- Jan 3, 2010
- 1,254
- 422
- 79
ਸਭਨਾਂ ਜੀਆਂ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ-੧
ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ
ਮਾਇਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਪਰੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਅਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਹੈ ਸੈਭੰ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਾ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਰਚਿਆ ਹੈ।(ਵਿਸਥਾਰ ਲਈ ਪੜੋ ਲੇਖ ਸੈਭੰ) ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਅਮੁੱਕ ਭੰਡਾਰ ਦੀ ਸਿਫਤ ਸਲਾਹ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਮਰੇ ਤੇ ਹੀ ਸਭ ਇਜ਼ਤ ਮਾਣ ਮਿਲਣਾ ਹੈ।ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਮਨ ਵਿਚ ਅਥਾਹ ਪਿਆਰ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਸਿਫਤ ਸਲਾਹ ਬਾਰੇ ਗਾਉਣਾ ਤੇ ਸੁਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਇਹ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹਰ ਥਾਂ ਹਾਜ਼ਰ ਨਾਜ਼ਰ ਹੈ, ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਹੈ।ਗੁਰੂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਗੋਰਖ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰੂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਮਾਈ ਪਾਰਬਤੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਲਈ ਗੁਰੂ ਹੀ ਸਭ ਕੁਝ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਏਨੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਮੈਂ ਸਮਝ ਵੀ ਲਵਾਂ ਤਾਂ ਵੀ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।ਹੇ ਸਤਿਗੁਰ! ਮੇਰੀ ਤੇਰੇ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝ ਦੇਹ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਇਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ ਵਿਸਰੇ ਤੇ ਸਭ ਨੂੰ ਉਸੇ ਇਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸਮਝ ਕੇ ਇਕ ਨਜ਼ਰ ਵੇਖਾਂ।
ਥਾਪਿਆ ਨ ਜਾਇ ਕੀਤਾ ਨ ਹੋਇ ॥ ਆਪੇ ਆਪਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਸੋਇ ॥ ਜਿਨਿ ਸੇਵਿਆ ਤਿਨਿ ਪਾਇਆ ਮਾਨੁ ॥ ਨਾਨਕ ਗਾਵੀਐ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ ॥ ਗਾਵੀਐ ਸੁਣੀਐ ਮਨਿ ਰਖੀਐ ਭਾਉ ॥ ਦੁਖੁ ਪਰਹਰਿ ਸੁਖੁ ਘਰਿ ਲੈ ਜਾਇ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਦੰ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵੇਦੰ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਹਿਆ ਸਮਾਈ ॥ ਗੁਰੁ ਈਸਰੁ ਗੁਰੁ ਗੋਰਖੁ ਬਰਮਾ ਗੁਰੁ ਪਾਰਬਤੀ ਮਾਈ ॥ ਜੇ ਹਉ ਜਾਣਾ ਆਖਾ ਨਾਹੀ ਕਹਣਾ ਕਥਨੁ ਨ ਜਾਈ ॥ ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ ॥ ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ ॥ ੫ ॥ (ਜਪੁਜੀ, ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੨)
ਅਸੀਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਬੁਤਘਾੜੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤਾਂ ਨਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਥਾਪਿਆ ਹੈ ।ਇਹ ਤਾਂ ਨਿਰਅੰਜਨ ਹੈ ਭਾਵ ਵਸਤੂ-ਜਗਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ । ਮਾਇਆ ਤਾਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਰਚੀ ਹੋਈ ਹੈ ਸੋ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਰਚੀ ਹੋਈ ਕੋਈ ਮੂਰਤ ਭਲਾ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਰੂਪ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਪਰਮਾਤਮਾ ਤਾਂ ਮਾਇਆ ਦੇ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾਂ ਰਜ, ਤਮ ਤੇ ਸਤ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਸ਼ੁਧ ਸਰੂਪ ਹੈ॥ ਉਹ ਸੈਭੰ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਚੁਕੀ ਹੈ।
ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸੇਵਾ:
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਇਜ਼ਤ ਮਾਣ ਪਾਇਆ ਹੈ:
ਜਿਨਿ ਸੇਵਿਆ ਤਿਨਿ ਪਾਇਆ ਮਾਨੁ॥
ਪਰ ਜੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਜ਼ਾਹਿਰਾ ਨਹੀਂ, ਮਾਇਆ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਮੂਰਤੀ ਸਵਰੂਪ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਿਵੇਂ ਕਰੀਏ ? ਗੁਰੂ ਜੀ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਣਾ ਹੈ:
ਜਨੁ ਰਾਤਾ ਹਰਿ ਨਾਮ ਕੀ ਸੇਵਾ॥ ਨਾਨਕ ਪੂਜੈ ਹਰਿ ਹਰਿ ਦੇਵਾ॥ (ਸੁਖਮਨੀ, ਪੰਨਾ ੨੬੫)
ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਰਜ਼ਾ ਵਿਚ ਚਲਣਾ ਹੈ:
ਗੋਬਿੰਦ ਕੀ ਐਸੀ ਕਾਰ ਕਮਾਇ॥
ਜੋ ਕਿਛੁ ਕਰੇ ਸੁ ਸਤਿ ਕਰਿ ਮਾਨਹੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮਿ ਰਹਹੁ ਲਿਵ ਲਾਇ॥(ਸਾਰੰਗ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੧੧੯੯)
ਜਿਸ ਠਾਕੁਰ ਸਿਉ ਨਹੀ ਚਾਰਾ॥ ਤਾ ਕਉ ਕੀਜੈ ਸਦ ਨਮਸਕਾਰਾ॥
ਜਿਸੁ ਜਨ ਅਪਨਾ ਹੁਕਮ ਮਨਾਇਆ ਸਰਬ ਥੋਕ ਨਾਨਕ ਤਿਨਿ ਪਾਇਆ॥ ( ਸੁਖਮਨੀ, ਪੰਨਾ ੨੬੮)
ਆਪੇ ਕਰੇ ਕਰਾਏ ਕਰਤਾ ਕਿਸਨੋ ਆਖਿ ਸੁਣਾਈਐ॥
ਦੁਖ ਸੁਖ ਤੇਰੇ ਭਾਣੈ ਹੋਵੈ ਕਿਸ ਥੈ ਜਾਇ ਰੂਆਈਐ॥
ਹੁਕਮੀ ਹੁਕਮਿ ਚਲਾਏ ਵਿਗਸੈ ਨਾਨਕ ਲਿਖਿਆ ਪਾਈਐ॥ ( ਆਸਾ ਮ:੧, ਪੰਨਾ ੪੧੮)
ਉਪਰੋਕਤ ਸੇਵਾ ਹੈ ਮਨ ਦੀ। ਤਨ ਰਾਹੀਂ ਸੇਵਾ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ? ਤਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸਤਿਸੰਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੈ, ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੈ। ਸੰਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤੇ ਸੰਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੈ:
ਸੰਤ ਹੇਤਿ ਪ੍ਰਭਿ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਧਾਰੇ॥ (ਗਉੜੀ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੨੨੪)
ਜਿਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਅਪਣਾ ਹੁਕਮ ਮਨਾਇਆ, ਜੋ ਹੁਕਮ ਰਜ਼ਾ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਉਸ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਮਿਲ ਗਈਆਂ।ਬਖਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜੇ ਮਾਇਆ ਇਕੱਠੀ ਹੋਵੇ ਉਹ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡੇ:
ਘਾਲਿ ਖਾਇ ਕਿਛੁ ਹਥੋਂ ਦੇਹਿ॥ ਨਾਨਕ ਰਾਹੁ ਪਛਾਣਹਿ ਸੇਇ॥ (ਸਾਰੰਗ ਵਾਰ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੧੨੪੫)
ਪਰ ਹੋਵੇ ਸਿਰਫ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਨਮਿਤ, ਕੋਈ ਇਛਾ ਰੱਖਕੇ ਨਾ ਕੋਈ ਦਾਨ ਪੁੰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।ਸਰਬਤ ਦਾ ਭਲਾ ਮੰਗੇ, ਸੇਵਾ ਕਰੇ ਦਾਨ ਦੇਵੇ। ਸੱਚੇ ਮਾਰਗ ਚੱਲੇ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਜਹਾਨ ਉਸਤਤਿ ਕਰਦਾ ਹੈ:
ਸਚੈ ਮਾਰਗਿ ਚਲਦਿਆ ਉਸਤਤਿ ਕਰੇ ਜਹਾਨੁ॥ (ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ, ਮ:੫, ਪੰਨਾ ੧੩੬)
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਨ, ਤਨ ਤੇ ਧਨ ਕਰਕੇ ਸੇਵਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਪ੍ਰਲੋਕ ਵਿਚ ਮਾਣ ਪਾਇਆ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਨਿਧਾਨ ਪ੍ਰਮਾਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਗਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ, ਜੇ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਗਾਂਦਿਆ ਸਾਡੇ ਮਨ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਹੋਣਗੇ ਤੇ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਵਸੀ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਦੀ ਮੈਲ ਉਤਰ ਜਾਵੇਗੀ ਤੇ ਹਉਮੈਂ ਦੀ ਜ਼ਹਿਰ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।
ਗੁਨ ਗਾਵਤ ਤੇਰੀ ਉਤਰਸ ਮੈਲੁ॥ ਬਿਨਸਿ ਜਾਇ ਹਉਮੈ ਬਿਖੁ ਫੈਲੁ॥ (ਸੁਖਖਮਨੀ, ਪੰਨਾ ੨੮੯)
ਸਾਰੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਿਫਤ ਸਲਾਹ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਤੇ ਗੁਣ ਗਾਣ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਉਂਦੀ ਹੈ:
ਤੇਰੇ ਕਵਨ ਕਵਨ ਗੁਣ ਕਹਿ ਕਹਿ ਗਾਵਾ ਤੂ ਸਾਹਿਬ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨਾ॥ (ਸੂਹੀ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੭੩੪)
ਜੇ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਕਰਨੀਆ ਹਨ ਤਾਂ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਦੀਆਂ ਹੀ ਕਰੋ।
ਗਲੀ ਗਲਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰ॥ (ਆਸਾ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੩੫੧)
ਸਿਰਫ ਗਾਈਏ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ‘ਗਾਵੀਐ ਸੁਣੀਐ ਮਨਿ ਰਖੀਐ ਭਾਉ॥’ ਰਸਨਾ ਨਾਲ ਗਾਈਏ, ਕੰਨਾਂ ਨਾਮ ਸੁਣੀਏ ਤੇ ਗਾਉਂਦੇ ਸੁਣਦੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਪ੍ਰਤੀ ਮਨ ਵਿਚ ਅਥਾਹ ਪ੍ਰੇਮ ਰੱਖੀਏ।ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਵੋ ਤੇ ਸੁਣੋ।
ਗਾਵੀਐ ਸੁਣੀਐ ਮਨਿ ਰਖੀਐ ਭਾਉ॥
ਜੇ ਕੋਈ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ ਸੁਣੀਏ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਜੁੜੀਏ । ਉਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਭਾਵ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਜੋੜੀਏ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਣਗੇ, ਦੁਖਾਂ ਦਾ ਨਾਸ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤੇ ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਘਰ (ਨਿਜ ਘਰ) ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ।ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਾਂਗੇ ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਜਾਣਗੇ ਤੇ ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਘਰ ਮਿਲਦਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਦੁਖ ਪਰਹਰਿ ਸੁਖੁ ਘਰਿ ਲੈ ਜਾਇ॥
ਇਹ ਸੰਸਾਰਕ ਸੁੱਖ ਤਾਂ ਦੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲੇ ਹੋਏ ਹਨ:
ਹਰਖੰ ਤ ਸੋਗੰ ਭੋਗੰ ਤ ਰੋਗੰ (ਸਲੋਕ ਸਹਸਕ੍ਰਿਤੀ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੧੩੫੫)
ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਘਰ ਕਿਹੜਾ ਹੈ? ਨਿਰੋਲ ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਤਾਂ ਪਰਮ ਪੁਰਖ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਦੁੱਖ ਨਹੀਂ ਅਨੰਦ ਹੀ ਅਨੰਦ ਹੈ:
ਅਨਦ ਮੰਗਲ ਸੁਖ ਪਾਏ॥ (ਸੋਰਠ ੫, ਪੰਨਾ ੬੨੧)
ਕੋਈ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਕੋਈ ਵਿਸ਼ਨੂ ਤੇ ਕੋਈ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦੀ ਤੇ ਕੋਈ ਦੇਵੀਆਂ ਪਾਰਬਤੀ ਸਰਸਵਤੀ ਆਦਿ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜੋ ਫਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਸੁਮੇਲ ਦਾ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸਦਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਉਹ ਹੋਰ ਕਿਤੋਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ:
ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਦੰ ਗੁਰਮਖਿ ਵੇਦੰ ਗੁਰਮਖਿ ਰਹਿਆ ਸਮਾਈ॥
ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਨੁਸਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਉਤਪਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਿਵ ਸ਼ੰਹਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤੇ ਪਾਰਬਤੀ ਵਰ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਾਂਗ ਦੈਵੀ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਆਪ ਗੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸਤਿਗੁਰ ਗੁਰ ਕੀ ਕਰੈ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲ॥ ਸੇਵਕ ਕਉ ਗੁਰ ਸਦਾ ਦਇਆਲ॥ (ਗਉੜੀ ੫, ਪੰਨਾ ੨੮੬)
ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੋ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਕ ਹੈ ਵਿਸ਼ਨੂ (ਗੋਰਖ) ਸਮਾਨ ਹੈ। ਜਿਤਨੀਆਂ ਬਦੀਆਂ, ਖੋਟ ਸੰਸਕਾਰ ਤੇ ਵਿਕਾਰ ਹਨ ਸਭ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਹੀ ਸ਼ਿਵ ਹੋਇਆ।
ਇਛਾ ਪੂਰਕ ਸਰਬ ਸੁਖ ਦਾਤਾ ਜਾਕੈ ਵਸਿ ਹੈ ਕਾਮ ਧੇਨਾ॥ (ਧਨਾਸਰੀ ੫, ਪੰਨਾ ੬੬੯)
ਗੁਰੂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਵਰ ਬਖਸ਼ਦੇ ਹਨ ਪਾਰਬਤੀ ਵਾਂਗਰਾਂ । ਗੁਰੂ ਦੇ ਮੁਖ ਵਿਚ ਹੀ ਯੋਗ ਤੇ ਜਿਤਨੀ ਯੋਗ ਵਿਦਿਆ ਹੈ ਉਹ ਵੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਰਸਨਾ ਵਿਖੇ ਹੈ, ਫਿਰ ਜਿਤਨੇ ਵੇਦਾਂ ਦੀ ਵਿਦਿਆ ਹੈ ਓਹ ਵੀ ਓਥੇ ਹੀ ਹੈ ਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਆਪ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਸਨਾ ਵਿਚ ਸਮਾ ਰਿਹਾ ਹੈ:
ਸਭਿ ਨਾਦ ਬੇਦ ਗੁਰਬਾਣੀ॥ ਮਨੁ ਰਾਤਾ ਸਾਰਿਗ ਪਾਣੀ॥ (ਰਾਮਕਲੀ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੮੭੯)
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਦ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰ ਹੀ ਸ਼ਿਵ ਹੈ, ਗੋਰਖ (ਵਿਸ਼ਨੂ), ਬ੍ਰਹਮਾ, ਪਾਰਬਤੀ ਮਾਈ ਇਹ ਸਭ ਗੁਰੂ ਹੀ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਕੀ ਮਹਿਮਾ ਕੌਣ ਜਾਣੇ:
ਗੁਰ ਕੀ ਮਹਿਮਾ ਬੇਦ ਨ ਜਾਣਹਿ॥ ਤੁਛ ਮਾਤ ਸੁਣਿ ਸੁਣਿ ਵਖਾਣਹਿ॥ (ਮਾਰੂ ਸੋਲਹੇ, ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੧੦੭੮)
ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ, ਇਸ ਲਈ ‘ਜੇ ਹਉ ਜਾਣਾ ਆਖਾ ਨਾਹੀ ਕਹਿਣਾ ਕਥਨੁ ਨ ਜਾਈ॥’ ਜੇ ਮੈਂ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਕੀ ਆਖਾਂ ਕੀ ਨਾ ਆਖਾਂ॥ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਕਥਨ ਵਿਚ ਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ।
ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰੀਏ: ‘ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ॥’ਹੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗਿਆਨ ਦਿਉ, ਇਕ ਸੂਝ ਇਕ ਬੂਝ ਦਿਉ: ‘ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰੁ ਨ ਜਾਈ॥’ ਇਕੋ ਇਕ ਦਾਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਰੇ ਜੀ ਰਚੇ ਹਨ ਤੇ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ ਉਹ ਦਾਤਾ ਮੈਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁਲੇ ਤੇ ਨਾ ਦੂਜੇ ਕੋਲ ਜਾਣਾ ਪਵੇ:
ਹਰਿ ਇਕੋ ਦਾਤਾ ਸੇਵੀਐ ਹਰਿ ਇਕੁ ਧਿਆਈਐ॥ ਹਰਿ ਇਕੋ ਦਾਤਾ ਮੰਗੀਐ ਮਨ ਚਿੰਦਿਆ ਪਾਈਐ।
ਜੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸਹੁ ਮੰਗੀਐ ਤਾਂ ਲਾਜ ਮਰਾਈਐ॥ (ਵਾਰ ਵਡਹੰਸ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੫੯੦)
ਸਭਨਾਂ ਜੀਆਂ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ-੨
ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ
ਜੇ ਮੈਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਜਾਵਾਂ ਤਾਂ ਇਹੋ ਮੇਰੀ ਅਸਲ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਜੇ ਚੰਗਾ ਲਗਿਆ ਹੀ ਨਹੀ ਤਾਂ ਸਭ ਤੀਰਥਾਂ ਤੇ ਨਹਾਤੇ ਧੋਤੇ ਦਾ ਕੀ ਫਾਇਦਾ ? ਜਿਤਨੀ ਵੀ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਜੀਵ ਹਨ ਸਭ ਉਸ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਰਚੇ ਹਨ। ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਨਾਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ? ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਚੰਗੇ ਅਮਲਾਂ ਬਾਝੋਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ।ਜੇ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਇਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵੀ ਸੁਣ ਸਮਝ ਲਈ ਜਾਏ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਅਮੋਲਕ ਗੁਣਾਂ ਰੂਪੀ ਰਤਨ, ਜਵਾਹਰ ਤੇ ਮੋਤੀ ਉਪਜ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।ਹੇ ਸਤਿਗੁਰ ਮੇਰੀ ਤੇਰੇ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝ ਦੇਹ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਇਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵਿਸਰ ਨਾ ਜਾਵੇ।ਤੀਰਥਾਂ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਵਸੀਲਾ ਨਹੀਂ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਦੱਸੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਜੁੜ ਕੇ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਤੇ ਮਿਹਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਤੀਰਥਿ ਨਾਵਾ ਜੇ ਤਿਸੁ ਭਾਵਾ ਵਿਣੁ ਭਾਣੇ ਕਿ ਨਾਇ ਕਰੀ ॥ ਜੇਤੀ ਸਿਰਠਿ ਉਪਾਈ ਵੇਖਾ ਵਿਣੁ ਕਰਮਾ ਕਿ ਮਿਲੈ ਲਈ ॥ ਮਤਿ ਵਿਚਿ ਰਤਨ ਜਵਾਹਰ ਮਾਣਿਕ ਜੇ ਇਕ ਗੁਰ ਕੀ ਸਿਖ ਸੁਣੀ ॥ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ ॥ ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ ॥ ੬ ॥ (ਜਪੁਜੀ, ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੨-੩)
ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਵਿਅਰਥਤਾ
ਪਿਛਲੀ ਪਉੁੜੀ ਵਿਚ ਦਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਨੂ, ਸ਼ਿਵ ਤੇ ਪਾਰਬਤੀ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਗਿਣਿਆ ਹੈ ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉਪਰ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਰਚਣ ਵਾਲਾ, ਸਾਜਣ ਵਾਲਾ।ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਬਰਾਬਰ ਹਸਤੀਆਂ ਨੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਰੀਝਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਤੀਰਥ ਨਹਾਤਿਆਂ ਮਨ ਦੀ ਮੈਲ ਨਹੀਂ ਉਤਰਦੀ। ਹਉਮੈ ਸਾਰੇ ਕਰਮ ਧਰਮ ਨੂੰ ਸਿਫਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਤੀਰਥ ਨਾਇ ਨ ਉਤਰਸਿ ਮੈਲੁ ॥ ਕਰਮ ਧਰਮ ਸਭਿ ਹਉਮੈ ਫੈਲੁ ॥ (ਰਾਮਕਲੀ, ਮ:੫, ਪੰਨਾ ੮੯੦)
ਤੀਰਥ ਨਹਾਉਣ ਨਾਲ ਸੁੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਹਉਮੈਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈ ਫਲਾਂ ਤੀਰਥ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਫਲਾਂ ਦੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਕਰਮ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਬੰਧਨ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਹਰੀ ਦੇ ਭਜਨ ਬਿਨਾ ਸਭ ਬਿਰਥਾ ਹੈ:
ਤੀਰਥਿ ਨਾਇ ਕਹਾ ਸੁਚਿ ਸੈਲੁ ॥ ਮਨ ਕਉ ਵਿਆਪੈ ਹਉਮੈ ਮੈਲੁ ॥ ਕੋਟਿ ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਕਾ ਮੂਲੁ ॥ ਹਰਿ ਕੇ
ਭਜਨ ਬਿਨੁ ਬਿਰਥਾ ਪੂਲੁ ॥ ੨ ॥ (ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੧੧੪੯)
ਤੀਰਥ ਤੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਹਉਮੈਂ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੜ੍ਹਿਆਂ ਤੇ ਤਾਂ ਵਾਧੂ ਵਾਦ ਵਿਵਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਮਨ ਵਿਚ ਦੁਬਿਧਾ-ਦੁਚਿੱਤੀ, ਵਧਦੀ ਮਾਇਆ ਨਾਲ ਹੋਰ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖ ਸੱਚੇ ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਸਿਫਤ ਸਲਾਹ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਮਨ ਸੱਚਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਰੋਗ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੋ ਹਰੀ ਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਪਵਿਤਰ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸ ਉਪਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਨਦਰ-ਮਿਹਰ ਦੀ ਮੋਹਰ ਲੱਗ ਗਈ।ਨਦਰ-ਮਿਹਰ ਦੀ ਮੋਹਰ ਲਗੀ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਸਲ ਫਲ ਮਿਲਿਆ।
ਤੀਰਥਿ ਭਰਮੈ ਰੋਗੁ ਨ ਛੂਟਸਿ ਪੜਿਆ ਬਾਦੁ ਬਿਬਾਦੁ ਭਇਆ॥ ਦੁਬਿਧਾ ਰੋਗੁ ਸੁ ਅਧਿਕ ਵਡੇਰਾ ਮਾਇਆ ਕਾ ਮੁਹਤਾਜੁ ਭਇਆ॥ ੮॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚਾ ਸਬਦਿ ਸਲਾਹੈ ਮਨਿ ਸਾਚਾ ਤਿਸੁ ਰੋਗੁ ਗਇਆ॥ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਜਨ ਅਨਦਿਨੁ ਨਿਰਮਲ ਜਿਨ ਕਉ ਕਰਮਿ ਨੀਸਾਣੁ ਪਇਆ॥ ੯॥ ੧ ॥ ਭੈਰਉ ਅਸਟਪਦੀਆ ਮਹਲਾ ੧ ਪੰਨਾ ੧੧੫੩)
ਅਸਲ ਤੀਰਥ
ਅਸਲੀ ਤੀਰਥ ਤਾਂ ਹਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ:
ਤੀਰਥ ਹਮਰਾ ਹਰਿ ਕੋ ਨਾਮੁ॥ (ਭੈਰਉ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੪)
ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਦੀ ਅਮੋਲਕਤਾ
ਮਤਿ ਵਿਚਿ ਰਤਨ ਜਵਾਹਰ ਮਾਣਿਕ ਜੇ ਇਕ ਗੁਰ ਕੀ ਸਿਖ ਸੁਣੀ ॥
ਗੁਰੂ ਹਰੀ ਨਾਮ ਦੇ ਰਤਨ, ਜਵਾਹਰ ਤੇ ਲਾਲ ਤਲੀ ਤੇ ਗੁਰਮੁਖ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ:
ਰਤਨ ਜਵੇਹਰ ਲਾਲੁ ਹਰਿ ਨਾਮਾ ਗੁਰਿ ਕਾਢਿ ਤਲੀ ਦਿਖਲਾਇਆ॥ ( ਰਾਮ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੮੮੦)
ਗੁਰੂ ਕਾ ਦਿਤਾ ਸ਼ਬਦ ਨਾਮ ਅਮੋਲਕ ਰਤਨਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਬਿਹਤਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੁੱਝਣ ਵਾਲਾ ਹੀ ਬੁੱਝ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਰਤਨ ਬੀਚਾਰੁ ਮਨਿ ਵਸਿਆ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਭਲੈ॥ ਰਾਮ ਮ: ੩, ਪੰਨਾ ੯੫੬)
ਰਤਨ ਅਮੋਲਕ ਪਾਇਆ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰੁ॥ (ਸਿਰੀ ਮ:੪, ਪੰਨਾ ੮੩)
ਰਤਨ ਗੁਰੂ ਕਾ ਸਬਦੁ ਹੈ ਬੂਝੈ ਬੂਝਣਹਾਰੁ॥ (ਵਡ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੫੮੯)
ਅਤਿ ਅਮੋਲਕ ਰਤਨ ਤੇ ਲਾਲ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ:
ਰਤਨ ਲਾਲ ਅਮੋਲ ਅਮੋਲਕ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵਾ ਲੀਜੈ॥ (ਕਲਿ ਮ:੪ ਪੰਨਾ ੧੩੨੩)
ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖ-ਮਤ ਪਾ ਕੇ ਸਾਰੇ ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਭਗਤੀ ਦਾ ਭੰਡਾ ਖੁਲ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੁ ਦੇ ਚਰਨੀ ਪੈਣ ਪਿਛੋਂ ਮੇਰੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਸ਼ਰਧਾ ਉਪਜੀ ਹੈ ਤੇ ਮੈਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੁੇ ਗੁਣ ਗਾਉਂਦਾ ਥਕਦਾ ਨਹੀਂ ਹਾਂ:
ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਗੁਰਮਤਿ ਪਾਵੈ ਸਾਗਰ ਭਗਤਿ ਭੰਡਾਰ ਖੁਲੑਈਆ ॥ ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਇਕ ਸਰਧਾ ਉਪਜੀ ਮੈ ਹਰਿ ਗੁਣ ਕਹਤੇ ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਨ ਭਈਆ ॥ ੪ ॥(ਬਿਲਾਵਲ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੮੩੪)
ਸਤਿਗੁਰ ਨੁੇ ਇਹ ਬੁਝਾ ਦਿਤਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਮ ਨਾਮ ਦੇ ਰਤਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਵਣਜ ਕਰੋ ਜਿਸ ਦਾ ਲਾਹਾ ਹਰੀ ਦੀ ਭਗਤੀ ਹੈ ਤੇ ਰਾਮ ਨਾਮ ਰਾਹੀਂ ਰੱਬੀ ਗੁਣ ਭਗਤ ਦੇ ਮਨ ਸਮਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੁਣ ਉਸੇ ਦੇ ਨਾਮ ਸਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਆਪ ਬੁਝਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਹੀ ਭਗਤੀ ਦਾ ਲਾਹਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।ਭਗਤੀ ਬਿਨਾ ਸੱਚਾ ਸੁੱਖ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਹੋਰ ਥਾਂ ਭਟਕਣ ਨਾਲ ਇਜ਼ਤ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।, ਗੁਰੂ ਦੀ ਦਿਤੀ ਮਤ ਅਪਣਾ ਪਰਾਇਆ ਸਮਝਣ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦੀ ਹੈ।ਨਾਮ ਦੇ ਵਪਾਰ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਫਾਇਦਾ ਹੀ ਫਾਇਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਲਾਭ ਉਸੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਮ ਵਪਾਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਖੁਦ ਲਾਉੇਂਦਾ ਹੈ। ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਰਤਨਾਂ ਦਾ ਵਣਜ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇ ਇਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੀ ਬੁਝਾਉਂਦਾ ਹੈ:
ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਵਣਜੀਅਹਿ ਸਤਿਗੁਰਿ ਦੀਆ ਬੁਝਾਈ ਰਾਮ ॥ ਲਾਹਾ ਲਾਭੁ ਹਰਿ ਭਗਤਿ ਹੈ ਗੁਣ ਮਹਿ ਗੁਣੀ ਸਮਾਈ ਰਾਮ ॥ ਗੁਣ ਮਹਿ ਗੁਣੀ ਸਮਾਏ ਜਿਸੁ ਆਪਿ ਬੁਝਾਏ ਲਾਹਾ ਭਗਤਿ ਸੈਸਾਰੇ ॥ ਬਿਨੁ ਭਗਤੀ ਸੁਖੁ ਨ ਹੋਈ ਦੂਜੇ ਪਤਿ ਖੋਈ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ ਅਧਾਰੇ ॥ ਵਖਰੁ ਨਾਮੁ ਸਦਾ ਲਾਭੁ ਹੈ ਜਿਸ ਨੋ ਏਤੁ ਵਾਪਾਰਿ ਲਾਏ ॥ ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਵਣਜੀਅਹਿ ਜਾਂ ਸਤਿਗੁਰੁ ਦੇਇ ਬੁਝਾਏ ॥ ੧ ॥ (ਵਡਹੰਸੁ ਮਹਲਾ ੩, ਪੰਨਾ ੫੬੯-੫੭੦)
ਇਸ ਲਈ ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੋ ਦਿਨ ਰਾਤ ਹਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਧਿਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਹੀ ਅਸਲ ਤੀਰਥ ਹੈ:
ਤੀਰਥ ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੋ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਏ॥ (ਮਾਝ ਮ: ੧ ਪੰਨਾ ੧੪੦)
ਗੁਰੂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਹੀ ੬੮ ਤੀਰਥਾਂ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਅਠਸਠਿ ਤੀਰਥ ਗੁਰੂ ਦਿਖਾਏ ਘਟ ਹੀ ਭੀਤਰਿ ਨਾਉਗੋ ॥ ੩ ॥ (ਪੰਨਾ ੯੭੩)
ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ ॥ ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ ॥
ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰੀਏ: ‘ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ॥’ਹੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗਿਆਨ ਦਿਉ, ਇਕ ਸੂਝ ਇਕ ਬੂਝ ਦਿਉ: ‘ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰੁ ਨ ਜਾਈ॥’
ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ
ਮਾਇਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਪਰੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਅਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਹੈ ਸੈਭੰ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਾ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਰਚਿਆ ਹੈ।(ਵਿਸਥਾਰ ਲਈ ਪੜੋ ਲੇਖ ਸੈਭੰ) ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਅਮੁੱਕ ਭੰਡਾਰ ਦੀ ਸਿਫਤ ਸਲਾਹ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਮਰੇ ਤੇ ਹੀ ਸਭ ਇਜ਼ਤ ਮਾਣ ਮਿਲਣਾ ਹੈ।ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਮਨ ਵਿਚ ਅਥਾਹ ਪਿਆਰ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਸਿਫਤ ਸਲਾਹ ਬਾਰੇ ਗਾਉਣਾ ਤੇ ਸੁਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਇਹ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹਰ ਥਾਂ ਹਾਜ਼ਰ ਨਾਜ਼ਰ ਹੈ, ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਹੈ।ਗੁਰੂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਗੋਰਖ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰੂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਮਾਈ ਪਾਰਬਤੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਲਈ ਗੁਰੂ ਹੀ ਸਭ ਕੁਝ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਏਨੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਮੈਂ ਸਮਝ ਵੀ ਲਵਾਂ ਤਾਂ ਵੀ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।ਹੇ ਸਤਿਗੁਰ! ਮੇਰੀ ਤੇਰੇ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝ ਦੇਹ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਇਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ ਵਿਸਰੇ ਤੇ ਸਭ ਨੂੰ ਉਸੇ ਇਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸਮਝ ਕੇ ਇਕ ਨਜ਼ਰ ਵੇਖਾਂ।
ਥਾਪਿਆ ਨ ਜਾਇ ਕੀਤਾ ਨ ਹੋਇ ॥ ਆਪੇ ਆਪਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਸੋਇ ॥ ਜਿਨਿ ਸੇਵਿਆ ਤਿਨਿ ਪਾਇਆ ਮਾਨੁ ॥ ਨਾਨਕ ਗਾਵੀਐ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ ॥ ਗਾਵੀਐ ਸੁਣੀਐ ਮਨਿ ਰਖੀਐ ਭਾਉ ॥ ਦੁਖੁ ਪਰਹਰਿ ਸੁਖੁ ਘਰਿ ਲੈ ਜਾਇ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਦੰ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵੇਦੰ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਹਿਆ ਸਮਾਈ ॥ ਗੁਰੁ ਈਸਰੁ ਗੁਰੁ ਗੋਰਖੁ ਬਰਮਾ ਗੁਰੁ ਪਾਰਬਤੀ ਮਾਈ ॥ ਜੇ ਹਉ ਜਾਣਾ ਆਖਾ ਨਾਹੀ ਕਹਣਾ ਕਥਨੁ ਨ ਜਾਈ ॥ ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ ॥ ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ ॥ ੫ ॥ (ਜਪੁਜੀ, ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੨)
ਅਸੀਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਬੁਤਘਾੜੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤਾਂ ਨਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਥਾਪਿਆ ਹੈ ।ਇਹ ਤਾਂ ਨਿਰਅੰਜਨ ਹੈ ਭਾਵ ਵਸਤੂ-ਜਗਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ । ਮਾਇਆ ਤਾਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਰਚੀ ਹੋਈ ਹੈ ਸੋ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਰਚੀ ਹੋਈ ਕੋਈ ਮੂਰਤ ਭਲਾ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਰੂਪ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਪਰਮਾਤਮਾ ਤਾਂ ਮਾਇਆ ਦੇ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾਂ ਰਜ, ਤਮ ਤੇ ਸਤ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਸ਼ੁਧ ਸਰੂਪ ਹੈ॥ ਉਹ ਸੈਭੰ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਚੁਕੀ ਹੈ।
ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸੇਵਾ:
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਇਜ਼ਤ ਮਾਣ ਪਾਇਆ ਹੈ:
ਜਿਨਿ ਸੇਵਿਆ ਤਿਨਿ ਪਾਇਆ ਮਾਨੁ॥
ਪਰ ਜੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਜ਼ਾਹਿਰਾ ਨਹੀਂ, ਮਾਇਆ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਮੂਰਤੀ ਸਵਰੂਪ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਿਵੇਂ ਕਰੀਏ ? ਗੁਰੂ ਜੀ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਣਾ ਹੈ:
ਜਨੁ ਰਾਤਾ ਹਰਿ ਨਾਮ ਕੀ ਸੇਵਾ॥ ਨਾਨਕ ਪੂਜੈ ਹਰਿ ਹਰਿ ਦੇਵਾ॥ (ਸੁਖਮਨੀ, ਪੰਨਾ ੨੬੫)
ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਰਜ਼ਾ ਵਿਚ ਚਲਣਾ ਹੈ:
ਗੋਬਿੰਦ ਕੀ ਐਸੀ ਕਾਰ ਕਮਾਇ॥
ਜੋ ਕਿਛੁ ਕਰੇ ਸੁ ਸਤਿ ਕਰਿ ਮਾਨਹੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮਿ ਰਹਹੁ ਲਿਵ ਲਾਇ॥(ਸਾਰੰਗ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੧੧੯੯)
ਜਿਸ ਠਾਕੁਰ ਸਿਉ ਨਹੀ ਚਾਰਾ॥ ਤਾ ਕਉ ਕੀਜੈ ਸਦ ਨਮਸਕਾਰਾ॥
ਜਿਸੁ ਜਨ ਅਪਨਾ ਹੁਕਮ ਮਨਾਇਆ ਸਰਬ ਥੋਕ ਨਾਨਕ ਤਿਨਿ ਪਾਇਆ॥ ( ਸੁਖਮਨੀ, ਪੰਨਾ ੨੬੮)
ਆਪੇ ਕਰੇ ਕਰਾਏ ਕਰਤਾ ਕਿਸਨੋ ਆਖਿ ਸੁਣਾਈਐ॥
ਦੁਖ ਸੁਖ ਤੇਰੇ ਭਾਣੈ ਹੋਵੈ ਕਿਸ ਥੈ ਜਾਇ ਰੂਆਈਐ॥
ਹੁਕਮੀ ਹੁਕਮਿ ਚਲਾਏ ਵਿਗਸੈ ਨਾਨਕ ਲਿਖਿਆ ਪਾਈਐ॥ ( ਆਸਾ ਮ:੧, ਪੰਨਾ ੪੧੮)
ਉਪਰੋਕਤ ਸੇਵਾ ਹੈ ਮਨ ਦੀ। ਤਨ ਰਾਹੀਂ ਸੇਵਾ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ? ਤਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸਤਿਸੰਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੈ, ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੈ। ਸੰਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤੇ ਸੰਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੈ:
ਸੰਤ ਹੇਤਿ ਪ੍ਰਭਿ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਧਾਰੇ॥ (ਗਉੜੀ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੨੨੪)
ਜਿਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਅਪਣਾ ਹੁਕਮ ਮਨਾਇਆ, ਜੋ ਹੁਕਮ ਰਜ਼ਾ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਉਸ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਮਿਲ ਗਈਆਂ।ਬਖਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜੇ ਮਾਇਆ ਇਕੱਠੀ ਹੋਵੇ ਉਹ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡੇ:
ਘਾਲਿ ਖਾਇ ਕਿਛੁ ਹਥੋਂ ਦੇਹਿ॥ ਨਾਨਕ ਰਾਹੁ ਪਛਾਣਹਿ ਸੇਇ॥ (ਸਾਰੰਗ ਵਾਰ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੧੨੪੫)
ਪਰ ਹੋਵੇ ਸਿਰਫ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਨਮਿਤ, ਕੋਈ ਇਛਾ ਰੱਖਕੇ ਨਾ ਕੋਈ ਦਾਨ ਪੁੰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।ਸਰਬਤ ਦਾ ਭਲਾ ਮੰਗੇ, ਸੇਵਾ ਕਰੇ ਦਾਨ ਦੇਵੇ। ਸੱਚੇ ਮਾਰਗ ਚੱਲੇ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਜਹਾਨ ਉਸਤਤਿ ਕਰਦਾ ਹੈ:
ਸਚੈ ਮਾਰਗਿ ਚਲਦਿਆ ਉਸਤਤਿ ਕਰੇ ਜਹਾਨੁ॥ (ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ, ਮ:੫, ਪੰਨਾ ੧੩੬)
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਨ, ਤਨ ਤੇ ਧਨ ਕਰਕੇ ਸੇਵਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਪ੍ਰਲੋਕ ਵਿਚ ਮਾਣ ਪਾਇਆ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਨਿਧਾਨ ਪ੍ਰਮਾਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਗਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ, ਜੇ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਗਾਂਦਿਆ ਸਾਡੇ ਮਨ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਹੋਣਗੇ ਤੇ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਵਸੀ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਦੀ ਮੈਲ ਉਤਰ ਜਾਵੇਗੀ ਤੇ ਹਉਮੈਂ ਦੀ ਜ਼ਹਿਰ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।
ਗੁਨ ਗਾਵਤ ਤੇਰੀ ਉਤਰਸ ਮੈਲੁ॥ ਬਿਨਸਿ ਜਾਇ ਹਉਮੈ ਬਿਖੁ ਫੈਲੁ॥ (ਸੁਖਖਮਨੀ, ਪੰਨਾ ੨੮੯)
ਸਾਰੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਿਫਤ ਸਲਾਹ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਤੇ ਗੁਣ ਗਾਣ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਉਂਦੀ ਹੈ:
ਤੇਰੇ ਕਵਨ ਕਵਨ ਗੁਣ ਕਹਿ ਕਹਿ ਗਾਵਾ ਤੂ ਸਾਹਿਬ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨਾ॥ (ਸੂਹੀ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੭੩੪)
ਜੇ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਕਰਨੀਆ ਹਨ ਤਾਂ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਦੀਆਂ ਹੀ ਕਰੋ।
ਗਲੀ ਗਲਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰ॥ (ਆਸਾ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੩੫੧)
ਸਿਰਫ ਗਾਈਏ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ‘ਗਾਵੀਐ ਸੁਣੀਐ ਮਨਿ ਰਖੀਐ ਭਾਉ॥’ ਰਸਨਾ ਨਾਲ ਗਾਈਏ, ਕੰਨਾਂ ਨਾਮ ਸੁਣੀਏ ਤੇ ਗਾਉਂਦੇ ਸੁਣਦੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਪ੍ਰਤੀ ਮਨ ਵਿਚ ਅਥਾਹ ਪ੍ਰੇਮ ਰੱਖੀਏ।ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਵੋ ਤੇ ਸੁਣੋ।
ਗਾਵੀਐ ਸੁਣੀਐ ਮਨਿ ਰਖੀਐ ਭਾਉ॥
ਜੇ ਕੋਈ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ ਸੁਣੀਏ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਜੁੜੀਏ । ਉਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਭਾਵ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਜੋੜੀਏ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਣਗੇ, ਦੁਖਾਂ ਦਾ ਨਾਸ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤੇ ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਘਰ (ਨਿਜ ਘਰ) ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ।ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਾਂਗੇ ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਜਾਣਗੇ ਤੇ ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਘਰ ਮਿਲਦਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਦੁਖ ਪਰਹਰਿ ਸੁਖੁ ਘਰਿ ਲੈ ਜਾਇ॥
ਇਹ ਸੰਸਾਰਕ ਸੁੱਖ ਤਾਂ ਦੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲੇ ਹੋਏ ਹਨ:
ਹਰਖੰ ਤ ਸੋਗੰ ਭੋਗੰ ਤ ਰੋਗੰ (ਸਲੋਕ ਸਹਸਕ੍ਰਿਤੀ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੧੩੫੫)
ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਘਰ ਕਿਹੜਾ ਹੈ? ਨਿਰੋਲ ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਤਾਂ ਪਰਮ ਪੁਰਖ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਦੁੱਖ ਨਹੀਂ ਅਨੰਦ ਹੀ ਅਨੰਦ ਹੈ:
ਅਨਦ ਮੰਗਲ ਸੁਖ ਪਾਏ॥ (ਸੋਰਠ ੫, ਪੰਨਾ ੬੨੧)
ਕੋਈ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਕੋਈ ਵਿਸ਼ਨੂ ਤੇ ਕੋਈ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦੀ ਤੇ ਕੋਈ ਦੇਵੀਆਂ ਪਾਰਬਤੀ ਸਰਸਵਤੀ ਆਦਿ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜੋ ਫਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਸੁਮੇਲ ਦਾ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸਦਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਉਹ ਹੋਰ ਕਿਤੋਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ:
ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਦੰ ਗੁਰਮਖਿ ਵੇਦੰ ਗੁਰਮਖਿ ਰਹਿਆ ਸਮਾਈ॥
ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਨੁਸਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਉਤਪਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਿਵ ਸ਼ੰਹਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤੇ ਪਾਰਬਤੀ ਵਰ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਾਂਗ ਦੈਵੀ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਆਪ ਗੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸਤਿਗੁਰ ਗੁਰ ਕੀ ਕਰੈ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲ॥ ਸੇਵਕ ਕਉ ਗੁਰ ਸਦਾ ਦਇਆਲ॥ (ਗਉੜੀ ੫, ਪੰਨਾ ੨੮੬)
ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੋ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਕ ਹੈ ਵਿਸ਼ਨੂ (ਗੋਰਖ) ਸਮਾਨ ਹੈ। ਜਿਤਨੀਆਂ ਬਦੀਆਂ, ਖੋਟ ਸੰਸਕਾਰ ਤੇ ਵਿਕਾਰ ਹਨ ਸਭ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਹੀ ਸ਼ਿਵ ਹੋਇਆ।
ਇਛਾ ਪੂਰਕ ਸਰਬ ਸੁਖ ਦਾਤਾ ਜਾਕੈ ਵਸਿ ਹੈ ਕਾਮ ਧੇਨਾ॥ (ਧਨਾਸਰੀ ੫, ਪੰਨਾ ੬੬੯)
ਗੁਰੂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਵਰ ਬਖਸ਼ਦੇ ਹਨ ਪਾਰਬਤੀ ਵਾਂਗਰਾਂ । ਗੁਰੂ ਦੇ ਮੁਖ ਵਿਚ ਹੀ ਯੋਗ ਤੇ ਜਿਤਨੀ ਯੋਗ ਵਿਦਿਆ ਹੈ ਉਹ ਵੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਰਸਨਾ ਵਿਖੇ ਹੈ, ਫਿਰ ਜਿਤਨੇ ਵੇਦਾਂ ਦੀ ਵਿਦਿਆ ਹੈ ਓਹ ਵੀ ਓਥੇ ਹੀ ਹੈ ਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਆਪ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਸਨਾ ਵਿਚ ਸਮਾ ਰਿਹਾ ਹੈ:
ਸਭਿ ਨਾਦ ਬੇਦ ਗੁਰਬਾਣੀ॥ ਮਨੁ ਰਾਤਾ ਸਾਰਿਗ ਪਾਣੀ॥ (ਰਾਮਕਲੀ ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੮੭੯)
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਦ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰ ਹੀ ਸ਼ਿਵ ਹੈ, ਗੋਰਖ (ਵਿਸ਼ਨੂ), ਬ੍ਰਹਮਾ, ਪਾਰਬਤੀ ਮਾਈ ਇਹ ਸਭ ਗੁਰੂ ਹੀ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਕੀ ਮਹਿਮਾ ਕੌਣ ਜਾਣੇ:
ਗੁਰ ਕੀ ਮਹਿਮਾ ਬੇਦ ਨ ਜਾਣਹਿ॥ ਤੁਛ ਮਾਤ ਸੁਣਿ ਸੁਣਿ ਵਖਾਣਹਿ॥ (ਮਾਰੂ ਸੋਲਹੇ, ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੧੦੭੮)
ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ, ਇਸ ਲਈ ‘ਜੇ ਹਉ ਜਾਣਾ ਆਖਾ ਨਾਹੀ ਕਹਿਣਾ ਕਥਨੁ ਨ ਜਾਈ॥’ ਜੇ ਮੈਂ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਕੀ ਆਖਾਂ ਕੀ ਨਾ ਆਖਾਂ॥ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਕਥਨ ਵਿਚ ਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ।
ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰੀਏ: ‘ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ॥’ਹੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗਿਆਨ ਦਿਉ, ਇਕ ਸੂਝ ਇਕ ਬੂਝ ਦਿਉ: ‘ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰੁ ਨ ਜਾਈ॥’ ਇਕੋ ਇਕ ਦਾਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਰੇ ਜੀ ਰਚੇ ਹਨ ਤੇ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ ਉਹ ਦਾਤਾ ਮੈਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁਲੇ ਤੇ ਨਾ ਦੂਜੇ ਕੋਲ ਜਾਣਾ ਪਵੇ:
ਹਰਿ ਇਕੋ ਦਾਤਾ ਸੇਵੀਐ ਹਰਿ ਇਕੁ ਧਿਆਈਐ॥ ਹਰਿ ਇਕੋ ਦਾਤਾ ਮੰਗੀਐ ਮਨ ਚਿੰਦਿਆ ਪਾਈਐ।
ਜੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸਹੁ ਮੰਗੀਐ ਤਾਂ ਲਾਜ ਮਰਾਈਐ॥ (ਵਾਰ ਵਡਹੰਸ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੫੯੦)
ਸਭਨਾਂ ਜੀਆਂ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ-੨
ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ
ਜੇ ਮੈਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਜਾਵਾਂ ਤਾਂ ਇਹੋ ਮੇਰੀ ਅਸਲ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਜੇ ਚੰਗਾ ਲਗਿਆ ਹੀ ਨਹੀ ਤਾਂ ਸਭ ਤੀਰਥਾਂ ਤੇ ਨਹਾਤੇ ਧੋਤੇ ਦਾ ਕੀ ਫਾਇਦਾ ? ਜਿਤਨੀ ਵੀ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਜੀਵ ਹਨ ਸਭ ਉਸ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਰਚੇ ਹਨ। ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਨਾਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ? ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਚੰਗੇ ਅਮਲਾਂ ਬਾਝੋਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ।ਜੇ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਇਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵੀ ਸੁਣ ਸਮਝ ਲਈ ਜਾਏ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਅਮੋਲਕ ਗੁਣਾਂ ਰੂਪੀ ਰਤਨ, ਜਵਾਹਰ ਤੇ ਮੋਤੀ ਉਪਜ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।ਹੇ ਸਤਿਗੁਰ ਮੇਰੀ ਤੇਰੇ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝ ਦੇਹ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਇਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵਿਸਰ ਨਾ ਜਾਵੇ।ਤੀਰਥਾਂ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਵਸੀਲਾ ਨਹੀਂ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਦੱਸੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਜੁੜ ਕੇ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਤੇ ਮਿਹਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਤੀਰਥਿ ਨਾਵਾ ਜੇ ਤਿਸੁ ਭਾਵਾ ਵਿਣੁ ਭਾਣੇ ਕਿ ਨਾਇ ਕਰੀ ॥ ਜੇਤੀ ਸਿਰਠਿ ਉਪਾਈ ਵੇਖਾ ਵਿਣੁ ਕਰਮਾ ਕਿ ਮਿਲੈ ਲਈ ॥ ਮਤਿ ਵਿਚਿ ਰਤਨ ਜਵਾਹਰ ਮਾਣਿਕ ਜੇ ਇਕ ਗੁਰ ਕੀ ਸਿਖ ਸੁਣੀ ॥ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ ॥ ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ ॥ ੬ ॥ (ਜਪੁਜੀ, ਮ: ੧, ਪੰਨਾ ੨-੩)
ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਵਿਅਰਥਤਾ
ਪਿਛਲੀ ਪਉੁੜੀ ਵਿਚ ਦਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਨੂ, ਸ਼ਿਵ ਤੇ ਪਾਰਬਤੀ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਗਿਣਿਆ ਹੈ ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉਪਰ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਰਚਣ ਵਾਲਾ, ਸਾਜਣ ਵਾਲਾ।ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਬਰਾਬਰ ਹਸਤੀਆਂ ਨੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਰੀਝਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਤੀਰਥ ਨਹਾਤਿਆਂ ਮਨ ਦੀ ਮੈਲ ਨਹੀਂ ਉਤਰਦੀ। ਹਉਮੈ ਸਾਰੇ ਕਰਮ ਧਰਮ ਨੂੰ ਸਿਫਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਤੀਰਥ ਨਾਇ ਨ ਉਤਰਸਿ ਮੈਲੁ ॥ ਕਰਮ ਧਰਮ ਸਭਿ ਹਉਮੈ ਫੈਲੁ ॥ (ਰਾਮਕਲੀ, ਮ:੫, ਪੰਨਾ ੮੯੦)
ਤੀਰਥ ਨਹਾਉਣ ਨਾਲ ਸੁੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਹਉਮੈਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈ ਫਲਾਂ ਤੀਰਥ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਫਲਾਂ ਦੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਕਰਮ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਬੰਧਨ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਹਰੀ ਦੇ ਭਜਨ ਬਿਨਾ ਸਭ ਬਿਰਥਾ ਹੈ:
ਤੀਰਥਿ ਨਾਇ ਕਹਾ ਸੁਚਿ ਸੈਲੁ ॥ ਮਨ ਕਉ ਵਿਆਪੈ ਹਉਮੈ ਮੈਲੁ ॥ ਕੋਟਿ ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਕਾ ਮੂਲੁ ॥ ਹਰਿ ਕੇ
ਭਜਨ ਬਿਨੁ ਬਿਰਥਾ ਪੂਲੁ ॥ ੨ ॥ (ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੧੧੪੯)
ਤੀਰਥ ਤੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਹਉਮੈਂ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੜ੍ਹਿਆਂ ਤੇ ਤਾਂ ਵਾਧੂ ਵਾਦ ਵਿਵਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਮਨ ਵਿਚ ਦੁਬਿਧਾ-ਦੁਚਿੱਤੀ, ਵਧਦੀ ਮਾਇਆ ਨਾਲ ਹੋਰ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖ ਸੱਚੇ ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਸਿਫਤ ਸਲਾਹ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਮਨ ਸੱਚਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਰੋਗ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੋ ਹਰੀ ਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਪਵਿਤਰ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸ ਉਪਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਨਦਰ-ਮਿਹਰ ਦੀ ਮੋਹਰ ਲੱਗ ਗਈ।ਨਦਰ-ਮਿਹਰ ਦੀ ਮੋਹਰ ਲਗੀ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਸਲ ਫਲ ਮਿਲਿਆ।
ਤੀਰਥਿ ਭਰਮੈ ਰੋਗੁ ਨ ਛੂਟਸਿ ਪੜਿਆ ਬਾਦੁ ਬਿਬਾਦੁ ਭਇਆ॥ ਦੁਬਿਧਾ ਰੋਗੁ ਸੁ ਅਧਿਕ ਵਡੇਰਾ ਮਾਇਆ ਕਾ ਮੁਹਤਾਜੁ ਭਇਆ॥ ੮॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚਾ ਸਬਦਿ ਸਲਾਹੈ ਮਨਿ ਸਾਚਾ ਤਿਸੁ ਰੋਗੁ ਗਇਆ॥ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਜਨ ਅਨਦਿਨੁ ਨਿਰਮਲ ਜਿਨ ਕਉ ਕਰਮਿ ਨੀਸਾਣੁ ਪਇਆ॥ ੯॥ ੧ ॥ ਭੈਰਉ ਅਸਟਪਦੀਆ ਮਹਲਾ ੧ ਪੰਨਾ ੧੧੫੩)
ਅਸਲ ਤੀਰਥ
ਅਸਲੀ ਤੀਰਥ ਤਾਂ ਹਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ:
ਤੀਰਥ ਹਮਰਾ ਹਰਿ ਕੋ ਨਾਮੁ॥ (ਭੈਰਉ ਮ: ੫, ਪੰਨਾ ੪)
ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਦੀ ਅਮੋਲਕਤਾ
ਮਤਿ ਵਿਚਿ ਰਤਨ ਜਵਾਹਰ ਮਾਣਿਕ ਜੇ ਇਕ ਗੁਰ ਕੀ ਸਿਖ ਸੁਣੀ ॥
ਗੁਰੂ ਹਰੀ ਨਾਮ ਦੇ ਰਤਨ, ਜਵਾਹਰ ਤੇ ਲਾਲ ਤਲੀ ਤੇ ਗੁਰਮੁਖ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ:
ਰਤਨ ਜਵੇਹਰ ਲਾਲੁ ਹਰਿ ਨਾਮਾ ਗੁਰਿ ਕਾਢਿ ਤਲੀ ਦਿਖਲਾਇਆ॥ ( ਰਾਮ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੮੮੦)
ਗੁਰੂ ਕਾ ਦਿਤਾ ਸ਼ਬਦ ਨਾਮ ਅਮੋਲਕ ਰਤਨਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਬਿਹਤਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੁੱਝਣ ਵਾਲਾ ਹੀ ਬੁੱਝ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਰਤਨ ਬੀਚਾਰੁ ਮਨਿ ਵਸਿਆ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਭਲੈ॥ ਰਾਮ ਮ: ੩, ਪੰਨਾ ੯੫੬)
ਰਤਨ ਅਮੋਲਕ ਪਾਇਆ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰੁ॥ (ਸਿਰੀ ਮ:੪, ਪੰਨਾ ੮੩)
ਰਤਨ ਗੁਰੂ ਕਾ ਸਬਦੁ ਹੈ ਬੂਝੈ ਬੂਝਣਹਾਰੁ॥ (ਵਡ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੫੮੯)
ਅਤਿ ਅਮੋਲਕ ਰਤਨ ਤੇ ਲਾਲ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ:
ਰਤਨ ਲਾਲ ਅਮੋਲ ਅਮੋਲਕ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵਾ ਲੀਜੈ॥ (ਕਲਿ ਮ:੪ ਪੰਨਾ ੧੩੨੩)
ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖ-ਮਤ ਪਾ ਕੇ ਸਾਰੇ ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਭਗਤੀ ਦਾ ਭੰਡਾ ਖੁਲ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੁ ਦੇ ਚਰਨੀ ਪੈਣ ਪਿਛੋਂ ਮੇਰੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਸ਼ਰਧਾ ਉਪਜੀ ਹੈ ਤੇ ਮੈਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੁੇ ਗੁਣ ਗਾਉਂਦਾ ਥਕਦਾ ਨਹੀਂ ਹਾਂ:
ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਗੁਰਮਤਿ ਪਾਵੈ ਸਾਗਰ ਭਗਤਿ ਭੰਡਾਰ ਖੁਲੑਈਆ ॥ ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਇਕ ਸਰਧਾ ਉਪਜੀ ਮੈ ਹਰਿ ਗੁਣ ਕਹਤੇ ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਨ ਭਈਆ ॥ ੪ ॥(ਬਿਲਾਵਲ ਮ: ੪, ਪੰਨਾ ੮੩੪)
ਸਤਿਗੁਰ ਨੁੇ ਇਹ ਬੁਝਾ ਦਿਤਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਮ ਨਾਮ ਦੇ ਰਤਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਵਣਜ ਕਰੋ ਜਿਸ ਦਾ ਲਾਹਾ ਹਰੀ ਦੀ ਭਗਤੀ ਹੈ ਤੇ ਰਾਮ ਨਾਮ ਰਾਹੀਂ ਰੱਬੀ ਗੁਣ ਭਗਤ ਦੇ ਮਨ ਸਮਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੁਣ ਉਸੇ ਦੇ ਨਾਮ ਸਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਆਪ ਬੁਝਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਹੀ ਭਗਤੀ ਦਾ ਲਾਹਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।ਭਗਤੀ ਬਿਨਾ ਸੱਚਾ ਸੁੱਖ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਹੋਰ ਥਾਂ ਭਟਕਣ ਨਾਲ ਇਜ਼ਤ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।, ਗੁਰੂ ਦੀ ਦਿਤੀ ਮਤ ਅਪਣਾ ਪਰਾਇਆ ਸਮਝਣ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦੀ ਹੈ।ਨਾਮ ਦੇ ਵਪਾਰ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਫਾਇਦਾ ਹੀ ਫਾਇਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਲਾਭ ਉਸੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਮ ਵਪਾਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਖੁਦ ਲਾਉੇਂਦਾ ਹੈ। ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਰਤਨਾਂ ਦਾ ਵਣਜ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇ ਇਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੀ ਬੁਝਾਉਂਦਾ ਹੈ:
ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਵਣਜੀਅਹਿ ਸਤਿਗੁਰਿ ਦੀਆ ਬੁਝਾਈ ਰਾਮ ॥ ਲਾਹਾ ਲਾਭੁ ਹਰਿ ਭਗਤਿ ਹੈ ਗੁਣ ਮਹਿ ਗੁਣੀ ਸਮਾਈ ਰਾਮ ॥ ਗੁਣ ਮਹਿ ਗੁਣੀ ਸਮਾਏ ਜਿਸੁ ਆਪਿ ਬੁਝਾਏ ਲਾਹਾ ਭਗਤਿ ਸੈਸਾਰੇ ॥ ਬਿਨੁ ਭਗਤੀ ਸੁਖੁ ਨ ਹੋਈ ਦੂਜੇ ਪਤਿ ਖੋਈ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ ਅਧਾਰੇ ॥ ਵਖਰੁ ਨਾਮੁ ਸਦਾ ਲਾਭੁ ਹੈ ਜਿਸ ਨੋ ਏਤੁ ਵਾਪਾਰਿ ਲਾਏ ॥ ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਵਣਜੀਅਹਿ ਜਾਂ ਸਤਿਗੁਰੁ ਦੇਇ ਬੁਝਾਏ ॥ ੧ ॥ (ਵਡਹੰਸੁ ਮਹਲਾ ੩, ਪੰਨਾ ੫੬੯-੫੭੦)
ਇਸ ਲਈ ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੋ ਦਿਨ ਰਾਤ ਹਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਧਿਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਹੀ ਅਸਲ ਤੀਰਥ ਹੈ:
ਤੀਰਥ ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੋ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਏ॥ (ਮਾਝ ਮ: ੧ ਪੰਨਾ ੧੪੦)
ਗੁਰੂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਹੀ ੬੮ ਤੀਰਥਾਂ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਅਠਸਠਿ ਤੀਰਥ ਗੁਰੂ ਦਿਖਾਏ ਘਟ ਹੀ ਭੀਤਰਿ ਨਾਉਗੋ ॥ ੩ ॥ (ਪੰਨਾ ੯੭੩)
ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ ॥ ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ ॥
ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰੀਏ: ‘ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ॥’ਹੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗਿਆਨ ਦਿਉ, ਇਕ ਸੂਝ ਇਕ ਬੂਝ ਦਿਉ: ‘ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰੁ ਨ ਜਾਈ॥’
