ਸੀ। ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਲਈ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।
ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠੇ, ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਗੈਰ ਰਸਮੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਫਿਰ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜੋ ਇਸ SPN ਸਾਈਟ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਾਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਕੁਝ ਫਾਲੋ-ਅੱਪ ਈ-ਮੇਲ ਐਕਸਚੇਂਜ ਵੀ ਸੀ; ਮੈਂ ਇਹਨਾਂ ਈ-ਮੇਲਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪੋਸਟ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਉਸਨੇ ਕੀ ਕਿਹਾ:
“ਜਨਵਰੀ 1980 ਵਿੱਚ, ਮੈਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਵਿੱਚ ਚੱਕਰਵਾਤ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਖੋਜ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਮੈਂ 1875 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੱਕਰਵਾਤ ਦੇ ਡੇਟਾ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਲੰਡਨ, ਯੂਕੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬ੍ਰੈਕਨੈਲ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨ ਸੇਵਾ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਗ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਸਾਰੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰਸਾਲੇ ਸਟੋਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। 1840 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਜਰਨਲਜ਼ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲ ਭੱਜਿਆ ਜਿਸਨੂੰ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਨੋਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ “ਅਣਵਿਆਪੀ ਅਤੇ ਅਸਾਧਾਰਨ ਮੌਸਮ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ” ਕੁਝ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੂਰਾ ਲੇਖ ਛੇ ਤੋਂ ਸੱਤ ਪੰਨਿਆਂ ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਚਾਰ ਜਾਂ ਪੰਜ ਅਸਾਧਾਰਨ ਮੌਸਮੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਪੰਨੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕਿਤੇ, "ਚੰਦਨੀ ਚੋਕ" ਸ਼ਬਦ ਮੇਰੀ ਅੱਖ ਫੜ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਹ ਪੰਨਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਨਕਲ ਕਰ ਲਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਓਸ਼ਨ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਫ਼ਤਰ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੌਰਾਨ, ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਮੈਂ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਗਜ਼ ਗੁਆ ਬੈਠਾ ਅਤੇ ਇਹ ਪੰਨਾ ਜਿਸਦੀ ਮੈਂ ਫੋਟੋਕਾਪੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। (ਮੈਂ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਕੁਝ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਾਗਜ਼ਾਤ ਫਰਸ਼ 'ਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਸਫਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੂੜੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ।) ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਗਲਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਪਰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।
ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਹ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਲੇਖ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ. ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨ ਦਫਤਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਲੌਗ ਬੁੱਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਪਾਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਮੌਸਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਰੀਖਣਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਲੌਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲਵਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਰਖਾ, ਹਵਾ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ, ਧੁੱਪ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਲੇਖ ਦੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ਬੱਦਲਵਾਈ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦਾ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਬੱਦਲਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 1500 ਤੋਂ 1840 ਦੀ ਮਿਆਦ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਉਸਦੀ ਖੋਜ ਨੇ ਸਿਰਫ ਦੋ ਵਾਰ ਹੀ ਲਗਭਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਲੋਬਲ ਬੱਦਲ ਕਵਰ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਲਈ ਧੁੱਪ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ। ਇੱਕ ਘਟਨਾ 1815 ਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਧਮਾਕਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੂਜਾ ਨਵੰਬਰ 1675 ਦਾ ਸੀ, (ਉਸ ਨੇ ਸਹੀ ਤਰੀਕ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਮੈਂ ਇਸਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਇਹ 16 ਜਾਂ 26 ਤਰੀਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ)। ਉਸਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਗਲੋਬਲ ਬੱਦਲ ਕਵਰ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਧਮਾਕਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਘਟਨਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ. ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਤਸੁਕਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵਾਪਰੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ. ਉਸ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨਾਮ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੇਖ ਇਸ ਕਥਨ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਇਆ।”
ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਫਾਲੋ-ਅੱਪ ਈ-ਮੇਲ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਸਤਿਅਮ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਇਹ ਦੱਸ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਲੰਡਨ ਜਾਂ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੀਆਂ ਸਾਈਟਾਂ ਜਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿੱਥੇ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਉਤਸੁਕ ਸਿੱਖ ਇਸ ਨੂੰ ਖੋਦਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕੇ। ਇਹ ਉਸਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ:
ਮੇਰੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨਕ ਰਸਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹਾਰਡ ਕਾਪੀਆਂ, ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ, ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਫਿਚ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਈਟ ਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮੌਸਮ ਦੇ ਲੌਗ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ (ਇਹ ਸੂਚੀ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਪਰ ਕਾਫ਼ੀ ਨੇੜੇ ਹੈ):
While sitting next to each other, we were having an informal chat when he expressed his curiosity to learn about Guru Teg Bahadur Sahib. He then went on and narrated the following experience that may be of interest to readers of this SPN site. We also had some follow up e-mail exchange; I have appended these e-mails to this post. Here is what he said:
“In January 1980, I was asked by UNESCO to do a project on cyclones in the Bay of Bengal. As part of the research, I visited the British Meteorological Service in Bracknell near London, UK, to look up the cyclones data before the India Meteorological Department was established in 1875. In the library there was a section where all the old magazines were stored. While looking at Journals published around 1840, I ran into what are called occasional internal notes. One such publication had the title “Unexplained and Unusual Weather Phenomenon” written by some British Meteorologist. The whole article was six to seven pages and dealt with four or five unusual weather events. Somewhere in the middle of one of the pages, the word “Chandini Choak” caught my eye, and I read that page and copied it. However, in the early 1980s while moving from one office to another in the Institute of Ocean Sciences, I unfortunately lost some important papers and this page that I photocopied is one of them. (I kept some important papers on the floor by mistake and the cleaning people put them in the garbage.) I realized the mistake a few days later but it was too late.
Anyhow, this is what the article said. The British Meteorological Office collects all weather observations from merchant ships travelling around the world, using the ships’ logs books. These logs include cloudiness as well as precipitation, air temperature, sunshine etc. The author of the article specialized in cloudiness and found that usually only about one third of the earth’s atmosphere is covered with clouds at any time. However, only twice did his research covering the period 1500 to 1840 showed almost complete global cloud cover and no sunshine for three days or longer. One event was in 1815 when a big volcanic explosion occurred. The second was in November 1675, (he gave the exact date, but I have forgotten it. It could be the 16th or the 26th). He tried to relate this to global cloud cover and lack of sunshine for three days to any volcanic explosion, but there were no explosions at that time. So, he concluded that the event cannot be explained. However, out of curiosity he checked the political events that happened around that time. He found that someone by name Guru Teg Bahadur was beheaded in Chandini Chowk in Delhi the day before. The article ended with this statement.”
In one of my follow up e-mails I asked Satyam Murty if he can possibly point out where this particular publication may be found in London or surrounding sites or institutes so that if some curious Sikh may try to dig it up. This was his response:
My research included hard copies of scientific journals, proceedings of conferences, micro fiche, technical reports of universities, internal reports of various government departments, weather logs by various shipping companies from following sites (this list may not be complete but is close enough):
- Admiralty office and library and documentation center
- Old archival office of the British Empire
- A number of main government libraries
- Archival of the foreign office of the UK
- Some library associated with Greenwich
- Headquarters of the Royal Merchant Navy
- Libraries of the university of London and Imperial College
- Library of the UK Meteorological Services of Bracknell
- Library of the University of Reading
- Archival of the East India Company
- Royal Society
- Royal Meteorological Society
- Kew Observatory
- Royal Hydrographic Office
- Royal geographic Society
“ਅਣਵਿਆਪੀ ਅਤੇ ਅਸਧਾਰਨ ਮੌਸਮ ਦੀ ਘਟਨਾ” – ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਡੂੰਘੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਦੀ ਇੱਕ ਘਟਨਾ।
ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਦੋਸਤ, ਡਾ. ਸਤਿਅਮ ਮੂਰਤੀ ਕੋਲ ਬੈਠ ਕੇ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ ਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਤਿਅਮ ਮੂਰਤੀ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਸੀਨੀਅਰ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਟਾਈਡਲ ਫੈਸਿਲਿਟੀ ਦਾ ਮੁਖੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਤਿਅਮ ਮੂਰਤੀ ਸੁਨਾਮੀ ਅਤੇ ਚੱਕਰਵਾਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮਾਮਲਿਆਂ 'ਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਲਈ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਥਾਰਟੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਿਵਾਸੀ ਮਾਹਰ ਸੀ। ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਲਈ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।
ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠੇ, ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਗੈਰ ਰਸਮੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਫਿਰ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜੋ ਇਸ SPN ਸਾਈਟ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਾਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਕੁਝ ਫਾਲੋ-ਅੱਪ ਈ-ਮੇਲ ਐਕਸਚੇਂਜ ਵੀ ਸੀ; ਮੈਂ ਇਹਨਾਂ ਈ-ਮੇਲਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪੋਸਟ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਉਸਨੇ ਕੀ ਕਿਹਾ:
“ਜਨਵਰੀ 1980 ਵਿੱਚ, ਮੈਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਵਿੱਚ ਚੱਕਰਵਾਤ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਖੋਜ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਮੈਂ 1875 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੱਕਰਵਾਤ ਦੇ ਡੇਟਾ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਲੰਡਨ, ਯੂਕੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬ੍ਰੈਕਨੈਲ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨ ਸੇਵਾ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਗ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਸਾਰੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰਸਾਲੇ ਸਟੋਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। 1840 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਜਰਨਲਜ਼ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲ ਭੱਜਿਆ ਜਿਸਨੂੰ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਨੋਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ “ਅਣਵਿਆਪੀ ਅਤੇ ਅਸਾਧਾਰਨ ਮੌਸਮ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ” ਕੁਝ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੂਰਾ ਲੇਖ ਛੇ ਤੋਂ ਸੱਤ ਪੰਨਿਆਂ ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਚਾਰ ਜਾਂ ਪੰਜ ਅਸਾਧਾਰਨ ਮੌਸਮੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਪੰਨੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕਿਤੇ, "ਚੰਦਨੀ ਚੋਕ" ਸ਼ਬਦ ਮੇਰੀ ਅੱਖ ਫੜ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਹ ਪੰਨਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਨਕਲ ਕਰ ਲਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਓਸ਼ਨ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਫ਼ਤਰ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੌਰਾਨ, ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਮੈਂ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਗਜ਼ ਗੁਆ ਬੈਠਾ ਅਤੇ ਇਹ ਪੰਨਾ ਜਿਸਦੀ ਮੈਂ ਫੋਟੋਕਾਪੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। (ਮੈਂ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਕੁਝ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਾਗਜ਼ਾਤ ਫਰਸ਼ 'ਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਸਫਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੂੜੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ।) ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਗਲਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਪਰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।
ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਹ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਲੇਖ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ. ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨ ਦਫਤਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਲੌਗ ਬੁੱਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਪਾਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਮੌਸਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਰੀਖਣਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਲੌਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲਵਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਰਖਾ, ਹਵਾ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ, ਧੁੱਪ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਲੇਖ ਦੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ਬੱਦਲਵਾਈ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦਾ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਬੱਦਲਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 1500 ਤੋਂ 1840 ਦੀ ਮਿਆਦ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਉਸਦੀ ਖੋਜ ਨੇ ਸਿਰਫ ਦੋ ਵਾਰ ਹੀ ਲਗਭਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਲੋਬਲ ਬੱਦਲ ਕਵਰ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਲਈ ਧੁੱਪ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ। ਇੱਕ ਘਟਨਾ 1815 ਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਧਮਾਕਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੂਜਾ ਨਵੰਬਰ 1675 ਦਾ ਸੀ, (ਉਸ ਨੇ ਸਹੀ ਤਰੀਕ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਮੈਂ ਇਸਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਇਹ 16 ਜਾਂ 26 ਤਰੀਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ)। ਉਸਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਗਲੋਬਲ ਬੱਦਲ ਕਵਰ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਧਮਾਕਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਘਟਨਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ. ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਤਸੁਕਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵਾਪਰੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ. ਉਸ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨਾਮ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੇਖ ਇਸ ਕਥਨ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਇਆ।”
ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਫਾਲੋ-ਅੱਪ ਈ-ਮੇਲ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਸਤਿਅਮ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਇਹ ਦੱਸ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਲੰਡਨ ਜਾਂ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੀਆਂ ਸਾਈਟਾਂ ਜਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿੱਥੇ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਉਤਸੁਕ ਸਿੱਖ ਇਸ ਨੂੰ ਖੋਦਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕੇ। ਇਹ ਉਸਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ:
ਮੇਰੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨਕ ਰਸਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹਾਰਡ ਕਾਪੀਆਂ, ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ, ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਫਿਚ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਈਟ ਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮੌਸਮ ਦੇ ਲੌਗ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ (ਇਹ ਸੂਚੀ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਪਰ ਕਾਫ਼ੀ ਨੇੜੇ ਹੈ):
- Admiralty office and library and documentation center
- Old archival office of the British Empire
- A number of main government libraries
- Archival of the foreign office of the UK
- Some library associated with Greenwich
- Headquarters of the Royal Merchant Navy
- Libraries of the university of London and Imperial College
- Library of the UK Meteorological Services of Bracknell
- Library of the University of Reading
- Archival of the East India Company
- Royal Society
- Royal Meteorological Society
- Kew Observatory
- Royal Hydrographic Office
Last edited:
