- Jan 3, 2010
- 1,254
- 424
- 80
ਮਹਾਨ ਸਾਇੰਸਦਾਨ ਤੇ ਸਿੱਖ ਸਕਾਲਰ ਡਾ. ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ
ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ
ਡਾ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਸਿੱਖ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਦੇ ‘ਭੁਲੇ ਵਿਸਰ ਸਿੱਖ ਕਬੀਲਿਆਂ’ ਬਾਰੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸੈਮੀਨਾਰ ਵਿਚ ਹੋਈ। ਸਿੱਖ, ਸਿੱਖੀ, ਸਿੱਖ ਸਭਿਆਚਾਰ ਬਾਰੇ ਬੜੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਬਾਤ ਹੋਈ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ, ਖੋਜ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਸਿੱਖ ਰਿਵੀਊ, ਸਿੱਖ ਫੁਲਵਾੜੀ, ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਕਾਲਿਜ ਵਲੋਂ ਛਾਪੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਲਿਸਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸਾਂ।ਏਨੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਟੱਡੀ ਸਰਕਲ ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਵੀ ਆ ਰਲੇ।ਆਖਣ ਲੱਗੇ, “ਗਿੱਲ ਸਾਹਿਬ! ਇਹ ਗ੍ਰੇਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੇਰੇ ਸਾਢੂ ਵੀ ਲਗਦੇ ਨੇ ਪਰ ਜੋ ਕੰਮ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਤੇ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉਹ ਇਸ ਸੈਮੀਨਾਰ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁਕਦਾ ਹੈ”। ਡਾ: ਗਿੱਲ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਗ੍ਰੇਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਇਹ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਅਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਿਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਰਹੇ ਹਨ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਹੈ ਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਨਵੇਕਲਾ ਥਾਂ ਹੈ। ਹਾਂ! ਆਹਮੋ ਸਾਹਮਣੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਭਾਵੇਂ ਅੱਜ ਹੀ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਏ ਹਾਂ”। ਮੈਨੂੰ ਅਪਣੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸ਼ਾ ਦੀ ਤਾਂ ਏਨੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ ਜਿਤਨੀ ਇਸ ਤੋਂ ਕਿ ਮੇਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਡਾ; ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪੜ੍ਹਣ ਯੋਗ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀ ਆਪਸ ਵਿਚ ਖੁਲ੍ਹਦੇ ਘੁਲਦੇ ਮਿਲਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਕਈ ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ।
ਇਸ ਮਹਾਨ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਵਿਲੱਖਣ ਅਧਿਆਪਕ, ਨਿਪੁੰਨ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਧੁਰੋਂ ਇਮਾਨਦਾਰ, ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿਚ ਰੁਚੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਦੁਤੀ ਰਹੀਆਂ।ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 19 ਅਗਸਤ, 2021 ਨੂੰ 96 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਣ ਦੀ ਖਬਰ ਪੜ੍ਹੀ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਾਤੀ ਸਦਮਾ ਸੀ।ਡਾ: ਗਿਲ ਦਾ ਇਹ ਘਾਟਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਸਾਇੰਸ ਲਈ ਇਕ ਵੱਡਾ ਘਾਟਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਸ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਇਤਨਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਿਆਂ ਗਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਜ਼ਿਰ ਤਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੈਣ।
ਡਾ. ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਸਤੰਬਰ, 1927 ਨੂੰ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗਿੱਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਢਲੀ ਵਿਦਿਆ ਲਾਇਲਪੁਰ (ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ) ਤੋਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਬੀਐਸ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਵਿਚ ਐਮਐਸ ਨਾਲ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਰੌਕੀਫੈਲਰ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਓੁਹਾਈਓ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਕੋਲੰਬਸ, ਤੋਂ 1965 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪੀਐਚਡੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ।ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਭੋਗ ਕੇ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਜੋਂ ਪੀਏਯੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। 1968 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਹਿਸਾਰ ਵਿਖੇ ਆਈਸੀਏਆਰ-ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਸਟੀਚਿਟ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਿਗਿਆਨੀ ਬਣੇ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਬਣਨ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਮੁਖੀ ਰਹੇ। ਡਾ: ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਥਾਹ ਯੋਗਦਾਨ ਨੇ ਪੀਏਯੂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਉਸਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੋਜ ਯੋਗਦਾਨ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਖੋਜ ਕੀਤੀਆਂ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਬੀਜਣ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ, ਪਹਿਲੀ ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਬੀਜੀ ਗਈ ਕਣਕ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਨਵੇਂ ਲੱਭੇ ਜੀਨੋਟਾਈਪਸ ਦੇ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵੀ ਬਣਾਏ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤੀ-ਜਲਵਾਯੂ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਲਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡੇਅਰੀ ਫਾਰਮਿੰਗ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਚਾਰਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਲ ਭਰ ਹਰੇ ਚਾਰੇ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਲਈ ਖੇਤੀ ਵਿਧੀ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ।
ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਹ ਸਿੱਖ, ਸਿੱਖੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਬਾਰੇ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਲਿਖਦੇ ਰਹੇ।ਉਹ ਇੱਕ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸਿੱਖ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲਿਆ। ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਵਿੱਚ ਪੱਚੀ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮਰ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤੀ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਰਪੱਖ, ਸਾਫ ਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਤਰੀਕਾ ਸੀ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ। ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵੱਖ -ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਣ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਸਿਖੀ ਪ੍ਰਤੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਜਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਡਾ: ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲ ਟਰੱਸਟ, ਬੜੂ ਸਾਹਿਬ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਸਨ।
19 ਅਗਸਤ, 2021 ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡਾ. ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸਿੱਖ ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਖੇਤੀ ਮਾਹਿਰ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਅਮਰੀਕੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਭੁਲਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ
ਡਾ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਸਿੱਖ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਦੇ ‘ਭੁਲੇ ਵਿਸਰ ਸਿੱਖ ਕਬੀਲਿਆਂ’ ਬਾਰੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸੈਮੀਨਾਰ ਵਿਚ ਹੋਈ। ਸਿੱਖ, ਸਿੱਖੀ, ਸਿੱਖ ਸਭਿਆਚਾਰ ਬਾਰੇ ਬੜੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਬਾਤ ਹੋਈ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ, ਖੋਜ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਸਿੱਖ ਰਿਵੀਊ, ਸਿੱਖ ਫੁਲਵਾੜੀ, ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਕਾਲਿਜ ਵਲੋਂ ਛਾਪੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਲਿਸਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸਾਂ।ਏਨੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਟੱਡੀ ਸਰਕਲ ਦੇ ਕਨਵੀਨਰ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਵੀ ਆ ਰਲੇ।ਆਖਣ ਲੱਗੇ, “ਗਿੱਲ ਸਾਹਿਬ! ਇਹ ਗ੍ਰੇਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੇਰੇ ਸਾਢੂ ਵੀ ਲਗਦੇ ਨੇ ਪਰ ਜੋ ਕੰਮ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਤੇ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉਹ ਇਸ ਸੈਮੀਨਾਰ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁਕਦਾ ਹੈ”। ਡਾ: ਗਿੱਲ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਗ੍ਰੇਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਇਹ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਅਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਿਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਰਹੇ ਹਨ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਹੈ ਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਨਵੇਕਲਾ ਥਾਂ ਹੈ। ਹਾਂ! ਆਹਮੋ ਸਾਹਮਣੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਭਾਵੇਂ ਅੱਜ ਹੀ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਏ ਹਾਂ”। ਮੈਨੂੰ ਅਪਣੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸ਼ਾ ਦੀ ਤਾਂ ਏਨੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ ਜਿਤਨੀ ਇਸ ਤੋਂ ਕਿ ਮੇਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਡਾ; ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪੜ੍ਹਣ ਯੋਗ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀ ਆਪਸ ਵਿਚ ਖੁਲ੍ਹਦੇ ਘੁਲਦੇ ਮਿਲਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਕਈ ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ।
ਇਸ ਮਹਾਨ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਵਿਲੱਖਣ ਅਧਿਆਪਕ, ਨਿਪੁੰਨ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਧੁਰੋਂ ਇਮਾਨਦਾਰ, ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿਚ ਰੁਚੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਦੁਤੀ ਰਹੀਆਂ।ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 19 ਅਗਸਤ, 2021 ਨੂੰ 96 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਣ ਦੀ ਖਬਰ ਪੜ੍ਹੀ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਾਤੀ ਸਦਮਾ ਸੀ।ਡਾ: ਗਿਲ ਦਾ ਇਹ ਘਾਟਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਸਾਇੰਸ ਲਈ ਇਕ ਵੱਡਾ ਘਾਟਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਸ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਇਤਨਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਿਆਂ ਗਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਜ਼ਿਰ ਤਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੈਣ।
ਡਾ. ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਸਤੰਬਰ, 1927 ਨੂੰ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗਿੱਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਢਲੀ ਵਿਦਿਆ ਲਾਇਲਪੁਰ (ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ) ਤੋਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਬੀਐਸ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਵਿਚ ਐਮਐਸ ਨਾਲ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਰੌਕੀਫੈਲਰ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਓੁਹਾਈਓ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਕੋਲੰਬਸ, ਤੋਂ 1965 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪੀਐਚਡੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ।ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਭੋਗ ਕੇ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਜੋਂ ਪੀਏਯੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। 1968 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਹਿਸਾਰ ਵਿਖੇ ਆਈਸੀਏਆਰ-ਸੈਂਟਰਲ ਇੰਸਟੀਚਿਟ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਿਗਿਆਨੀ ਬਣੇ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਬਣਨ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਮੁਖੀ ਰਹੇ। ਡਾ: ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਥਾਹ ਯੋਗਦਾਨ ਨੇ ਪੀਏਯੂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਉਸਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੋਜ ਯੋਗਦਾਨ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਖੋਜ ਕੀਤੀਆਂ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਬੀਜਣ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ, ਪਹਿਲੀ ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਬੀਜੀ ਗਈ ਕਣਕ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਨਵੇਂ ਲੱਭੇ ਜੀਨੋਟਾਈਪਸ ਦੇ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵੀ ਬਣਾਏ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤੀ-ਜਲਵਾਯੂ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਲਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡੇਅਰੀ ਫਾਰਮਿੰਗ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਚਾਰਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਲ ਭਰ ਹਰੇ ਚਾਰੇ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਲਈ ਖੇਤੀ ਵਿਧੀ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ।
ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਹ ਸਿੱਖ, ਸਿੱਖੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਬਾਰੇ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਲਿਖਦੇ ਰਹੇ।ਉਹ ਇੱਕ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸਿੱਖ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲਿਆ। ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਵਿੱਚ ਪੱਚੀ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮਰ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤੀ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਰਪੱਖ, ਸਾਫ ਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਤਰੀਕਾ ਸੀ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ। ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵੱਖ -ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਣ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਸਿਖੀ ਪ੍ਰਤੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਜਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਡਾ: ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲ ਟਰੱਸਟ, ਬੜੂ ਸਾਹਿਬ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਸਨ।
19 ਅਗਸਤ, 2021 ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡਾ. ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸਿੱਖ ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਖੇਤੀ ਮਾਹਿਰ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਅਮਰੀਕੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਭੁਲਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ।
