ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਚਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲਦਾਖ -1

[dalvinder45]

ਪਾਂਗ.

ਅਸੀਂ ਲਾਚੁੰਗ ਲਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਰੇਤ ਦੇ ਬਨਸਪਤੀਓਂ-ਵਾਂਝੇ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਹਵਾ ਨੇ ਵਿਸਮਾਦੀ ਬਣਤਰਾਂ ਨੂੰ ਉੱਕਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸੜਕ ਹੁਣ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚਦੀ ਲੰਘਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਚਿੱਕੜ ਅਤੇ ਧੂੜ ਦੀ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਹੈ. ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਰ ਮੂੰਹ ਢਕ ਲਿਆ। ਜਦ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਸੂਰਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਸੀ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਤਿੱਖੀਆਂ ਕਿਰਣਾਂ ਨਾਲ ਸਰੀਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿੰਨਦਾ ਲਗਦਾ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਨਾਲ ਲਿਆਂਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਾਰ ਵਾਰ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ ਤੇ ਹਾਈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲਾ ਰਾਹ ਵੀ ਟੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਧੂੜ ਭਰਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਲਈ ਸੰਭਲ ਸੰਭਲ ਕੇ ਚੱਲ ਰਹਾ ਸਾਂ।ਲਾਚੁੰਗ ਲਾ ਤੋਂ ਪਾਂਗ ਸੜਕ ਦੀ ਹਾਲਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟੁੱਟੀ ਹੋਈ, ਧੂੜ ਭਰੀ ਅਤੇ ਤੰਗ ਹੈ। ਮਈ-ਅਗਸਤ ਵਿਚਕਾਰ ਚਿੱਕੜ ਅਤੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਚਿੱਕੜ ਬਹੁਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਘਾਟੀ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਹੇਠਾਂ ਆਉਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਚਾਈ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਗਏ ਹਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਵੀ 4000 ਮੀਟਰ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਸੀ। 23 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਝਟਕਿਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਾਹਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਸੀਂ ਪਾਂਗ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਪਾਂਗ ਦੀ ਉਚਾਈ 4600 ਮੀਟਰ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨਾਲੀ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਲਗਭਗ ਹਰ ਕਿਸੇ ਲਈ ਪਾਂਗ ਇੱਕ ਸੁਆਗਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੈ। ਬਸਤੀ ਵਿੱਚ ਚਾਹ ਦੇ ਟੈਂਟ ਹਨ ਜੋ ਬੁਨਿਆਦੀ ਗਰਮ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਚਾਹ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦੀ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਸੀ। ਰਾਜ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਬੱਸਾਂ ਵੀ ਪਾਂਗ ਵਿਖੇ ਰੁਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਟਰਾਂਜ਼ਿਟ ਕੈਂਪ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਮੈਡੀਕਲ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵੀ ਉਪਲਬਧ ਹਨ।

ਲਾਚੁਲੰਗ ਲਾ ਤੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਅਸੀਂ ਪਾਂਗ ਪਹੁੰਚੇ। ਇਹ ਇੱਕ ਫੌਜ ਦਾ ਬੇਸ ਅਤੇ ਇੱਕ ਆਵਾਜਾਈ ਕੈਂਪ ਹੈ। ਪਾਂਗ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਢਾਬੇ/ਚਾਦਰਾਂ ਦੇ ਬਣਾਏ ਤੰਬੂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਡੌਰਮਿਟਰੀ-ਕਿਸਮ ਦੇ ਟੈਂਟ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਲਈ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਮਨਾਲੀ ਤੋਂ ਲੇਹ ਹਾਈਵੇ 'ਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਟਾਪ ਪੁਆਇੰਟ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਢਾਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੋਲਰ ਪੈਨਲ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਪਾਂਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋ, ਤੁਸੀਂ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਸੜਕ ਦੇ ਨਾਲ ਭ੍ਰੌ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਪੂਰਾ ਖੇਤਰ ਬਨਸਪਤੀ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੱਚਮੁੱਚ ਇਉਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਬੰਜਰ ਮਾਰੂਥਲ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ। ਪਹਿਲਾਂ ਏਸ ਰਾਹ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਬੜੇ ਛੋਟੇ ਨਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਲੰਘਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਜਦ ਬਾਰਿਸ਼ ਪੈਂਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਫਸ ਜਾਂਦੇ ਸਾਂ ਪਰ ਹੁਣ ਬੀ ਆਰ ਓ ਨੇ ਥਾਂ ਥਾਂ ਪੁਲ ਬਣਾ ਦਿਤੇ ਹਨ ਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਅਸੀਂ ਏਥੇ ਤੱਕ ਤਾਂ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਪਹਾੜੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਆ ਗਏ ਸਾਂ ਪਰ ਦੋ ਜਣਿਆਂ ਨੂੰ ਏਥੇ ਸਾਹ ਦੀ ਬੜੀ ਤਕਲੀਫ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ । ਇਹ ਜਗਾ ਪਾਂਗ ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਚੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇੱਥੇ ਰੁਕਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੀਦਾ ਪਰ ਇੱਕ ਤਾਂ ਦਿਨ ਛਿਪ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਦੋ ਬੰਦੇ ਕਾਫੀ ਕਸ਼ਟ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।ਤੰਬੂਆਂ ਤੋਂ ਥੋੜਾ ਅੱਗੇ ਫੌਜ ਦਾ ਕੈਂਪ ਸੀ। ਉੱਚਾਈ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਵਿਗੜੀ ਹਾਲਤ ਕਰ ਕੇ ਅਸੀਂ ਫੌਜ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਡਾਕਟਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈਣ ਪਹੁੰਚੇ। ਚੈਕ ਅੱਪ ਕਰਵਾਉਣ ਅਤੇ ਦਵਾ ਦਾਰੂ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਇਥੇ ਟਰਾਂਜ਼ਿਟ ਕੈਂਪ ਸੀ। ਮੈਂ ਅਪਣੀ ਫੌਜੀ ਪਿੱਠ ਭੂਮੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਕੇ ਕੈਂਪ ਸੀ ਓ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਏਥੇ ਰਾਤ ਕੱਟਣ ਦੀ ਇਜ਼ਾਜ਼ਤ ਲੈ ਲਈ। ਇਥੇ ਮੋਬਾਈਲ ਕਨੈਕਟੀਵਿਟੀ ਨਹੀਂ । ਇਥੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਠੰਡ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਗਰਮ ਕੰਬਲਾਂ ਤੇ ਰਜਾਈਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਿਗੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੈਰੀ ਕੈਨ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਤੇਲ ਬਲਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਸਾਡੀ ਰਾਤ ਨਿਘੀ ਰੱਖੀ ।ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੀ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖ ਭਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਉਸ ਸਾਡੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਸਦਾ ਲਈ ਸਮਾ ਗਈ।

Pang​

 

[dalvinder45]

ਮੂਰ ਮੈਦਾਨ

ਪਾਂਗ ਦੀ ਚੈਕ ਪੋਸਟ ਤੇ ਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਬਾਰੇ ਦਰਜ ਕਰਵਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਵਧੇ।ਪਾਂਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੇਹ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਅੰਤਮ ਪੜਾਅ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਾਂਗ – ਮੂਰ ਮੈਦਾਨ – ਤੰਗਲਾਂਗ ਲਾ – ਗਿਆ – ਉਪਸ਼ੀ = 125 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫਰ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ, ਲੇਹ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 4-5 ਘੰਟਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਲੱਗੇਗਾ, ਵਿਚਕਾਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਵਾਰ ਵਾਰ ਰੋਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕੈਮਰੇ ਵਿੱਚ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਉਤਾਰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਂ।

ਪਾਂਗ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ, ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚਾ ਪਠਾਰ, ਮੂਰ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਵਾਗਤ ਕਰਰਹੇ ਸਨ।ਮੋਰ ਮੈਦਾਨ, ਮੋਰੇਹ, ਜਾਂ ਮੋਰੇ ਮੈਦਾਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਇਹ ਲਗਭਗ 30-35 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮਤਲ ਟੁਕੜਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੇ ਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਪਾਂਗ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ ਤਾਂ ਤੁਰੰਤ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ । ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀ ਚੋਟੀਆਂ ਦੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਸਮਤਲ ਚੋਟੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੀਰ ਸਿੱਧੀ ਸੜਕ 'ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ ਜਿੱਥੇ ਧਰਤੀ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਪਹਾੜ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਕਾਲੀ ਲੁੱਕ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਹੈ ਜੋ ਸਫਰ ਵੱਲ ਵਧਦੀ ਹੈ। 4800 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੋਰ ਮੈਦਾਨ ਹੈ। ਲਾਚੁੰਗ ਲਾ ਤੋਂ ਪਾਂਗ ਤੱਕ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁੰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਰੋਮਾਂਚਕ ਹੈ। ਅਗਲੇ 35 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸ਼ੁੱਧ ਅਨੰਦ ਹਨ । ਅਸੀਂ ਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਪਾਰਕ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੂਰੀ ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੀਾਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਡੀਓ ਲਏ। ਉੱਚੀਆਂ ਪਹਾੜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅਜਿਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਨੂੰ ਵੇਖਣਾ ਜੀਵਨ ਭਰ ਦਾ ਖਾਸ ਅਨੁਭਵ ਹੈ। ਖੁਲ੍ਹੀ ਸੜਕ ਦੇਖ ਕੇ ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਕਾਰ ਨੂੰ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਚਲਾਉਣਾ ਚਾਹਿਆ ਪਰ ਮੈਂ ਅਪਣੇ ਡਰਾਈਵਰ ਨੂੰ ਹੌਲੀ ਚੱਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਏਥੇ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਖਤਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਸੜਕ ਦੀ ਹਾਲਤ ਖਸਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਝਟਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਸਪੈਂਸ਼ਨ ਨੂੰ ਵੀ ਖਤਰਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਮਰ ਨੂੰ ਵੀ । ਬਹੁਤੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਰਗੜ ਕਰਕੇ ਟਾਇਰ ਵੀ ਸੜ ਕਦੇ ਹਨ ।ਇਸ ਦਾ ਅਸਰ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਯਾਤਰੂ ਦੀ ਟੁੱਟੀ ਗੱਡੀ ਤੋਂ ਮਿਲ ਗਿਆ ਜੋ ਸੜਕ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਰੁਕਣ ਲਈ ਹੱਥ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਜੋੜੇ ਨੇ ਯੂਰਪ ਤੋਂ ਲੇਹ ਵਲ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲੈਣ ਲਈ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਕਾਰ ਲਈ ਸੀ ਜੋ ਏਥੇ ਆ ਕੇ ਰੁਕ ਗਈ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਰੁਕ ਕੇ ਉਸ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਤੋਂ ਹਾਲਾਤ ਜਾਣੇ । ਉਸ ਨੇ ਲੇਹ ਜਾਣਾ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਤੋਂ ਕਾਰ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਫਸੇ ਖੜੇ ਸਨ। ਕਾਰ ਦੀ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਬਾਦ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਸ ਲਈ ਤਾਂ ਚੰਗੇ ਮਕੈਨਿਕ ਜਾਂ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੀ ਲੋੜ ਪਵੇਗੀ ਅਤੇ ਏਥੋਂ ਕਾਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਟਿਕਾਣੇ ਸਿਰ ਲੈ ਜਾਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਪਰ ਏਥੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਕਾਰ ਨੂੰ ਬਿਖੜੇ ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਨੂੰ ਟੋਅ ਕਰਨਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ। ਸੋ ਮੈਂ ਇੱਕ ਲੇਹ ਵੱਲੋਂ ਆ ਰਹੀ ਫੌਜੀ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਕਾਰ ਨੂੰ ਟੋਅ ਕਰਕੇ ਪਿੱਛੇ ਪਾਂਗ ਦੀ ਚੈਕ ਪੋਸਟ ਤਕ ਲੈ ਜਣ ਦੀ ਗੁਜ਼ਾਰਿਸ਼ ਕਤਿੀ। ਗੱਡੀ ਥ੍ਰੀ ਟਨ (ਵੱਡੀ ਗੱਡੀ) ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਕੋਡਰਾਈਵਰ ਸੂਬੇਦਾਰ ਸੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਅਪਣੀ ਫੌਜੀ ਪਿਛੋਕੜ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਤੀ ਤਾਂ ਉਹ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਟੋਅ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ।

ਅਸੀਂ ਉਸ ਥ੍ਰੀ ਟਨਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਉਸ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਜੋੜੇ ਦੀ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਟੋਅ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਪਾਂਗ ਚੈਕ ਪੋਸਟ ਤੇ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰ ਅਫਸਰ ਨੂੰ ਅਪਣੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਕੇ ਸਾਰਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸੁਣਾਇਆ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਸ ਏਜੰਸੀ ਨੇ ਇਹ ਗੱਡੀ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਉਹ ਆਪ ਆ ਕੇ ਲੈ ਜਾਵੇਗੀ। ਉਸ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਨੂੰ ਵੀ ਮੋਬਾਈਲ ਰਾਹੀਂ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇ ਦਿਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਅਪਣੀ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਏਥੋਂ ਠੀਕ ਕਰਵਾ ਕੇ ਲੈ ਜਾਵੇਗਾ।ਉਸ ਦੀ ਚੈਕ ਪੋਸਟ ਇੰਚਾਰਜ ਨਾਲ ਗੱਲ ਵੀ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ।ਅਜਿਹੇ ਬਿਖੜੇ ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਮੱਦਦ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਅਜਿਹੀ ਮਦਦ ਕਰਨੋਂ ਝਿਜਕਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ। ਉਸ ਅਗ੍ਰੇਜ਼ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਮੈਂ ਅਪਣੀ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾ ਲਿਆ ਤੇ ਲੇਹ ਤੱਕ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਜੋੜਾ ਸਾਡਾ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪਾਸਿਓਂ ਵੀ ਮਦਦ ਨਾ ਮਿਲਦੀ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਵੀ ਇਹੋ ਹਾਲ ਹੋਣਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਸ ਟਰੱਕ ਸਹਾਇਕ ਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਪਿੱਛੇ ਮੰਦਿਰ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਸੁੰਦਰ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਤੇ ਅਸੀਂ ਦਿਲ ਭਰ ਕੇ ਵਿਡੀਓ ਬਣਾਈਆਂ ਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਈਆਂ।

ਮੋੜ ਵਾਦੀ ਵਿਚ ਚਰਦੇ ਯਾਕ

Moore Valley​

 

[dalvinder45]

ਡੀਬਰਿੰਗ

ਮੋਰ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਡIਬਰਿੰਗ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ ਹੈ।ਇਹ 4800 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਹੈ।, ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਬੀਆਰਓ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੀ ਬੇਸ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਢਾਬੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਰੁਕ ਕੇ ਖਾਣਾ ਖਾਧਾ । ਇਸ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਤਸੋ ਕਾਰ ਅਤੇ ਤਸੋ ਮੋਰੀਰੀ ਝੀਲਾਂ ਹਨ ਪਰ ਰਾਹੌਂ ਪਰੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਓਧਰ ਨਹੀਂ ਗਏ।

ਤਾਂਗਲਾਂਗ ਲਾ ਦਰਰਾ

ਤਾਗਲਾਂਗ ਲਾ 5,328 ਮੀਟਰ (17,480 ਫੁੱਟ) ਦੀ ਉਚਾਈ, ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉਚਾ ਪਹਾੜੀ ਦਰਰਾ ਹੈ। ਇਹ NH3 ਲੇਹ-ਮਨਾਲੀ ਹਾਈਵੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ NH3 ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਧੀਨ ਭਾਨੂਪਲੀ ਤੋਂ ਆਵਾਜਾਈ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਗਲਾਂਗ ਲਾ, ਲੁੰਗਲਾਚਾ ਲਾ (ਤਗਲਾਂਗ ਲਾ ਤੋਂ 87 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣ) ਅਤੇ ਬਾਰਾ-ਲਾਚਾ ਲਾ (ਤਗਲਾਂਗ ਲਾ ਦੇ 171 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣ) ਦੇ ਅਧੀਨ ਰੇਲ-ਕਮ-ਸੜਕ ਸੁਰੰਗਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਪਾਂਗ ਤੋਂ ਤਾਂਗਲਾਂਗ ਲਾ ਲਗਭਗ 84 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਤਾਂਗਲਾਂਗ ਲਾ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਮੋਟਰ ਵਾਲੇ ਦਰਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।ਮੈਦਾਨਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤਾਂਗਲਾਂਗ ਲਾ ਦਰਰੇ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਰਸਤੇ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਉੱਚਾ ਪਹਾੜੀ ਦਰਰਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਚੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਉਤਰਾਈ 'ਤੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਰਾਬ ਸੜਕਾਂ ਇਸ ਦਰਰੇ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਕੱਲੀ ਉਚਾਈ ਨਹੀਂ। ਸੜਕਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਦੂਜਾ ਕਾਰਣ ਜੋ ਪਾਂਗ ਅਤੇ ਤਾਂਗਲਾਂਗ ਲਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਦੀਆਂ ਨਸਾਂ ਖਿੱਚੇਗਾ ਉਹ ਹੈ ਪਹਾੜੀ ਬਿਮਾਰੀ। ਮੇਰੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਸਿਰ ਦਰਦ ਹੋਇਆ ਤੇ ਬੁਖਾਰ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ। ਮੇਰੌ ਹਾਈ ਅਲਟੀਚਿਊਡ ਦੀ ਸਰਵਿਸ ਏਥੇ ਕੰਮ ਆਈ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਬਿਮਾਰੀ ਜਾਂ ਤਨਾਉ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਰਿਹਾ। ਤਾਂਗਲਾਂਗ ਲਾ ਤੋਂ ਉਪਰ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਵਰਗੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਜੀ ਭਰ ਕੇ ਵਿਡੀਓ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਿਹਤਰ ਹੋ ਗਈਆਂ।​

ਰਮਸਤੇ
ਤਾਂਗਲਾਂਗ ਲਾ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਰੂਮਸਤੇ ਦੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਬਸਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਅਦਾਰਾ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਢਾਬੇ ਵੀ ਹਨ। ਬੀਮਾਰ ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ ਤਾਂਗਲਾਂਗ ਲਾ ਤੋਂ ਰਮਸਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਪਿੱਛੋਂ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਬਿਹਤਰ ਹੋ ਗਈ।

 

[dalvinder45]

ਉਪਸ਼ੀ

ਰਮਸਤੇ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਉਪਸ਼ੀ ਦਾ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਉਪਸ਼ੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਸੜਕ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਭ੍ਰੌ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਸਦਕਾ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੜਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵਧੀਆ ਹੈ ।ਇਹ ਉਹ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਲੱਦਾਖ ਦੀ ਰੂਹ ਜਾਗਦੀ ਲਗਦੀ ਹੋ। ਉਪਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੈੱਕ ਪੋਸਟ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੁਬਾਰਾ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਢਾਬੇ ਅਤੇ ਗੈਸਟ ਹਾਊਸ ਹਨ।

ਉਪਸੀ ਚੈਕ ਪੋਸਟ
ਡਾ: ਕੋਹਲੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 'ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਜ ਕਸ਼ਗਰ ਅਤੇ ਯਰਕੰਦ' (ਚੀਨ) ਤੋਂ ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਦੱਰੇ ਰਾਹੀਂ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਲੇਹ ਪਹੁੰਚੇ।(1) ਹਾਲਾਂਕਿ ਡਾ. ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੁਸ਼ੁਲ ਰਾਹੀਂ ਲੇਹ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ। ਦੂਸਰਾ ਰਸਤਾ ਵਧੇਰੇ ਸਮਝਦਾਰ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੇਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਦਰੱਖਤ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬੈਠ ਕੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਇਸ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।

ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਪਸ਼ੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਬੋਰਡ ਵੇਖਿਆ ਸੀ ਪਰ ਅਸੀਂ ਰੁਕ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਕਿਉਂਕਿ ਅਗਲੀ ਗੱਡੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਰਾਹ ਛੱਡ ਕੇ ਉਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਸਕਦੇ। ਉਪਸ਼ੀ ਦੋ ਰਾਹਾਂ ਦਾ ਸੰਗਮ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤਿੱਬਤ ਵਲੋਂ ਆਇਆ ਰਸਤਾ ਮਨਾਲੀ ਵਲੋਂ ਆਏ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਅੱਗੇ ਕਾਰੂ ਹੇਮਸ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਲੇਹ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ।

ਡਾਾ: ਕੋਹਲੀ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਉਪਸ਼ੀ, ਕਾਰੂ ਹੇਮਸ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਲੇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਪਹੁੰਚੇ ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਹੈ।ਅਸੀਂ ਉਪਸ਼ੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਚਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ-ਪੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਪਰ ਕਿਧਰੋਂ ਕੋਈ ਉੱਘ ਸੁੱਘ ਨਾ ਮਿਲੀ।
ਕਾਰੂ

ਕਾਰੂ ਭਾਰਤੀ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਲੇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਲੇਹ-ਮਨਾਲੀ ਰਾਜਮਾਰਗ 'ਤੇ ਲੇਹ ਤੋਂ 34 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕਾਰੂ ਵੀ ਗਏ ਸਨ। ਡਾ: ਕੋਹਲੀ ਅਨੁਸਾਰ "ਕਾਰੂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੋ ਛੋਟੀਆਂ ਝੌਂਪੜੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਉਣ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਥਾਂਵਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਝੋਂਪੜੀਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਕਾਰੂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਨਕਸ਼ਾ ਹੀ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।​

ਹੇਮਸ ਗੋਂਫਾ (ਮੱਠ)
ਹੇਮਿਸ ਲੇਹ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ ਤੇ ਲੇਹ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 45 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ. ਹੇਮਿਸ ਮੱਠ ਲੱਦਾਖ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਮੱਠ ਹੈ. ਇਹ 1630 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪ, ਹੇਮਿਸ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੱਠਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ. ਮੱਠ ਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਰੰਗਦਾਰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਝੰiਡਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਲਹਿਰਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਭੇਜਦੇ ਹਨ ।

ਹੇਮਸ ਗੋਂਫਾ (ਮੱਠ)

ਮੁੱਖ ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚਿੱਟੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਹਨ. ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਗੇਟ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ. ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਪੱਥਰਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਰੰਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ. ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੱਠਾਂ ਵਿੱਚ, ਉੱਤਰੀ ਪਾਸੇ ਦੋ ਅਸੈਂਬਲੀ ਹਾਲ ਹਨ, ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ-ਪਹੀਆ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ. ਹੇਮਿਸ ਮੱਠ ਵਿੱਚ ਤਿੱਬਤੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਪੱਥਰਾਂ ਨਾਲ ਬਣੇ ਸਤੂਪਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ.

ਜੂਨ-ਜੁਲਾਈ ਵਿੱਚ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਆਯੋਜਿਤ ਹੇਮਿਸ ਮੇਲੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹਰ 12 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤਨਖਾ (ਰੰਗਦਾਰ ਚਿਤਰ) ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਸਾਲਾਨਾ ਤਿਉਹਾਰ, ਗੁਰੂ ਪਦਮਸੰਭਵਾ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜੇ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ, ਮੱਠ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਨੂੰ ਜੀਵੰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ. ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਜਿੱਥੇ ਰੰਗੀਨ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਬੁਰਾਈ ਉੱਤੇ ਚੰਗੀ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਸਲਾਨਾ 'ਬਾਜ਼ਾਰ' ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਲੱਦਾਖੀ ਸਾਮਾਨ ਖਰੀਦਦੇ ਅਤੇ ਵੇਚਦੇ ਹਨ. ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਇਸ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਮਾਸਕ ਡਾਂਸ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ. ਹੇਮਿਸ ਲੇਹ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 40 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕਾਰ ਜਾਂ ਜੀਪ ਰਾਹੀਂ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ.
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਅਗਲੀ ਫੇਰੀ ਲੇਹ ਤੋਂ 40 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਹੇਮਸ ਗੋਂਫਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਲਾਮਾਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ। ਹੇਮਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੇਮਸ ਗੋਂਫਾ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਹੇਮਸ ਮੱਠ ਵੀ ਗਏ ਪਰ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਏਥੋਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਯਾਦਗਾਰ ਕਾਇਮ ਨਹੀਂ ਰੱਖੀ।ਸਿਖ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਏਧਰ ਪਏ ਚਰਨ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਸੰਭਾਲ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਹੀ ਸਭ ਖੁਰਦ ਬੁਰਦ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।​

ਥਿਕਸੇ ਗੋਂਫਾ

ਹੇਮਸ ਤੋਂ ਥਿਕਸੇ ਗੋਂਫਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਲੇਹ ਪਹੁੰਚੇ।ਲੇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਸਥਿਤ, 1430 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਥਿਕਸੇ ਮੱਠ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਗੇਲੁਕਪਾ ਆਰਡਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ. ਲਖਾਂਗ ਨਯੇਰਮਾ ਦੇਵੀ ਦੋਰਜੇ ਚੇਨਮੋ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਥਿਕਸੇ ਮੱਠ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੈ. ਲਖਾਂਗ ਨਯੇਰਮਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੱਠ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹਨ. ਥਿਕਸੇ ਗੋਂਪਾ 17 ਤੋਂ 19 ਸਤੰਬਰ ਤੱਕ ਆਯੋਜਿਤ ਗੁਸਟਰ ਰਸਮ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕਰਦਾ ਹੈ. ਸਲਾਨਾ ਅਧਾਰ ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਵਿੱਤਰ ਮਾਸਕ ਡਾਂਸ ਵੀ ਗਸਟਰ ਰਸਮ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਇੱਥੇ ਮੈਤ੍ਰੇਯ ਬੁੱਧ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸ਼ਾਇਦ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਬੁੱਧ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਫੋਟੋ ਖਿੱਚੀ ਮੂਰਤੀ ਹੈ! 15 ਮੀਟਰ (49 ਫੁੱਟ) ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਉੱਚੀ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ 4 ਸਾਲ ਲੱਗ ਗਏ.

ਥਿਕਸੇ ਗੋਂਫਾ

ਥਿਕਸੇ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼

 

[dalvinder45]

ਲਦਾਖ ਦਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧ

ਲਦਾਖ ਦਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵੀ ਬਚਿਤਰ ਹੈ। ਏਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪਏ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਬੜੇ ਮਾਅਰਕੇ ਮਾਰੇ।ਇਸ ਲਈ ਲਦਾਖ ਦੇ ਭੁਗੋਲ, ਇਤਿਹਾਸ, ਵਾਤਾਵਰਨ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਏਥੇ ਪੁਹਲਾਂ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਲੈਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਲਦਾਖ ਦਾ ਭੂਗੋਲ

ਇਸ ਯਾਤ੍ਰਾ ਵੇਲੇ ਲਦਾਖ ਵੱਡੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਜੋ 1947 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। (1,2) ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਤਿੱਬਤ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖੇਤਰ, ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਾਰਤ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਕੋਨੇਤੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਤ ਗਿਲਗਿਤ-ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਹੈ। ਦੂਰ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਦੱਰੇ ਦੇ ਪਾਰ ਚੀਨ ਦਾ ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਪ੍ਰਾਂਤ ਹੈ।ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਦੇ ਪੱਛਮ-ਉਤਰੀ ਭਾਗ ਵਿਚ ਸਿਆਚਿਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਅਤੇ ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਦਰਰਾ ਹੈ। (3,4) ਪੂਰਬੀ ਸਿਰਾ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਜਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੀਨ ਨੇ ਸੰਨ 1962 ਵਿਚ ਵਿਚ ਖੋਹ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਸ ਨੂੰ ਵਾਪਿਸ ਲੈਣ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿਚਾਲੇ ਹੀ ਲਟਕਦੀ ਹੈ।(5,6)

ਲਦਾਖ ਪਰਬਤਾਂ, ਦਰਿਆਵਾਂ, ਨਾਲਿਆਂ, ਝੀਲਾਂ ਅਤੇ ਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ।

ਪਰਬਤ

ਲਾਮਾਯੁਰੂ ਮੱਠ ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਚਰਨ ਪਾਏ

ਗੋਂਫਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਹਨ[ ਲਾਲ ਕਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਬੋਧੀ ਲਾਮੇ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਹਵਾ ਵਿਚ ਲਹਿਰਾਉਂੇਦੇ ਝੰਡੇ, ਸਤੂਪ, ਘੁੰਮਦੇ ਬੋਧੀ ਚੱਕਰ, ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਦੇ ਨਾਚ

ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ

ਲਦਾਖ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਤਿਬਤ ਦਾ ਹਿਸਾ ਵੀ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਰਨੈਲ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਿਆ । ਮਈ 1841 ਤੋਂ ਅਗਸਤ 1842 ਤੱਕ ਹੋਏ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫੌਜ ਤੇ ਤਿਬਤੀ ਫੌਜ ਚੀਨ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ (3) ਡੋਗਰਾ-ਤਿੱਬਤੀ ਯੁੱਧ (1,2) ਵਿਚ ਜਰਨੈਲ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਦਾਖ ਉਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰਕ ਮਾਰਗਾਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। (4) ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ 4000 ਤੋਂ 6000 ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ (4) ਬੰਦੂਕਾਂ ਅਤੇ ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੋ ਕੇ ਤਿੱਬਤੀਆਂ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।ਤਿੱਬਤੀ ਸੈਨਾ ਜਿਆਦਾਤਰ ਕਮਾਨਾਂ, ਤਲਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਬਰਛਿਆਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਸੀ। (7) ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮੈਦਾਨ ਛੇਤੀ ਹੀ ਖਾਲੀ ਕਰ ਗਈ।

ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ, ਇੱਕ ਰੂਪਸ਼ੂ ਘਾਟੀ ਹੈਨਲੇ ਰਾਹੀਂ, ਇੱਕ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਤਾਸ਼ੀਗਾਂਗ ਵੱਲ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਪੈਨਗੋਂਗ ਝੀਲ ਦੇ ਨਾਲ ਰੁਡੋਕ ਵੱਲ ਭੇਜਿਆ। ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਦਸiਤਆਂ ਨੇ ਹੈਨਲੇ ਅਤੇ ਤਾਸ਼ੀਗਾਂਗ ਦੇ ਬੋਧੀ ਮੱਠਾਂ ਨੂੰ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ।ਤੀਜੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਵਿਚ, ਰੁਡੋਕ ਤੇ ਜਾ ਕਾਬਜ਼ ਹੋਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵਧੀ ਤੇ ਬਾਕੀ ਦਸਤਿਆ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਗਾਰਟੋਕ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। (7, 8)

ਤਿੱਬਤੀ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਲਾਸਾ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਭੇਜੀ (8) ਜਿਸ ਪਿਛੋਂ ਤਿੱਬਤੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ ਪੇਲਹਾਨ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਇੱਕ ਫੋਰਸ ਭੇਜੀ।(9) ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗਾਰਟੋਕ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਨੇਪਾਲ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤਕਲਾਕੋਟ ਉੱਤੇ ਵੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਤਿੱਬਤੀ ਜਰਨੈਲ ਤਕਲਾਕੋਟ ਦੀ ਸੁਰਖਿਆ ਕਰਨੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਮਯੁਮ ਲਾ ਵੱਲ ਮੁੜ ਗਿਆ। (10)

ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਮਯੁਮ ਪਾਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, (11) ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ 1648 ਦੀ ਤਿੰਗਮੋਸਗਾਂਗ ਸੰਧੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਕਬਜ਼ਾਏ ਕਿਲਿ੍ਹਆਂ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕਰ ਲਈ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੁੱਖ ਫੌਜ ਨੇ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਝੀਲ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਤੀਰਥਪੁਰੀ ਵਿਚ ਡੇਰਾ ਲਾ ਲਿਆ ।(12) ਕਬਜ਼ੇ ਕੀਤੇ ਇਲਾਕਿਆਂ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਲਈ ਤੀਰਥਪੁਰੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। (13) ਮਿਨਸਰ (ਜਾਂ ਮਿਸਰ, ਜਿਸਨੂੰ ਹੁਣ ਮੈਨਸ਼ਿਕਸਿਆਂਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਪਲਾਈ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। (14)

ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਦੇ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਪਿਛੋਂ (5) ਤਿਬਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਲਦਾਖ ਵਲ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ 1842 ਵਿੱਚ ਲੇਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਤਿੱਬਤੀ ਸੈਨਾਂ ਹਾਰ ਕੇ ਸੰਨ 1842 ਵਿਚ ਚੁਸ਼ੂਲ ਦੀ ਸੰਧੀ ਹੋਈ ਜਿਸ ਪਿਛੋਂ ਲਦਾਖ ਸਿਖ ਰਾਜ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ। (6) ਇਸ ਸਮੇਂ, ਕੋਈ ਵੀ ਧਿਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਤਣਾਅ ਵਿੱਚ ਉਲਝੇ ਹੋਏ ਸਨ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਪਹਿਲਾ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਚੀਨ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਅਫੀਮ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਉਲਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਚੀਨ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਸਤੰਬਰ 1842 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਧੀ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਉਲੰਘਣਾ ਜਾਂ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਸੀ। (15) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਦਾਖ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਾਸਕ ਨਾਮਗਿਆਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਗੀਰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਲੇਹ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸਟੋਕ ਪੈਲੇਸ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

1947 ਵੰਡ ਪਿੱਛੋਂ
ਭਾਰਤ-ਪਾਕ ਵੰਡ ਪਿਛੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜ ਉਤੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਜਤਾਇਆ । ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ 1947-1948 ਵਿਚ ਲਦਾਖ ਉਤੇ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਕਰਵਾਇਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਲਦਾਖ ਤੋਂ ਬਾਲਟੀਸਤਾਨ ਵੱਖ ਹੋ ਗਿਆ। 1962 ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਯੁੱਧ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਚੀਨ ਨੇ ਹਥਿਆ ਲਿਆ।1999 ਕਾਰਗਿਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਸ੍ਰੀਨਗਰ-ਲੇਹ ਸ਼ਾਹਰਾਹ ਨਾਲ ਲਗਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਉਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਲਦਾਖ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਮੂੰਹ ਦੀ ਖਾਣੀ ਪਈ ।ਹੁਣ ਸੰਨ ਅਪ੍ਰੈਲ 2020 ਨੂੰ ਚੀਨੀਆਂ ਲਦਾਖ ਤਿਬਤ ਵਿਚਲੀ ਸਾਰੀ ਨੋ-ਮੈਨਜ਼-ਲੈਂਡ ਉਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਮਸਲਾ ਅਜੇ ਤੱਕ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸੋ ਲਦਾਖ ਭਾਰਤ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਾਮਰਿਕ ਮਹੱਤਵ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਹਿਸਾ ਰਿਹਾ ਪਰ ਸਾਡੀ ਯਾਤ੍ਰਾ ਵੇਲੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀਆਂ ਦਾ ਅਣਮੁਲਾ ਯੋਗਦਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਵਪਾਰ ਮਾਰਗ
19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਲੱਦਾਖ ਵਪਾਰਕ ਮਾਰਗਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ ਜੋ ਤੁਰਕਸਤਾਨ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਤਿੱਬਤ ਨਾਲ ਇਸਦਾ ਵਪਾਰ 1684 ਦੀ ਟਿੰਗਮੋਸਗਾਂਗ ਸੰਧੀ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਲੱਦਾਖ ਨੂੰ ਇੱਟ-ਚਾਹ ਦੇ ਬਦਲੇ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪਸ਼ਮੀਨਾ ਉੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਸੀ। (7,8) ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸ਼ਾਲ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਲੱਦਾਖ ਤੋਂ ਪਸ਼ਮ ਉੱਨ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ । (9)

ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਲੱਦਾਖ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਪਾਰਕ ਮਾਰਗਾਂ ਦੇ ਚੌਰਾਹੇ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਰਣਨੀਤਕ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਮਹੱਤਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, (16) ਪਰ ਜਦੋਂ ਚੀਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਤਿੱਬਤ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰ ਘੱਟ ਗਿਆ । 1974 ਤੋਂ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਸੈਰ -ਸਪਾਟੇ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੀਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ ਸਬੰਧਾਂ ਕਾਰਨ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਤੈਨਾਤੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹੈ ।

ਲੱਦਾਖ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਲੇਹ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਰਗਿਲ ਹੈ, ਦੋਨੋਂ ਜ਼ਿਲਾ ਦਫਤਰ ਵੀ ਹਨ। (17) ਲੇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧ, ਸ਼ਯੋਕ ਅਤੇ ਨੁਬਰਾ ਨਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ । ਕਾਰਗਿਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸੁਰੂ, ਦਰਾਸ ਅਤੇ ਜ਼ੰਸਕਰ ਨਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ । ਮੁੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਨਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਪਹਾੜੀ ਢਲਾਣਾਂ ਤੇ ਚਰਾਗਾਹਾਂ ਵਿਚ ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਅਪਣੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨਾਲ ਫੇਰਾ ਤੋਰਾ ਹੈ।

ਲੱਦਾਖ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੂਹ ਮੁਸਲਮਾਨ (ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ੀਆ) (46%), ਤਿੱਬਤੀ ਬੋਧੀ (40%), ਹਿੰਦੂ (12%) ਅਤੇ ਹੋਰ (2%) ਹਨ। (9,10) ਇਸ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। (18)



ਲਦਾਖ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤੀਜੀ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਰਿਸ਼ੀਆਂ, ਮੁਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸੂਫੀ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਲੱਦਾਖ, ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਅਤੇ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਸਨ । ਡਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਚੀਨ ਦੇ ਨਾਨਕਿੰਗ ਤੋਂ ਵਾਪਸੀ ਤੇ ਸਿੰਕਿਆਂਗ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚੌਂ ਦੀ ਸ਼ਾਹਿਦਉਲਾ ਚੌਕੀ ਰਾਹੀਂ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਏ। (19) (ਕੋਹਲੀ: ਟ੍ਰੈਵਲਜ਼ ਆਫ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ, 128) ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਲਦਾਖ ਭਾਗ ਵਿਚ ਕਾਸ਼ਗਾਰ ਤੇ ਯਾਰਕੰਦ ਰਾਹੀਂ ਕਰਾਕੁਰਮ ਦਰਰਾ ਲੰਘ ਕੇ ਆਏ।ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸੰਨ 1517 ਵਿਚ ਚੀਨ ਵਲੋਂ ਦਰਿਆ ਸਿੰਧ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਲਦਾਖ ਵਿਚ ਆਏ।ਡਾ: ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਕ੍ਰਿਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਨਸਾਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਚੁਸ਼ੂਲ ਦਰਰੇ ਰਾਹੀਂ ਲਦਾਖ ਆਏ ਜੋ ਯਾਤਰਾ ਸਬੰਧੀ ਯਾਦਗੀਰੀ ਜ਼ਮੀਨੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਤੋਂ ਸਹੀ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਡਾ: ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, “ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਗੋਰਤੋਕ ਜਿਸ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾ ਗਾਰੂ ਸੀ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਰੁਡੋਕ ਅਤੇ ਪਾਨਸਿੰਗ ਝੀਲ ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ ਮੋਜੂਦਾ ਚਸੂਲ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ ਲਦਾਖ ਵਿਚ ਆ ਗਏ। (20) (ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸੰ: ਜਨਮਸਾਖੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਪੰਨਾ 107)।ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਚਸ਼ੂਲ ਤੋਂ ਉਪਸ਼ੀ ਨਾਮ ਦੇ ਨਗਰ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਕਾਰੂ ਨਗਰ ਪਹੁੰਚੇ ।ਉਪਸ਼ੀ ਤੋਂ ਵੀਹ ਮੀਲ ਦੇ ਕਰੀਬ ਕਾਰੂ ਦੇ ਦੱਖਣ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪਿੰਡ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਹੀ ਨਾਮ ਲੇਵਾ ਹਨ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ। (ਬਿਆਨ ਕਰਨਲ ਜੇ ਐਸ ਗੁਲੇਰੀਆ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ) (21) ਏਥੇ ਕੋਈ ਗੁਰਦਆਰਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਿਆ।

ਕਾਰੂ ਨਗਰ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਨਾਲ ਹੀ ਲਦਾਖ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਹੇਮਸ ਗੁੰਫਾ ਹੈ। ਇਕ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਥੇ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਬੈਠੇ ਸਨ ਤੇ ਗੋਸ਼ਟੀਆ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਹੇਮਸ ਵਿਚ ਕਈਆਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਗੁੰਫਾ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। (ਬਿਆਨ ਕਰਨਲ ਜੇ ਐਸ ਗੁਲੇਰੀਆ) (22) ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਤਿੱਬਤ ਤੋਂ ਲਦਾਖ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਕਈ ਬੋਧ ਮੱਠਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਉਸ ਥਾਂ ਪਹੰਚਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਉਤਸਵ ਮੁਖੌਟਿਆਂ ਦੇ ਨਾਚ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਦਮਚੋਕ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਪਾਰਕ ਰਸਤੇ ਰਾਹੀਂ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਲੇਹ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਲੱਦਾਖ ਫੇਰੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਦੋ ਗੁਰਦੁਆਰੇ (ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਤਨ ਸਾਹਿਬ) ਹਨ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ, ਲੇਹ

ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ, ਲੇਹ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਤਣ ਸਾਹਿਬ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕੰਵਲ, ਕਾਰਗਿਲ

ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਨ ਬਿਲਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਕਰਦੂ ਅਤੇ ਗਿਲਗਿਤ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵੀ ਕੀਤੀ । ਸਕਰਦੂ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀ ਜੋ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਨਾਨਕ ਪੀਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਲੰਦਰ ਗੌਂਸ ਬੁਖਾਰੀ ਨੇ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦੇ ਹਕੀਮ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਬਦਸਲੂਕੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਬਚਨ ਬਿਲਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੌਂਸ ਬੁਖਾਰੀ ਅਤੇ ਹਕੀਮ ਦੋਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਬਣ ਗਏ। ਕਾਰਗਿਲ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ ਹੈ। ਏਥੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਰਾਸ ਅਤੇ ਜ਼ੋਜ਼ੀਲਾ ਦਰਰੇ ਰਾਹੀਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਬਾਲਾਤਾਲ ਪਹੁੰਚੇ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਪਿਛੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਵੱਡੀ ਛਾਪ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਉਤੇ ਰਾਜ ਵੇਲੇ ਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਜਰਨੈਲ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿਚ, ਉਪਰ ਦਿਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਤੀਜੀ ਵੱਡੀ ਛਾਪ ਬਾਬਾ ਮਿਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸੰਨ 1948 ਵਿੱਚ ਲੇਹ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਪਹਿਲਾ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਉਤਾਰਿਆ ਸੀ।ਦੂਜੀ ਜੰਗ ਵੇਲੇ ਮਾਰਚ 1944 ਵਿੱਚ, ਸਕੁਐਡਰਨ ਲੀਡਰ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਡਿਸਟਿੰਗੂਇਸ਼ਡ ਸਰਵਿਸ ਆਰਡਰ (ਡੀਐਸਓ) ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ।(23) ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ: ‘ਇਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਪੂਰੇ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਹੁਨਰ, ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਦਿਖਾਈ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਨੇਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਸਕੁਐਡਰਨ ਦੀ ਵਧੀਆ ਲੜਾਈ ਭਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਝਲਕਦੀ ਹੈ. ਇਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਕੀਮਤੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ”।

ਇਸੇ ਬਹਾਦੁਰੀ ਦੇ ਹੋਰ ਨਮੂਨੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ 1947-1948 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਜੰਗ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੜੇ ਬਹਾਦੁਰੀ ਵਾਲੇ ਕਾਰਨਾਮੇ ਕੀਤੇ। 26 ਅਕਤੂਬਰ 1947 ਨੂੰ ਜੰਮੂ -ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਦੀਵਾਨ ਰਣਜੀਤ ਰਾਏ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਬਟਾਲੀਅਨ ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟ (1 ਸਿੱਖ) ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ, ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀਆਂ ਟੁਕੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਪੈਦਲ ਫੌਜ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਨੂੰ ਏਅਰਲਿਫਟ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਸੀ । ਏਅਰ ਆਫਸਰ ਕਮਾਂਡਿੰਗ ਆਪਰੇਸ਼ਨਲ ਗ੍ਰੁਪ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਵਿਖੇ ਉਤਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਪਾਇਲਟ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਲਿਆ ਉਤਾਰਿਆ।ਲਾਰਡ ਮਾਉੂਂਟਬੈਟਨ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰਨਾਮੇ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਨੂੰ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਹਵਾਈ ਰਸਤੇ ਇਤਨੇ ਘਟ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸੈਨਿਕ ਪਹੁੰਚਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।(24)

ਏਅਰ ਕੋਮੋਡੋਰ ਮਿਹਰ ਸਿੰਘ ਕੈਪਟਨ ਬੰਨਾ ਸਿੰਘ ਪਰਮ ਵੀਰ ਚੱਕਰ

ਏਅਰ ਕੋਮੋਡੋਰ ਮਿਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਪੁੰਛ ਲਈ ਇੱਕ ਹਵਾਈ ਪੁਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਪਹਿਲੇ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਆਪ ਪਾਇਲਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੁੰਛ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ' ਤੇ ਜਾਂ ਉਤਾਰਿਆ। ਹਵਾਈ ਪੱਟੀ ਤਿੰਨ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਨਦੀਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰੀ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਪਹੁੰਚ ਬੜੀ ਖੜ੍ਹਵੀਂ ਸੀ। ਭਾਰੀ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਟਨ ਦੇ ਦੀ ਥਾਂ ਤਿੰਨ ਟਨ ਲੋਡ ਦੇ ਨਾਲ ਡਗਲਸ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਜਾ ਉਤਾਰਿਆ।ਇਸ ਲਈ ਉਤਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਕੋਈ ਯੰਤਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਉਸਨੇ ਬਿਨਾਂ ਲੈਂਡਿੰਗ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਅਜਿਹਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਤੇਲ ਦੇ ਦੀiਵਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹਵਾਈ ਪੱਟੀ ਰੋਸ਼ਨ ਕਰਵਾਈ।(25)

ਏਅਰ ਕਮਾਂਡਰ ਮਿਹਰ ਸਿੰਘ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਲੇਹ ਵਿੱਚ ਉਤਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਪਾਇਲਟ ਵੀ ਸਨ। (26) ਯਾਤਰੀ ਵਜੋਂ ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਕੇਐਸ ਥਿਮਈਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਯਾਤ੍ਰੀ ਸਨ । ਉਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਪਾਰ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੀ 12 ਵੀਂ ਸਕੁਐਡਰਨ ਦੀ ਛੇ ਡਕੋਟਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਫਲਾਈਟ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਕੇ ਉਸਨੇ ਜੋਜੀ ਲਾ ਅਤੇ ਫੋਟੂ ਲਾ ਦੇ ਰਸਤੇ 24000 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਦੇ ਕੋਲ 11540 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸੁਧਰੀ ਰੇਤਲੀ ਹਵਾਈ ਪੱਟੀ ਤੇ ਜਹਾਜ਼ ਜਾ ਉਤਾਰੇ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਰਸਤਿਆਂ ਦੇ ਨਕਸ਼ਿਆਂ, ਯੰਤਰਾਂ ਜਾਂ ਸਾਧਨਾ ਦੇ ਕੀਤਾ। (27)

26 ਜਨਵਰੀ 1950 ਨੂੰ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਦੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਏਅਰ ਕਮੋਡੋਰ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯੁੱਧ ਸਮੇਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਫੌਜੀ ਸਜਾਵਟ, ਮਹਾਂਵੀਰ ਚੱਕਰ (ਐਮਵੀਸੀ) ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਐਮਵੀਸੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ (28)(29)

“ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਏਓਸੀ ਨੰਬਰ 1 ਸਕੁਡਰਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਏਅਰ ਕਮੋਡੋਰ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਜੋਖਮਾਂ ਤੇ ਡਿਉੇਟੀ ਪ੍ਰਤੀ ਅਤਿਅੰਤ ਸ਼ਰਧਾ ਦਿਖਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਪੁੰਛ ਅਤੇ ਲੇਹ ਵਿਖੇ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲੈਂਡਿੰਗ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਜਹਾਜ਼ ਉਤਾਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਪਾਇਲਟ ਸਨ। ਇਹ ਕਾਰਜ ਉਸ ਦੀ ਡਿਉੇਟੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਤੱਥ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਕਿ ਇਹ ਖਤਰਨਾਕ ਕੰਮ ਸਨ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਜੂਨੀਅਰ ਪਾਇਲਟਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।”

ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਪਾਇਲਟ ਅਤੇ ਉਡਾਣ ਭਰਪੂਰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। (30) ਉਹ ਸ੍ਰੀਨਗਰ, ਪੁੰਛ, ਲੇਹ ਅਤੇ ਦੌਲਤ ਬੇਗ ਓਲਡੀ ਵਿੱਚ ਉਤਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਪਾਇਲਟ ਸਨ। 12 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਛੋਟੇ ਕਰੀਅਰ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਏਅਰ ਕਮੋਡੋਰ ਦੇ ਰੈਂਕ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੋ ਬਹਾਦਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ।

2018 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਨੇ ਡਰੋਨ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਏਅਰ ਕਮੋਡੋਰ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਮੇਹਰ ਬਾਬਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ। (31) ਏਅਰ ਕਮੋਡੋਰ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਾਇਲ ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰ ਫੋਰਸ (ਆਰਆਈਏਐਫ) ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸਾਂਝ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਜਿੱਤੀ ।ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਆਰਆਈਏਐਫ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਏਅਰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਅਸਗਰ ਖਾਨ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਏਅਰ ਫੋਰਸ ਦੇ ਏਅਰ ਸਟਾਫ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ, ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਕਿਹਾ: “ਸਕੁਐਡਰਨ ਲੀਡਰ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਕੱਲੇ ਦਲੇਰੀ ਤੇ ਅਦੁਤੀ ਯੋਗਤਾ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। (32)

ਤੀਜੀ ਵੱਡੀ ਛਾਪ ਸੰਨ 1962 ਵੇਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਲੋਂ ਚੀਨੀਆਂ ਵਿਰੁਧ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਹੈ। ਚੌਥੀ ਵੱਡੀ ਛਾਪ ਕਾਰਗਿਲ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਬਿਆਨ ਕਾਰਗਿਲ ਵਾਰ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਲੇਖ ਵਿਚ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਵੀਂ ਵੱਡੀ ਛਾਪ ਸੰਨ 1987 ਦੀ ਹੈ।

1987 ਵਿੱਚ, ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਆਚਿਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਘੁਸਪੈਠ ਕੀਤੀ । ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਬਰਫਾਨੀ ਪਰਬਤ ਚੋਟੀ ਉਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ "ਕਾਇਦਾ ਚੌਕੀ" ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਚੌਕੀ ਸਿਆਚਿਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਚੋਟੀ ਉਤੇ (6500 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ') ਸਥਿਤ ਸੀ । ਇਸ ਚੌਕੀ ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਟਿਕਾਣਿਆਂ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰ ਸਕਦੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਉਚਾਈ ਸਦਕਾ ਸਮੁੱਚੇ ਸਾਲਟੋਰੋ ਰੇਂਜ ਅਤੇ ਸਿਆਚਿਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦਾ ਸਪਸ਼ਟ ਨਜ਼ਾਰਾ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਚੌਕੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 457 ਮੀਟਰ ਉੱਚੀ ਬਰਫ਼ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਸਨ। (33)

18 ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਨੂੰ, ਕਾਇਦੇ ਪੋਸਟ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਨੇ ਪੁਆਇੰਟ ਸੋਨਮ (6,400 ਮੀਟਰ) 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ' ਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੋ ਸੈਨਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਫਿਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਚੌਕੀ ਤੋਂ ਕੱਢਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। 29 ਮਈ ਨੂੰ, ਸੈਕਿੰਡ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਰਾਜੀਵ ਪਾਂਡੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਸੇ ਰਜਮੈਂਟ ਦੀ ਗਸ਼ਤ ਪਟ੍ਰੋਲ ਨੇ ਪੋਸਟ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਅਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 10 ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਚੌਕੀ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ। 2/ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਰਾਜੀਵ ਪਾਂਡੇ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ "ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਰਾਜੀਵ" ਨਾਂ ਦੇ ਇਸ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਮੇਜਰ ਵਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। (34) (35)

23 ਜੂਨ 1987 ਤੋਂ, ਮੇਜਰ ਵਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਨੇ ਪੋਸਟ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 20 ਅਪਰੈਲ 1987 ਨੂੰ ਨਾਇਬ ਸੂਬੇਦਾਰ ਬਾਨਾ ਸਿੰਘ ਜੋ ਸਿਆਚਿਨ ਵਿੱਚ 8 ਵੀਂ ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਲਾਈਟ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ, ਨੂੰ ਕਾਇਦੇ ਪੋਸਟ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਨਾਇਬ ਸੂਬੇਦਾਰ ਬਾਨਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ 5 ਮੈਂਬਰੀ ਟੀਮ ਨੇ 26 ਜੂਨ 1987 ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕਾਇਦੇ ਚੌਕੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਟੀਮ ਨੇ ਦੂਜੀ ਟੀਮਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ, ਇੱਕ ਅਚਾਨਕ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਕਾਇਦੇ ਪੋਸਟ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ।ਬਾਨਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਸਿਪਾਹੀ ਬਰਫ਼ ਦੀ 457 ਮੀਟਰ ਉੱਚੀ ਕੰਧ' ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ। ਬਰਫੀਲੇ ਤੂਫਾਨ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੂਰ ਤਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿਖਦਾ ਜਿਸਦੀ ਓਟ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਸਿਖਰ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਨਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਬੰਕਰ ਦੇਖਿਆ । ਉਸਨੇ ਬੰਕਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ੍ਰਨੇਡ ਸੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੰਦਰਲੇ ਪਾਕ ਫੌਜੀ ਮਾਟੇ ਗਏ।ਨਾਲ ਦੇ ਪਾਕ ਬੰਕਰਾਂ ਤੋਂ ਅੰਧਾ ਧੁੰਦ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਵਿਚ ਹੱਥੋ-ਹੱਥ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਬੰਕਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕੁਝ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿਤੇ। ਕੁਝ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸਿਖਰ ਤੋਂ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਛੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਮਿਲੀਆਂ। (34) (36)

26 ਜਨਵਰੀ 1988 ਨੂੰ, ਬਾਨਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਰਾਜੀਵ ਦੌਰਾਨ ਉਸਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਵਉੱਚ ਯੁੱਧ ਸਮੇਂ ਬਹਾਦਰੀ ਮੈਡਲ, ਪਰਮ ਵੀਰ ਚੱਕਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। (37) ਉਸਦੀ ਬਹਾਦੁਰੀ ਦਾ ਬਿਆਨ ਸਨਮਾਨ ਦਿੰਦੇ ਇਉਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ:

“ਜੂਨ 1987 ਵਿੱਚ ਨਾਇਬ ਸੂਬੇਦਾਰ ਬਾਨਾ ਸਿੰਘ ਸਿਆਚਿਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਖੇਤਰ ਲਦਾਖ ਵਿੱਚ 21,000 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਇੱਕ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੁਆਰਾ ਘੁਸਪੈਠ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਪਣੀ ਇਛਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ।ਇਹ ਪੋਸਟ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੰਬਾ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 1500 ਫੁੱਟ ਉੱਚੀ ਬਰਫ਼ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਸਨ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਤੇ ਪਹੁੰਚਣਾ ਲੱਗ ਭਗ ਅਸੰਭਵ ਹੀ ਸੀ।ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੇ ਹਰ ਪਾਸਿਓਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਉਂਦੇ ਹਮਲੇ ਲਈ ਤੈਨਾਤੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਨਾਇਬ ਸੂਬੇਦਾਰ ਬਾਨਾ ਸਿੰਘ ਇਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਅਤੇ ਖਤਰਨਾਕ ਰਸਤਾ ਚੁਣਿਆਂ ਜਿਸ ਉਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਆਸ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ।ਆਪਣੀ ਅਦਭੁਤ ਦਲੇਰੀ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੇ ਅਪਣੇ ਅਧੀਨ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ । ਬਹਾਦਰ ਨਾਇਬ ਸੂਬੇਦਾਰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਰੇਂਗਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਉੱਤੇ ਅਛੋਪਲੇ ਹੀ ਜਾ ਹਮਲਾਵਰ ਹੋਏ ਅਤੇ ਖਾਈ ਤੋਂ ਖਾਈ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਹੋਏ, ਹੈਂਡ ਗ੍ਰਨੇਡ ਸੁਟਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੇ ਪਾਕੀਆਂ ਉਪਰ ਬਾਇਨੈਟਾਂ ਨਾਲ ਚਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੋਸਟ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਪਾਕੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਇਬ ਸੂਬੇਦਾਰ ਬਾਨਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਬੁਰੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉਤਮ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ ਦਿਖਾਕੇ ਇਕ ਮਹਾਨ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿਤਾ।(38) ਉਸ ਨੇ ਜਿਸ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਬਾਨਾ ਟੌਪ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ । ਕਾਰਗਿਲ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਹ ਇਕਲੌਤਾ ਪਰਮ ਵੀਰ ਚੱਕਰ ਅਵਾਰਡੀ ਸੀ ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ।

ਛੇਵੀਂ ਵੱਡੀ ਛਾਪ ਸੰਨ 2020 ਦੀ ਹੈ ਜਦ ਗਲਵਾਨ ਵਾਦੀ ਵਿਚ ਚੀਨੀਆਂ ਵਿਰੁਧ ਸਿੱਖ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਕਮਾਲ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਇਸ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੇਠ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਲਦਾਖ ਦੀ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਚੀਨੀਆਂ ਦੀ ਘੁਸ-ਪੈਠ ਪਿੱਛੋਂ, ਚੀਨੀ-ਭਾਰਤੀ ਝੜੱਪਾਂ ਕਰਕੇ ਤੇ ਵੀਹ ਸੈਨਿਕ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਚਰਚਾ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆ ਦੋ ਯੂਨਿਟਾਂ 3 ਪੰਜਾਬ ਰਜਮੈਂਟ ਤੇ 3 ਮੀਡੀਅਮ ਰਜਮੈਂਟ ਦੀ। ਏਥੇ ਵੀਹ ਸੈਨਿਕ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਚਰਚਿਤ ਨਾਮ ਹੈ ਸ਼ਹੀਦ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਦਾ। ਉਸ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵਿਚੋਂ ਉਹ ਮੁਛਫੁੱਟ ਗਭਰੂ, ਮਾਸੂਮ ਰੂਹ ਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਮੁਜਸਮਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ।ਪਰ ਜਿਸ ਬਹਾਦੁਰੀ ਨਾਲ ਉਹ ਲੜਿਆ ਉਸ ਨੂੰ ਸਦੀਆਂ ਤੀਕਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਸਿੱਖ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਬਹਾਦੁਰੀ ਦੀਆਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਦਿਆ ਕਰਨਗੇ।

ਲਦਾਖ ਦੀ ਗਲਵਾਨ ਵਾਦੀ ਦੇ ਗਲਵਾਨ-ਸ਼ਿਉਕ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਕਿਨਾਰੇ ਚੌਦਾਂ ਨੰਬਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀ ਚੌਕੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੀਨੀਆਂ ਨੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਸਮਝੌਤੇ ਅਧੀਨ ਖਾਲੀ ਕਰਕੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣਾ ਸੀ। ਚੀਨੀਆਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਚੌਕੀ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿਤਾ ਪਰ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਸ਼ਾਜਿਸ਼ ਅਧੀਨ ਦੁਬਾਰਾ ਆ ਕੇ ਟੈਂਟ ਲਾ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।

ਚੌਕੀ ਖਾਲੀ ਕਰਨ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਨ ਲਈ 16 ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕਮਾਂਡਿੰਗ ਅਫਸਰ ਕਰਨਲ ਸੰਤੋਸ਼ ਬਾਬੂ 20 ਕੁ ਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਜਦ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੋਏ ਸਮਝੌਤੇ ਮੁਤਾਬਕ ਚੀਨੀਆਂ ਨੂੰ ਟੈਂਟ ਚੁਕ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਪਰ ਚੀਨੀਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਸੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਕਰਨਲ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਮਾਰ ਕੇ ਡੇਗ ਦਿਤਾ ਤੇ ਫਿਰ ਸਿਰ ਤੇ ਪੱਥਰ ਮਾਰਿਆ। ਅਪਣੇ ਸੀ ਓ (ਕਮਾਂਡਿੰਗ ਅਫਸਰ) ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਦੇਖ ਕੇ ਨਾਲ ਗਏ ਜਵਾਨ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੀਨੀਆਂ ਉਪਰ ਭਰਵਾਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਅਪਣੀ ਯੋਜਨਾ ਮੁਤਾਬਕ ਚੀਨੀਆਂ ਨੇ ਅਪਣੇ ਹਜ਼ਾਰ ਕੁ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਜੋ ਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟੇ ਪਥਰ, ਕਿਲਾਂ ਵਾਲੇ ਸਰੀਏ ਆਦਿ ਨਾਲ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਭਾਰਤੀ ਜਵਾਨਾਂ ਤੇ ਟੁੱਟ ਪਏ।

ਉੱਧਰ ਜਦ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆ ਦੋ ਯੂਨਿਟਾਂ 3 ਪੰਜਾਬ ਰਜਮੈਂਟ ਤੇ 3 ਮੀਡੀਅਮ ਰਜਮੈਂਟ ਨੂੰ ਇਸ ਵੱਡੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਜਿਤਨੇ ਕੁ ਜਵਾਨ ਨੇੜੇ ਸਨ ਉਹ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ 3 ਪੰਜਾਬ ਰਜਮੈਂਟ ਦਾ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸੀ ਜੋ ਬੀਰੇਵਾਲ ਡੋਗਰ ਜ਼ਿਲਾ ਮਾਣਸਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ।ਉਸ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਮਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ ਤੇ ਪਿਤਾ ਵਿਰਸਾ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸਿੱਖ ਸਨ। ਆਪ ਵੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਧਾਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਕੋਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਸਿਰੀ ਸਾਹਿਬ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਚੀਨੀਆਂ ਤੇ ਖੁਲ੍ਹ ਕੇ ਵਰਤਿਆ।​

ਸਿਪਾਹੀ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਦੋ ਤਸਵੀਰਾਂ​

ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ, ਪਤਰਕਾਰ ਸੁਧੀਰ ਭੌਮਿਕ ਤੇ ਕਈ ਟੀ ਵੀ ਚੈਨਲਾਂ ਦੇ ਦੱਸਣ ਮੁਤਾਬਕ ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਚੀਨੀਆਂ ਨੂੰ ਝਟਕਾ ਦਿਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਚਾਰ ਹੋਰ ਚੀਨੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ।ਉਹ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਇਕ ਪੱਥਰ ਵਿੱਚ ਅੜਕਿਆ ਪਰ ਫਿਰ ਸੰਭਲ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਰ ਬੁਲਾ ਦਿਤਾ। ਖਬਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਾਕੀ ਚੀਨੀਆਂ ਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਵਲ ਧਿਆਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦ ਤਿੰਨ ਚੀਨੀ ਹੋਰ ਉਸ ਨੂੰ ਘੇਰਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਵੀ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿਤਾ। ਏਨੇ ਨੁੰ ਪਿੱਛੋਂ ਆ ਕੇ ਇੱਕ ਚੀਨੀ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਚੋਟਾਂ ਆਈਆਂ ਤੇ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਖੁਨ ਵਗਣ ਲੱਗਿਆ। ਪਰ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਹੋਸ਼ ਨਾ ਗੁਆਈ ਤੇ ਉਸ ਬਾਰ੍ਹਵੇਂ ਚੀਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ੳਤਾਰ ਦਿਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੇ ਬਾਰਾਂ ਚੀਨੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾਇਆ।

ਖੁਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਹਿਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਜਦ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਘੰਟੇ ਬਾਦ ਲੜਾਈ ਹਟੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਟਰੈਚਰ ਤੇ ਲਿਆ ਕੇ ਜ਼ੇਰੇ ਇਲਾਜ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਇਆ ਵੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਖੂਬ ਜੂਝਿਆ ਪਰ ਇਕ ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਫਿਰ ਸਿਫਰ ਤੋਂ 35 ਡਿਗਰੀ ਥੱਲੇ ਟੈਂਪਰੇਚਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਤੀਜੇ ਇਲਾਜ ਵਿਚ ਦੇਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਤੇ ਚੌਥੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੁਨ ਵਗਣ ਕਰਕੇ ਆਖਰ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਰਾਪਤ ਕਰ ਗਿਆ। ਇਕ ਪਰਮ ਸੂਰਬੀਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹ੍ਰਾਂ ਅਦੁਤੀ ਬਹਾਦੁਰੀ ਵਿਖਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ 23 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਵੀਰਗਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ।ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਸੂਰਵੀਰ ਹੀ ਪਰਮ ਵੀਰ ਚੱਕਰ ਵਰਗੇ ਸਨਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਬਹਾਦੁਰੀ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਏ 3 ਮੀਡੀਅਮ ਰਜਮੈਂਟ (ਸਿੱਖ) ਦੇ ਹਵਲਦਾਰ ਤੇਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਤੇ ਨਾਇਕ ਦੀਪਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਦੁਰੀ ਲਈ ਵੀਰ ਚੱਕਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।



ਹਵਾਲੇ

1. ਸਾਰੀਜ਼ ਅਤੇ ਵਾਈਮੈਨ, ਰਿਜ਼ੋਰਟ ਟੂ ਵਾਰ (2010), ਪੰਨਾ 504 ।
2. ਏ ਬੀ ਫਿਸ਼ਰ, ਰੋਜ਼ ਐਂਡ ਹਟਨਬੈਕ, ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਬੈਟਲਗ੍ਰਾਉਂਡ (1963), ਪੰਨਾ 49-59 ।
3. ਗੁਓ, ਰੋਂਗਜਿੰਗ (2015), ਚੀਨ ਦਾ ਖੇਤਰੀ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤ ਸਪਰਿੰਗਰ, ਪੰਨਾ 5, ਆਈਐਸਬੀਐਨ 978-981-287-958-5
4. ਏ ਬੀ ਫਿਸ਼ਰ, ਰੋਜ਼ ਐਂਡ ਹਟਨਬੈਕ, ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਬੈਟਲਗ੍ਰਾਉਂਡ (1963), ਪੰਨਾ 49 ।
5. ਹਟਨਬੈਕ, ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ (1961), ਪੰਨਾ 485 ।
6. ਹਟਨਬੈਕ, ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ (1961), ਪੰਨਾ 487।
7. ਏ ਬੀ ਸ਼ਕਬਾਪਾ, ਸੌ ਸੌ ਹਜ਼ਾਰ ਚੰਦਰਮਾ (2010), ਪੰਨਾ 583 ।
8. ਏ ਬੀ ਫਿਸ਼ਰ, ਰੋਜ਼ ਐਂਡ ਹਟਨਬੈਕ, ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਬੈਟਲਗ੍ਰਾਉਂਡ (1963), ਪੰਨਾ 49-50।
9. ਸ਼ਾਕਪਾ, ਇੱਕ ਸੌ ਹਜ਼ਾਰ ਚੰਦਰਮਾ (2010), ਪੰਨਾ 583-584।
10. ਫਿਸ਼ਰ, ਰੋਜ਼ ਐਂਡ ਹਟਨਬੈਕ, ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਬੈਟਲਗ੍ਰਾਉਂਡ (1963), ਪੰਨਾ 50।
11. ਫਿਸ਼ਰ, ਰੋਜ਼ ਐਂਡ ਹਟਨਬੈਕ, ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਬੈਟਲਗ੍ਰਾਉਂਡ (1963), ਪੰਨਾ 50: "ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਜੰਮੂ ਰਾਜੇ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਸਾਰੇ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਮੇਯੁਮ ਦੱਰੇ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਇਰਾਦੇ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ, ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਦਾ ਹੈ।"
12. ਫਿਸ਼ਰ, ਰੋਜ਼ ਐਂਡ ਹਟਨਬੈਕ, ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਬੈਟਲਗ੍ਰਾਉਂਡ (1963), ਪੰਨਾ. 50-53।
13. ਮੈਕੇ, ਤਿੱਬਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਗ 2 (2003), ਪੰਨਾ 28 ।
14. ਫਿਸ਼ਰ, ਰੋਜ਼ ਐਂਡ ਹਟਨਬੈਕ, ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਬੈਟਲਗ੍ਰਾਉਂਡ (1963), ਪੰਨਾ 190 ।
15. ਰੂਬਿਨ, ਐਲਫ੍ਰੈਡ ਪੀ. (1960), "ਦਿ ਸਿਨੋ-ਇੰਡੀਅਨ ਬਾਰਡਰ ਡਿਸਪਿਊਟਸ", ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਕਾਨੂੰਨ ਤਿਮਾਹੀ, 9 (1): ਪੰਨਾ 96–124।
16. ਵਾਰਿਕੂ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ (2009), ਪੰਨਾ 4: "ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਨਾਲ ਤਿੱਬਤ ਦਾ ਵਪਾਰ 1684 ਵਿੱਚ ਸੰਪੰਨ ਹੋਈ ਟਿੰਗਮੋਸਗਾਂਗ ਦੀ ਸੰਧੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਤਹਿਤ ਲੱਦਾਖ ਨੂੰ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸ਼ਾਲ-ਉੱਨ ਉੱਤੇ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਤਿੱਬਤੀਆਂ ਨੇ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਟ-ਚਾਹ ਦੇ ਵਪਾਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।"
17. ਮਹਿਰਾ, ਇੱਕ "ਸਹਿਮਤ" ਸਰਹੱਦ (1992), ਪੰਨਾ 71: "ਪਸ਼ਮੀਨਾ ਬੱਕਰੀ ਲੱਦਾਖ, ਪੱਛਮੀ ਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਟਿਏਨਸ਼ਾਨ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਲਈ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਕਠੋਰ ਪਰ ਬਰਫ਼-ਰਹਿਤ ਸਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਲ ਭਰ ਚਾਰੇ ਲਈ ਘਾਹ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਵਧੀਆ ਪਸ਼ਮ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।"
18. ਹਟਨਬੈਕ, ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ (1961), ਪੰਨਾ 480 ।
19. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ, ਡਾ: (1969), ਟ੍ਰੈਵਲਜ਼ ਆਫ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ, ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਪੰਨਾ 128 ।
20. ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਡਾ (1969), ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਪਰੰਪਰਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ, ਪੰਨਾ 107 ।
21. ਉਹੀ
22. ਉਹੀ
23. "ਲੰਡਨ ਗਜ਼ਟ". thegazette.co.uk.
24. ਸੇਵਾ, ਟ੍ਰਿਬਿਨ ਨਿਊਜ਼. "ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਛਲਾਂਗ ਜਿਸਨੇ 1947 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ"। ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਇੰਡੀਆ ਨਿਊਜ਼ ਸਰਵਿਸ ।
25. "1948 ਆਪਰੇਸ਼ਨ, ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰ ਫੋਰਸ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ"। indianairforce.nic.in.
26. "ਪ੍ਰੈਸ ਇਨਫਰਮੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ (ਡਿਫੈਂਸ ਵਿੰਗ)" (ਪੀਡੀਐਫ)। pibarchive.nic.in..
27. 1948,ਆਪਰੇਸ਼ਨ, ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰ ਫੋਰਸ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ"। indianairforce.nic.in.
28. "ਏਅਰ ਕਮੋਡੋਰ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਲਈ ਮਾਹਾ ਵੀਰ ਚੱਕਰ" (ਪੀਡੀਐਫ) । pibarchive.nic.in.
29. "ਏਅਰ ਕੋਮੋਡੋਰ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ , ਬਹਾਦਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ"। gallantryawards.gov.in.
30. "ਏਅਰ ਕਮਾਂਡਰ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ, ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰ ਫੋਰਸ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ"। indianairforce.nic.in.
31. ਆਈਏਐਫ ਨੇ ਡਰੋਨ ਵਿਕਾਸ ਲਈ 'ਮੇਹਰ ਬਾਬਾ ਇਨਾਮ' ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ। ਯੂਐਨਇੰਡੀਆਂ. ਕਾਮ
32. ਏਅਰ ਕਮੋਡੋਰ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰ ਫੋਰਸ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ"।
33. "ਨਾਇਬ ਸੂਬੇਦਾਰ ਬਾਨਾ ਸਿੰਘ". ਭਾਰਤ ਰਕਸ਼ਕ. 5 ਮਾਰਚ 2015 ਨੂੰ ਅਸਲ ਤੋਂ ਪੁਰਾਲੇਖ. 27 ਜੂਨ 2014 ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ.
34. ਕੁਨਾਲ ਵਰਮਾ (15 ਦਸੰਬਰ 2012). " ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਰਾਜੀਵ". ਸਿਆਚਿਨ ਦੀ ਲੰਬੀ ਸੜਕ. ਰੂਪਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ. ਪੰਨਾ 415-425. ISBN 978-81-291-2704-4.
35. ਐਲ.ਐਨ. ਸੁਬਰਾਮਨੀਅਨ. ਸਿਆਚਿਨ ਵਿਖੇ ਟਕਰਾਅ, 26 ਜੂਨ 1987. ਭਾਰਤ ਰਕਸ਼ਕ. 24 ਫਰਵਰੀ 2014 ਨੂੰ ਅਸਲ ਤੋਂ ਪੁਰਾਲੇਖ. 27 ਜੂਨ 2014 ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ.
36. ਕਰਨਲ ਜੇ ਫ੍ਰਾਂਸਿਸ (30 ਅਗਸਤ 2013). ਅਗਸਤ 1947 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ। ISBN 978-93-82652-17-5.
37. ਜੋਸੀ ਜੋਸਫ (25 ਜਨਵਰੀ 2001). "ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਹੋਪ". rediff.com.
38. ਪਰਮਵੀਰ ਚੱਕਰ ਵਿਜੇਤਾ (ਪੀਵੀਸੀ), ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈਬਸਾਈਟ, 28 ਅਗਸਤ 2014 ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ

 

[dalvinder45]

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ

​

ਰਾਤ ਸੁਹਾਣੀ ਗੁਜ਼ਰੀ ਤਾਂ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਨਾਸ਼ਤਾ ਪਾਣੀ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ ਜੋ ਸਾਡੇ ਟਿਕਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਸੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਲੇਹ-ਕਾਰਗਿਲ ਸੜਕ 'ਤੇ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲੇਹ ਤੋਂ 25 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪਹਿਲਾਂ । ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 12000 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਇਕ ਚੱਟਾਨ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਪਿੱਠ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਰਗੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਸਥਾਨਕ ਲੱਦਾਖੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੈਲਾਨੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੌਜੂਦ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਰਾਤ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰੁਕਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਾਕਸ਼ ਬ੍ਰਿਤੀ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਮਦਦ ਮੰਗੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਰਾਕਸ਼ ਬ੍ਰਿਤੀ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਿਮਰਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਪੱਥਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵੱਲ ਰੁੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਿੱਠ ਨੂੰ ਛੂਹਣ 'ਤੇ, ਇਹ ਨਰਮ ਮੋਮ ਵਿਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਿੱਠ ਦਾ ਆਕਾਰ ਲੈ ਲਿਆ। ਰਾਕਸ਼ ਬ੍ਰਿਤੀ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਹੋਰ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਨਾਲ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਲੱਤ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਸਿਰਫ ਚੱਟਾਨ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਪੈਰ ਛਾਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਰਾਕਸ਼ ਬ੍ਰਿਤੀ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ।

ਲੇਹ-ਕਾਰਗਿਲ ਸੜਕ 'ਤੇ, ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ 12000 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਇਹ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਹੈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਲੱਦਾਖ ਫੇਰੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ 1517 ਵਿਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਗਨੇਟਿਕ ਹਿੱਲ ਪੁਆਇੰਟ, ਸੰਗਮ ਪੁਆਇੰਟ, ਅਲਚੀ ਜਾਂ ਕਾਰਗਿਲ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸੈਲਾਨੀ ਇਸ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਈ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਸਥਾਨ ਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਤਿੱਬਤੀ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖੀ ਬੋਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬੜਾ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਲਦਾਖ ਵਿੱਚ ਬੋਧੀਆਂ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਆਗੂ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਨੇ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਵਾਸੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਪਕਾ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਇੱਕ ਬੋਧੀ ਸੰਤ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਦੇ ਹਨ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਦੇਖਣਯੋਗ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਲ ਭਰ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੈਲਾਨੀ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪੱਥਰ ਦੀ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਲੇਹ-ਨਿਮੂ ਸੜਕ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੌਰਾਨ, ਬੋਧੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਦੇ ਝੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਢਕੇ ਸੜਕ-ਸਤਹਿ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਾਮਾ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਪੱਥਰ ਲੱਭਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਝੰਡੇ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਸ ਦੇਣ ਲਈ ਝੁਕੇ ਹੋਏ ਅਕਸਰ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਬੋਧੀ ਲਾਮਾ ਦੁਆਰਾ, ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਬੋਧੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਦੇ ਝੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ।

ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨੇ ਵੱਡੇ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਧੱਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹਿਲਿiਆ । ਉਸਨੇ ਹੋਰ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਪਰ ਪੱਥਰ ਨਹੀਂ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਿਆ।। ਅਚਾਨਕ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਬਲੇਡ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੰਮ ਰੁਕ ਗਿਆ। ਉਸ ਰਾਤ ਓਪਰੇਟਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੁਪਨਾ ਆਇਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਵਾਜ਼ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਨਾ ਹਿਲਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਸਵੇਰੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨੇ ਬਾਰੇ ਅਪਣੇ ਫੌਜੀ ਅਫਸਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਜੋ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਲਾਂਘਿਆਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵ ਨਾ ਦਿਉ ਤੇ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਰਖੋ

ਜਦੋਂ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਸਫਲ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਤਾਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਇਸ ਨੂੰ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਨਾਲ ਉਡਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਰਾਤ ਫ਼ੌਜੀ ਅਫ਼ਸਰ ਨੂੰ ਵੀ ਪੱਥਰ ਨਾ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਵੀ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਉਸ ਸਵੇਰ, ਐਤਵਾਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਉਸਨੂੰ ਅਤੇ ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਲਾਮਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੱਦਾਖੀ ਮਿਲਣ ਗਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਸੰਤ ਦੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਨਾਨਕ ਲਾਮਾ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅਡੋਲ ਪੱਥਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦੱਸੀ ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲਾ ਸਥਾਨ ਇੱਕ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਰਾਕਸ਼ ਬ੍ਰਿਤੀ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ 1517 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਗਰਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇਪਾਲ, ਸਿੱਕਮ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯਾਰਕੰਦ ਰਾਹੀਂ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚੇ।

ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬੈਠੇ ਅਤੇ ਸਿਮਰਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤੇ ਕਈ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਤਾਂਘ ਨਾਲ ਬੈਠੇ ਸਨ। । ਉਸ ਪਹਾੜੀ ਉਪਰ ਇਕ ਰਾਕਸ਼ ਬ੍ਰਿਤੀ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਬੈਠਾ ਇਹ ਸੱਭ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸੱਭ ਜਰਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਉਸ ਰਾਕਸ਼ ਬ੍ਰਿਤੀ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਪੱਥਰ ਉਪਰਂ ਰੋੜ੍ਹ ਦਿਤਾ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਛੂਹਦੇ ਹੀ ਪੱਥਰ ਨਰਮ ਮੋਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਹਿੱਸਾ ਪੱਥਰ ਵਿੱਚ ਧਸ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਪੱਥਰ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਰਾਕਸ਼ ਬ੍ਰਿਤੀ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦੇਖਣ ਲਈ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਪੱਥਰ ਵਿਚ ਮਾਰਿਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦਾ ਪੈਰ ਵੀ ਪੱਥਰ ਵਿਚ ਧਸ ਗਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਦੀ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ ਅਤੇ ਤਪੱਸਿਆ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਤੁਸੀਂ ਲੇਹ ਵਿੱਚ ਰਾਕਸ਼ ਬ੍ਰਿਤੀ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵਾਲੇ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਛਾਪ ਅਤੇ ਰਾਕਸ਼ ਬ੍ਰਿਤੀ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਾਰਗਿਲ ਰਾਹੀਂ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵੱਲ ਆਪਣੀ ਪਵਿੱਤਰ ਯਾਤਰਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇਪਾਲ, ਸਿੱਕਮ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਲੱਦਾਖ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਲੇਹ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪਥਰ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸੁਮੇਰ ਪਰਬਤ 'ਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1517 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਲੇਹ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ।

ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਜੂਨ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਧੀਆਂ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਭਾਰੀ ਬਰਫਬਾਰੀ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸਥਾਨ ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ ਮਈ ਤੱਕ ਬੰਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਥਰ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ-ਲੇਹ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ -20 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤਾਪਮਾਨ ਮਿਲੇਗਾ। ਪਥਰ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ 6:00 ਵਜੇ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ 7:00 ਵਜੇ ਤੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਤੁਸੀਂ ਇੱਥੇ ਫਲਾਈਟ ਰਾਹੀਂ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਅਤੇ ਲੇਹ ਤੱਕ ਸੜਕ ਰਾਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹੋ।ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਲੇਹ ਲਈ ਸਿੱਧੀ ਫਲਾਈਟ ਹੈ ਅਤੇ ਲੇਹ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰ ਸਕਦy ho। ਸੜਕ ਦੁਆਰਾ ਲੇਹ ਜਾਣ ਲਈ ਦੋ ਰਸਤੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ {ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ} ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਮਨਾਲੀ {HP} ਰਾਹੀਂ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਸੜਕਾਂ ਹਰ ਸਾਲ ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ ਮਈ ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਰਫਬਾਰੀ ਕਾਰਨ ਬੰਦ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜੂਨ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਤੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਲੇਹ ਉੱਚੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਢੁਕਵੇਂ ਊਨੀ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ -20 ਡਿਗਰੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੇਹ ਤੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਤੱਕ 25 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸੜਕ ਦੀ ਹਾਲਤ ਠੀਕ ਹੈ। ਸੈਲਾਨੀ ਬੱਸ ਜਾਂ ਟੈਕਸੀ ਰਾਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਮੈਗਨੇਟਿਕ ਹਿੱਲ ਦੇ ਕੋਲ ਮੁੱਖ ਸੜਕ ਦੇ ਕੋਲ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਿਲ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ। ਜਿਸ ਥਾਂ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਹੈ ਉਹ ਸੜਕ ਦੇ ਸਥਲ ਤੇ ਹੀ ਹੈ ਪਰ ਜਿਸ ਥਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ ਹੈ ਉਹ ਥੋੜੀ ਉੱਚੀ ਥਾਂ ਤੇ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਉਪਰ ਚੜ੍ਹਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਘਟ ਹਵਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਦਮ ਚੜ੍ਹਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਪਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਵਾਕ ਲੈ ਕੇ ਅਸੀਂ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਸਾਰੀ ਕਥਾ ਸੁਣੀ ਜਿਸ ਨੇ ਬੋਰਡ ਤੇ ਲਿੱਖੀ ਤੇ ਉਪਰੋਕਤ ਦੱਸੀ ਹੋਈ ਕਥਾ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ। ਸੀਨ ਵਿਡੀਓ ਬਣਾਈਆਂ ਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਉਤਾਰੀਆਂ।

ਇਹ ਸਭ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਉਸ ਥਾਂ ਸਦੀਵੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬੜੀ ਖੂਬਸੁਰਤੀ ਨਾਲ ਸੁਨਹਿਰੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਚਾਹ ਬੂੰਦੀ ਦਾ ਲੰਗਰ ਤਾਂ ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਲਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।ਉੱਪਰ ਉਚਾਈ ਤੇ ਉਸਾਰੇ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਪਾਠ ਜਾਂ ਕੀਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਤੈਨਾਤ ਫੌਜੀ ਯੂਨਿਟਾਂ ਦੇ ਸੈਨਿਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਲੇਹ ਕਾਰਗਿਲ ਸ਼ਾਹ ਮਾਰਗ ਤੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਏਥੋਂ ਲੰਘਦੇ ਯਾਤ੍ਰੀ ਵੀ ਏਥੋਂ ਦਾ ਅਨੁਭਵੀ ਅਨੰਦ ਮਾਨਣ ਲਈ ਰੁਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਥੇ ਲਗਾਤਾਰ ਚਹਿਲ ਪਹਿਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਦੀ ਵੀ ਗਿਣਤੀ ਚੋਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।​

ਸਮਾਂ ਭਜਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਸ ਲਈ ਕੈਮਰਾ ਜੋੜੀ ਉਤੇ ਚਾਵਲਾ ਸਾਹਿਬ ਜਲਦੀ ਕਰਨ ਲਈ ਬੜਾ ਦਬਾ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਕੁਝ ਤਲਖ ਸੁਭਾ ਦੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੰਦੇ ਬੋਲ ਵੀ ਬੋਲ ਗਏ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਾਰਾ ਅਮਲਾ ਭੜਕ ਗਿਆ ਤੇ ਛੱਡ ਕੇ ਜਾਣ ਦੀ ਧਮਕੀਆਂ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਕੇ ਚਾਵਲਾ ਸਾਹਿਬ ਹੋਰ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਤੇ ਸਾਰੇ ਅਮਲੇ ਨੂੰ ਚਲੇ ਜਾਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿਤਾ। ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਚਾਵਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਵਰਤੀਰਾ ਗਲਤ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਗੁੱਸਾ ਠੰਢਾ ਰੱਖ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਔਖੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਵੇਲੇ ਸ਼ਾਂਤ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਭਰਿਆ ਵਰਤਾਉ ਕਰਨਾ ਸਾਹੀਦਾ ਸੀ ਨਾ ਕਿ ਤਲਖ ਸੁਭਾਉ। ਇਸ ਔਖੇ ਵੇਲੇ ਅਮਲੇ ਦਾ ਭੜਕਣਾ ਵੀ ਸੁਭਾਵਕ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਜੇ ਅਮਲਾ ਛੱਡ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਵਿਚੇ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਣਾ ਸੀ ਤੇ ਅਮਲੇ ਲਈ ਵੀ ਏਥੋਂ ਜਾਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਖਰ ਦੋਨਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਇਕੱਲੇ ਕਰਕੇ ਇਸ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਦਿਵਾ ਕੇ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਛੱਡ ਜਾਣ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਤੇ ਉਦੋਂ ਤਕ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ ਜਦ ਤਕ ਹਾਲਾਤ ਸਾਜ਼ਗਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ।ਇਹ ਤਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਤਕ ਪਹੁੰਚਣ ਪਿਛੋਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਣਾ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਦੋਨੋਂ ਧਿਰਾਂ ਦਾ ਠੰਢਾ ਹੋ ਜਾਣਾ ਵੀ ਸੰਭਵ ਸੀ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦ ਤੁਸੀਂ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਹੋਵੋ ਤਾਂ ਚੁਪ ਰਹੋ ਤੇ ਕੁੱਝ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਾਲਾਤ ਭੜਕਣ।ਮੂਹੋਂ ਕੱਢੇ ਬੋਲ ਕਦੇ ਵਾਪਿਸ ਨਹੀਂ ਮੁੜਦੇ ਤੇ ਮਾੜੇ ਬੋਲਾਂ ਦੇ ਘਾਉ ਤੀਰਾਂ ਤਲਵਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਵਾਂ ਤੋ ਵੀ ਡੂੰਘੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।ਖੇਰ ਸਮਝਾਉਣ ਬੁਝਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਮਾਮਲਾ ਠੰਢਾ ਪੈ ਗਿਆ ਤੇ ਅਸੀਂ ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦਾ ਵਿਡੀਓ ਦਾ ਕੰਮ ਜਲਦੀ ਹੀ ਨਿਪਟਾ ਲਿਆ।

 

[dalvinder45]

ਲੇਹ ਸ਼ਹਿਰ
ਸਾਡਾ ਅਗਲਾ ਪੜਾ ਲੇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਗੁਰਦਆਰਾ ਦਾਤੁਨ ਸਾਹਿਬ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਰੁਕੇ ਸਨ ।ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਉੱਪਰ ਵਾਲੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਥੱਲੇ ਹੈ। ਲੇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਲੱਦਾਖ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਲੇਹ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਲੇਹ, ਲੱਦਾਖ ਰਾਜ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਥਾਂ ਲੇਹ ਪੈਲੇਸ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਜੋ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਸੀ, ਜੋ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਪੋਟਾਲਾ ਮਹਿਲ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਲੇਹ 3,524 ਮੀਟਰ (11,562 ਫੁੱਟ) ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੇ ਹੈ, ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਮਾਰਗ 1 ਰਾਹੀਂ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਨਾਲੀ ਨਾਲ ਲੇਹ-ਮਨਾਲੀ ਰਾਜਮਾਰਗ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਲ਼ੇਹ ਦਾ ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼

ਲ਼ੇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਦੇ ਦੋ ਦ੍ਰਿਸ਼

ਲ਼ੇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਦੇ ਦੋ ਦ੍ਰਿਸ਼​

ਲ਼ੇਹ ਵਾਦੀ ਵਿਚ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ​

ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਵਸੇ ਲੇਹ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਤਿੱਬਤ, ਪੱਛਮ ਬਾਲਟੀਸਤਾਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਹੈ । ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਇਹ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਪਾਰਕ ਮਾਰਗਾਂ ਤੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਠਹਿਰਾ ਦਾ ਸਥਾਨ ਸੀ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਲਿਜਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਪਾਰਕ ਵਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਲੂਣ, ਅਨਾਜ, ਪਸ਼ਮ ਜਾਂ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਉੱਨ, ਨੀਲ, ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਧਾਗੇ ਅਤੇ ਬਨਾਰਸ ਬ੍ਰੋਕੇਡ ਸਨ। (12)

ਇਸ ਰਸਤੇ ਚੀਨੀਆਂ ਦਾ ਲੱਦਾਖ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧ ਕੁਸ਼ਨ ਕਾਲ (1 ਤੋਂ 3 ਸਦੀ ਈਸਵੀ) ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੀ, (13) ਜੋ ਤੰਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ ਤੇ ਸੀ। (14) ਪਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸ਼ਾਹਦੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । 10 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਤਿੱਬਤੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰ, ਨਾਈਮਾ ਗੋਨ (ਜਾਂ ਨਿਆਮਾ ਗੌਨ) ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਤਿੱਬਤ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ 300 ਆਦਮੀ ਸਨ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਕਸਬਿਆਂ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੀਮਾ ਗੋਂਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ੇ ਵਿਖੇ ਮੁੱਖ ਮੂਰਤੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। "ਇੱਕ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਸਾਂਪੋ (ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ਵਾਦੀ ਨਾਮ), ਅਤੇ ਨਗਾਰਿਸ (ਪੱਛਮੀ ਤਿੱਬਤ) ਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿਖਿਆ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। "(15) ਸ਼ੇ, ਆਧੁਨਿਕ ਲੇਹ ਤੋਂ ਸਿਰਫ 15 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ, ਲੱਦਾਖੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਜਗ੍ਹਾ ਸੀ।

ਡੈਲੇਗਸ ਨਾਮਗਿਆਲ (1660–1685) ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਲਦਾਖ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਂਤ ਸੀ (16) ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਨਵਾਬ ਨੇ ਮੰਗੋਲ ਫੌਜ ਨੂੰ ਨੂੰ ਆਰਜ਼ੀ ਤੌਰ ਤੇ ਲੱਦਾਖ ਤੋਂ ਹਟਾ ਲਿਆ। ਪਰ ਜਦ ਉਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਤਾਂ 1679–1684 ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਡੈਲੀਗਸ ਨਾਮਗਿਆਲ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਕਰਨਾ ਪਿਆ । ਇਸ ਲੱਦਾਖ-ਮੁਗਲ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਲਈ ਨਵਾਬ ਨੇ ਡੈਲੀਗਸ ਨਾਮਗਿਆਲ ਅੱਗੇ ਭੁਗਤਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਈ ਔਖੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਰੱਖੀਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੰਗਾਂ ਵਿਚ ਲੇਹ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਲੇਹ ਮਹਿਲ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸੁੰਨੀ ਮੁਸਲਿਮ ਮਸਜਿਦ ਬਣਾਉਣੀ ਸੀ। ਇਹ ਮਸਜਿਦ ਇਸਲਾਮਿਕ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤੀ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ 500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਾਹਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੇਹ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਸਜਿਦ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਇੱਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਛੋਟੇ ਸਮਜਿਦ ਸਨ ਤੇ ਇਸ ਨਵੀਂ ਮਸਜਿਦ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਮਸਜਿਦ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. (17) ਲੇਹ' ਵਿੱਚ ਚਾਰੇ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਕਈ ਵਪਾਰਕ ਮਾਰਗ ਜੁੜਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਰਸਤਾ ਉਹ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅਜੋਕਾ ਰਾਜਮਾਰਗ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਮੰਡੀ-ਕੁਲੂ ਘਾਟੀ-ਰੋਹਤਾਂਗ ਦੱਰਾ-ਲਾਹੌਲ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਲੇਹ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਰਸਤਾ ਜ਼ੋਜੀ ਲਾ (ਪਾਸ) ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਕਾਰਗਿਲ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਲੇਹ ਤੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਦੋ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਰਸਤੇ ਸਨ: ਸਿੰਧ ਤੋਂ ਸ਼ਯੋਕ ਘਾਟੀ ਵੱਲ-ਹਨੂ ਨਦੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਖਾਲਤਸੇ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਸਿੰਧ ਤੱਕ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਦੂਸਰਾ ਸਕਾਰਡੂ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਕਾਰਗਿਲ ਅਤੇ ਲੇਹ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਦੋ ਰਸਤੇ ਲੇਹ ਤੋਂ ਯਾਰਕੰਦ ਅਤੇ ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਪਾਸ ਅਤੇ ਜ਼ੈਦੁੱਲਾ ਰਾਹੀਂ ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਸਫਰ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਆਏ। ਸਨ। ਡਾ; ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕਰਾਕੁਰਮ ਦੇ ਰਸਤੇ ਆਏ। ਲੇਹ ਤੋਂ ਲਾਸਾ ਤੱਕ ਵੀ ਕੁਝ ਰਸਤੇ ਸਨ। (18) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਤੋਂ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਰਸਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਉਪਰ ਡਾ: ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਲੇਹ ਵਾਦੀ ਵਿਚ ਆਏ।

ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਸ਼ਾਹੀ ਨਿਵਾਸ, ਜੋ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਮਹਿਲ ਅਤੇ ਕਸਬੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਉੱਚੇ ਨਾਮਗਿਆਲ ('ਵਿਕਟਰੀ') ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਹੁਣ ਖੰਡਰ ਹੋਇਆ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਜਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਗੋਨ-ਖੰਗ (ਰਖਿਆ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਮੰਦਰ) ਹੈ।
16 ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੀ ਆਖਰੀ ਤਿਮਾਹੀ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜਾ ਤਾਸ਼ੀ ਨਾਮਗਿਆਲ ਸੀ।(19) ਨਾਮਗਿਆਲ (ਜਿਸਨੂੰ "ਤਸੇਮੋ ਗੋਂਪਾ"('ਲਾਲ ਗੋਂਪਾ'), ਜਾਂ ਡੀਗੋਨ-ਪਾ-ਸੋ-ਮਾ ('ਨਵਾਂ ਮੱਠ') ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)। (20) ਇੱਹ ਮੰਦਰ, ਲੇਹ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਬੋਧੀ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। (21) ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫ੍ਰੈਂਕੇ ਨੇ "ਦਰਦ ਕਿਲ੍ਹਾ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜੇ ਇਹ ਸੱਚਮੁੱਚ ਦਰਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਇਹ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। (22)

ਲ਼ੇਹ ਸ਼ਾਹੀ ਨਿਵਾਸ-ਪੁਰਾਤਨ ਤਸਵੀਰ

ਲ਼ੇਹ ਕਿਲਾ ਮਹਿਲ

ਲੇਹ ਪੈਲੇਸ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਾਹੀ ਮਹਿਲ, ਰਾਜਾ ਸੇਂਗੇ ਨਾਮਗਿਆਲ (1612–1642) ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ, (23) ਜਦੋਂ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਜੇਸੁਇਟ ਪੁਜਾਰੀ ਫ੍ਰਾਂਸਿਸਕੋ ਡੀ ਅਜ਼ੇਵੇਦੋ ਨੇ 1631 ਵਿੱਚ ਲੇਹ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤ ਨਾ ਹੀ ਸੇਂਗੇ ਨਾਮਗਿਆਲ ਦੀ 1642 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਦਾ। (24)

ਲੇਹ ਮਹਿਲ ਨੌਂ ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਉੱਚਾ ਹੈ; ਉਪਰਲੀਆਂ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਹਨ, ਅਤੇ ਅਸਤਬਲ ਅਤੇ ਭੰਡਾਰ ਹੇਠਲੀਆਂ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਤੇ ਹਨ। 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਮਹਿਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਸਿੰਧ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਟੋਕ ਪੈਲੇਸ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾ ਘਰ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।

ਲ਼ੇਹ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਵਕਤ ਸੜਕ ਤੇ ਸੈਨਿਕ ਹਾਲ ਆਫ ਫੇਮ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਖਿੱਚੇ ਗਏ।

ਹਾਲ ਔਫ ਫੇਮ

ਹਾਲ ਆਫ ਫੇਮ ਲੇਹ ਵਿਚ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਜੰਗ ਤੇ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਬਹਾਦਰ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਦੋ ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਸਭ ਵਸਤਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਯੁੱਧਾਂ ਦੌਰਾਨ ਜਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ।ਕਾਰਗਿਲ ਯੁੱਧ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਇਸ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹਨ।ਲੇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੈ ਤੇ ਲੇਹ ਤੋਂ ਨਿੰਮੂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਰਾਹ ਤੇ ਹੀ ਹੈ। ਲੇਹ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇਸ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਤੋਂ ਖੁੰਝ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ।

ਸੈਨਿਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਮੇਰੇ ਇਸ ਵਲ ਖਿਚਿਆ ਜਾਣਾ ਸੁਭਾਵਕ ਸੀ ਸਾਡੀ ਸਾਰੀ ਟੀਮ ਸੰਨ 1947-48 ਦੇ ਕਬਾਇਲੀ ਹਮਲੇ ਅਤੇ 1962 ਦੀ ਹਿੰਦ ਚੀਨ ਦੇ ਯੁੱਧ ਤੇ ਕਾਰਗਿਲ ਜੰਗ ਦੇ ਕੁਝ ਪਲ ਜਿਉਣ ਦੀ ਖਾਹਿਸ਼ ਨਾਲ ਗਏ ਤਾਂ ਜੋ ਵੇਖਿਆ ਉਹ ਕਦੇ ਭੁਲਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਲੱਦਾਖ ਨੂੰ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਰਾਜ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਅਤੇ 1947 ਦੀ ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਐਕਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੇ ਲਦਾਖ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਹਿਸਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕਮਯਾਬੀ ਨਾ ਮਿਲ ਸਕੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ ਨੇ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦੀ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਤੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਵਾ ਦਿਤਾ ਜਿਸ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਜਿਨਾਹ ਨੇ ਆਪ ਕੀਤੀ।

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਸਰਦੀਆਂ ਪੈ ਜਾਣ ਕਾਰਨ, ਲੱਦਾਖ ਵਲ ਲੋੜੀਂਦਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜੰਮੂ -ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਜ ਦੀ ਫੌਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਹਿਣ ਦਿਤਾ ਗਿਆ । 1947-49 ਵਿੱਚ ਕਬਾਇਲੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਤੇ ਵੀ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿਤਾ ਤਾਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਕੀਤੀ। 2/8 ਗੋਰਖਾ ਰਾਈਫਲਜ਼ ਦੇ ਕਮਾਂਡਿੰਗ ਅਫਸਰ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਐਚਐਸ ਪਰਬ ਨੂੰ ਲਦਾਖ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ 23 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 30 ਅਗਸਤ ਤੱਕ ਕੁੱਲ 123 ਸੈਨਿਕ ਸਪਲਾਈ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ ਲੇਹ ਪਹੁੰਚ ਗਏ । ਬਾਕੀ ਦੀ ਸੈਨਾ ਪਿਛੋਂ ਰੋਹਤਾਂਗ ਦੱਰੇ ਰਾਹੀਂ ਪੈਦਲ ਆ ਪਹੁੰਚੀ । 19 ਅਗਸਤ ਨੂੰ, ਕਰਨਲ ਪਰਬ ਨੂੰ ਲੱਦਾਖ ਦਾ ਮਿਲਟਰੀ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਨਰਲ ਥਿਮਈਆ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਦੇਸ਼ ਦਿਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, "ਤੁਸੀਂ ਹਰ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਲੇਹ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰੋਗੇ।"ਉਸਨੇ ਲੇਹ ਪਹੁੰਚਣ 'ਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਿਵਲ, ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਤੇ ਨਿਆਂਇਕ ਮਾਮਲੇ ਖੁਦ ਸੰਭਾਲ ਲਏ ਤੇ ਲੇਹ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਦਿਤੀ।

ਲੱਦਾਖ ਇੱਕ ਘੱਟ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਇਲਾਕਾ ਹੈ ।ਪਰ ਕਬਾਇਲੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਤਸ਼ਦਦ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਲੇਹ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਅਣਮਨੁਖੀ ਵਰਤਾਉ ਦੀਆ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੱਸੀਆਂ।ਮਿਲਟਰੀ ਗਵਰਨਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਕਰਨਲ ਪਰਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕੱਢਣਾ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਮੁੜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਕਰਨਲ ਪਰਬ ਨੇ ਲੇਹ ਦੀ ਸੁਰਖਿਆ ਪੱਕੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸਰਕਾਰ ਖੜ੍ਹੀ ਕੀਤੀ ।ਇਸ ਨਾਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਮਨੋਬਲ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਹੁਣ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਜਿਸ ਸਦਕਾ ਪਿੰਡਾਂ ਤਕ ਸੰਪਰਕ ਸਥਾਪਤ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਸੈਨਾ ਟੁਕੜੀਆਂ ਨੇ ਲੋਕਲ ਪੁiਲ਼ਸ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕੱਢਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ।

ਸਰਦੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ 77 ਪੈਰਾ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦਾ ਜੋਜੀ ਲਾ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਸਫਲ ਰਿਹਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਾਰਗਿਲ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਰਾਜਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਰਰਾ ਖੁਲ੍ਹ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਲੇਹ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਾ ਚੰਗੇਰੀ ਹੋ ਗਈ। ਜਦ ਕਾਰਗਿਲ ਤੋਂ ਕਬਾਇਲੀ ਹਮਲਾਵਰ ਭਜਾ ਦਿਤੇ ਗਏ ਤਾਂ 20 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੀ ਫੌਜੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਕਰਨਲ ਪਰਬ ਨੂੰ 77 ਪੈਰਾ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਨਾਲ ਕਾਰਗਿਲ ਤੱਕ ਜੋੜਨ ਲਈ ਹੁਕਮ ਭੇਜੇ, । ਕਰਨਲ ਪਰਬ ਹਰਕਤ ਵਿੱਚ ਆਏ, ਤੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਜਿਤ ਕੇ ਕਾਰਗਿਲ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਏ।

ਮਈ 1948 ਵਿੱਚ ਲੇਹ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਉਸ ਥਾਂ ਟਿਕ ਨਾ ਸਕੇ । ਜਨਰਲ ਥਿਮਈਆ ਨੇ ਮਨਾਲੀ ਰਾਹੀਂ ਕੁਲੀਆਂ ਅਤੇ ਟੱਟੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਾਲ ਅਸਬਾਬ ਲੱਦ ਕੇ ਫੌਜੀ ਯੂਨਿਟ ਨੂੰ ਪੈਦਲ ਮਨਾਲੀ ਮਾਰਗ ਤੇ ਭੇਜਿਆ। ਇਧਰ 77 ਪੈਰਾ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਜ਼ੋਜੀ ਲਾ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪਾਸਾ ਪਲਟ ਗਿਆ ਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਪਿਛੇ ਹਟ ਪਏ ਤੇ ਲਦਾਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਰਖਿਅਤ ਹੋ ਗਿਆ।ਜੰਗਬੰਦੀ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਰਨਲ ਪਰਬ ਨੇ ਜਨਵਰੀ 1949 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ 'ਕੈਬਨਿਟ' ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਆਪ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮਿਲਟਰੀ ਗਵਰਨਰ ਰਹੇ।

ਜਦੋਂ 1962 ਦੀ ਜੰਗ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਕੋਲ ਨਾ ਹੀ ਯੁੱਧ ਲਈ ਢੁਕਵੇਂ ਹਥਿਆਰ ਸਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਰਫਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਢੁਕਵੇਂ ਬਸਤਰ ਪਰ ਇਕ ਜਜ਼ਬਾ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਚੀਨੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਭੌਣ ਨੂੰ ਲੇਹ ਤਕ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਠੱਲ ਪਾਉਂਦੇ ਰਹੇ । ਆਖਰੀ ਆਦਮੀ ਆਖਰੀ ਗੋਲੀ ਤਕ ਲੜੇ ਜਾਨਾਂ ਦੇ ਦਿਤੀਆਂ ਪਰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਵਧਣ ਦਿਤਾ।​

 

[dalvinder45]

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਤਣ ਸਾਹਿਬ

ਲੇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਪੁੱਛਦੇ ਪੁਛਾਂਦੇ ਗੁਰਦੁਅਰਾ ਦਾਤਣ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੇ ਜੋ ਇਕ ਤੰਗ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮੁੱਖ ਭਵਨ ਤਾਂ ਤਿਅਾਰ ਸੀ ਪਰ ੳੴਦਰ ਅਜੇ ਲਕੜ ਆਦਿ ਦਾ ਕੰਮ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਧ ਬ੍ਰਿਛ ਜਿਸ ਥਲੇ ਥੜੇ ਉਤੇ ਬੈਠਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਹੁਣ ਪੱਕਾ ਬਣਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਦਰਖਤ ਦੀ ਦਾਤਣ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕੀਤੀ ਉਹ ਬੜਾ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਨਾਲ ਵਾਲੀ ਗਲੀ ਦੇ ਉਤੇ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਬ੍ਰਿਛ ਬੁਢਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਜਰਜਰ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਛ ਦੇ ਤਣੇ ਥਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਬੋਰਡ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ।ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਏਥੇ ਆਉੇਣ, ਤਪ ਕਰਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਿਆ ਦੇਣ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦਰਖਤ ਦੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਨੋਟਿਸ ਬੋਰਡ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ;

"ਪਵਿੱਤਰ ਦਰੱਖਤ" "ਦਾਤਨ (ਮਿਸਵਾਕ) ਸਾਹਿਬ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਹਾਨ ਪੈਗੰਬਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (ਰਿੰਪੋਚੇ ਲਾਮਾ) ਦੀ ਸਦੀਵੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਲ 1517 ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਦੂਜੇ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਦੌਰੇ ਦੌਰਾਨ (ਦੂਜੀ ਉਦਾਸੀ1515-1518) ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾਤਨ (ਮਿਸਵਾਕ) ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਲਾਇਆ ਜੋ ਲੱਦਾਖ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਰੁੱਖ ਬਣ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਰੁੱਖ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਰੁੱਖ ਸਾਡੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਰਿਆਵਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੀ।

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ 1517 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਬ੍ਰਿਛ ਜਿਸ ਦੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਾਤਨ ਕਰਕੇ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਲਾਇਆ ਸੀ ਤੇ ਹੁਣ ਏਡਾ ਵੱਡਾ ਬ੍ਰਿਛ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਜੀਵਿਤ ਰੁੱਖ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੌਰਾਨ ਲਗਾਇਆ ਸੀ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਾਸੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਦਰੱਖਤ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰੁੱਖ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਫੇਰੀ ਵੇਲੇ ਉੱਚੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਰੁੱਖ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਚੀ, ਸੁੱਕੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਿਰਫ ਛੋਟੇ ਬੂਟੇ ਅਤੇ ਝਾੜੀਆਂ ਉੱਗਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਕੋਈ ਇਮਾਰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਫੇਰੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਵਾਨ ਨਿੰਮ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਬੋਰਡ ਇੱਕ ਵਾੜ 'ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਘੇਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਦਾਤਨ ਸਾਹਿਬ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਲੇਹ, ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਮੁੱਖ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਬੋਧੀਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।​

ਦਾਤਨ ਸਾਹਿਬ ਲੇਹ ਦੇ ਮੁੱਖ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਜਾਮੀਆ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੇਹ ਪੈਲੇਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਲੇਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਵਾੜ ਅਤੇ ਸਾਈਨ ਬੋਰਡ ਦੇ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਵੱਲੋਂ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਲੇਹ-ਲਦਾਖ ਦੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਦਰੱਖਤ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸੰਭਾਲ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਵਿਗੜ ਰਹੀ ਹੈ।

ਹਰਿਆਲੀ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਮੇਸਵਾਕ ਦਾ ਰੁੱਖ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਟੱਲ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, । ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਗਰਦਆਰੇ ਦੇ ਠੀਕ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਲਵਾਈ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਸੀ ਜੋ ਏਥੋਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿਧ ਪਕਵਾਨ ਬਣਾਉਣ ਕਰਕੇ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਏਥੇ ਆਉਣ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਏਥੇ ਆਕੇ ਰੁਕੇ ਸਨ ਸਾਧਨਾ ਵਿੱਚ ਜੁਟੇ ਸਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਪਾਇਆ। ਮੈਂ ਨਾਲ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਦੁਕਾਨਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਇਹੋ ਜਵਾਬ ਮਿਲਿਆ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਸਨ ਜੋ ਕਾਰਗਿਲ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਏਥੇ ਆਏ ਸਨ।

ਦਾਤਣ ਸਾਹਿਬ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਮੂਹਰੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੇ ਥੜਾ ਜਿਸ ਉਪਰ ਬੈਠ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਤਪ ਕੀਤਾ

​

 

[dalvinder45]

ਲ਼ੇਹ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼
ਦਾਤਣ ਸਾਹਿਬ ਲੰਗਰ ਛਕਣ ਪਿਛੋਂ ਅਸੀਂ ਲੇਹ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਐਸ ਯੂ ਵੀ ਦੇ ਟਾਇਰ ਬਦਲਵਾਏ ਜੋ ਪਹਿਲੇ ਸਫਰ ਦੌਰਾਨ ਫੱਟੜ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਬਦਲਵਾਉਣ ਬਿਨਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਭਾਵੇਂ ਏਥੇ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਅਪਣਾ ਲੋਕਲ ਸਿਮ ਪਵਾਉਣਾ ਪਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਛੇ ਪੰਜਾਬ ਜਾਂ ਲੇਹ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਪਹਿਲੇ ਸਿਮ ਤੇ ਗੱਲ ਬਾਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਹੀ।ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਰੌਣਕ ਕਾਫੀ ਸੀ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਜ਼ਾਰਾ ਵਰਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਲ਼ੇਹ ਬਜ਼ਾਰ

ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਅਗਲੇ ਸਫਰ ਲਈ ਕਾਫੀ ਕੁੱਝ ਖਾਣ ਲਈ ਵੀ ਖਰੀਦ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਲਈਆਂ।

ਲ਼ੇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਤੇ ਮਸਜਿਦ

ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਦੀ ਮੂਰਤੀ

ਬੋਧ ਮੱਠ ਵਿੱਚ ਭਿਕਸ਼ੂ ਸਿਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ

ਲ਼ੇਹ-ਲਦਾਖ ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ

 

[dalvinder45]

ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਤੂਪ ਲੇਹ


ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਨਿੰਮੂ ਤੋਂ ਕਾਰਗਿਲ

ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਸਾਝਰੇ ਹੀ ਅਸੀਂ ਮੈਸ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਪੇਮੈਂਟ ਦੇ ਕੇ ਮੈਸ ਸਟਾਫ ਅਤੇ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਰਜਮੈਂਟ ਦੇ ਸੀਓ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਕੇ ਗੁਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਨਿਵਾਇਆ ਤੇ ਨਿੰਮੂ ਤੋਂ ਕਾਰਗਿਲ ਲਈ ਚੱਲ ਪਏ। ਲੇਹ ਤੋਂ ਕਾਰਗਿਲ 218 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਨੇਸ਼ਨਲ ਹਾਈਵੇ 1 ਡੀ ਸਿਰਫ 29 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਸਫਰ 5 ਕੁ ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਅਦਭੁਤ ਰਾਹ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਡੀਓ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕਿਆਸੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਅੰਬਰ ਛੂੰਹਦੇ ਪਰਬਤਾਂ ਦੀ ਵੱਖੀ ਤੇ ਚਲਦੇ ਚਲਦੇ ਇੱਕ ਨਵੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਦਿਲ ਛੂੰਹਵਾਂ ਸੀ।ਕਾਰਗਿਲ-ਦਰਾਸ ਲਈ ਲੇਹ ਤੋਂ ਦੋ ਮਾਰਗ ਹਨ।ਪਹਿਲੇ ਰਾਹ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਥਾਨ ਹਨ: ਬਾਸਗੋ, ਲਾਮਾਯੁਰੂ ਮੱਠ, ਮਗਨੈਟਿਕ ਹਿੱਲ, ਸਿੰਧ-ਜ਼ੰਸਕਾਰ ਸੰਗਮ, ਖਲਾਸੇ, ਲਿਕਿਰ ਮੱਠ, ਅਲਚੀ ਮੱਠ, ਫੋਟੂ ਲਾ ਪਾਸ, ਨਾਮਕੀ ਲਾ ਪਾਸ, ਫੁਕਤਲ ਮੱਠ, ਮਲਬੇਖ ਮੱਠ, ਕਾਰਗਿਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਕਾਰਗਿਲ ਜੰਗੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ, ਦਰਾਸ ਤੇ ਜੋਜ਼ੀਲਾ।

ਲੇਹ -ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਨਿੰਮੂ -ਕਾਰਗਿਲ ਲੇਹ ਤੋਂ ਕਾਰਗਿਲ 4 ਘੰਟੇ 23 ਮਿੰਟ (216.4 ਕਿ.ਮੀ.) via NH1

ਦੂਸਰਾ ਰਾਹ ਦਾਹ ਤੋਂ ਬਟਾਲਕ ਤਕ ਦਾ ਹੱਦ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦਾ ਰਾਹ ਹੈ ਜੋ ਫੌਜੀ ਮਹਤਵ ਵਾਲਾ ਹੈ।ਅਪਣੀ ਸੈਨਾ ਸੇਵਾ ਵੇਲੇ ਇਸ ਰਾਹ ਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੀ । ਇਹ ਰਾਹ ਫੌਜੀ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲਾ ਵੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਐਲ ਓ ਸੀ ਕਰਕੇ ਜਾਣੀ ਹੱਦ ਕੋਈ ਬਹੁਤੀ ਦੂਰ ਨਹੀਂ।ਇਸੇ ਲਈ ਸੜਕ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਫੌਜੀ ਕੈਂਪ ਵੀ ਹਨ ਤੇ ਸੈਨਾ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਆਮ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਰਖਿਅਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਬਟਾਲਕ ਤੋਂ ਕਾਰਗਿਲ 54 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1999 ਵਿਚ ਏਸੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਹਦੋਂ ਪਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਸੜਕ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਉਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਮਾਰ ਮਾਰਕੇ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਕੱਢ ਦਿਤਾ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਯੁੱਧ ਕਾਰਗਿਲ ਯੁੱਧ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਤੇ ਕਾਰਗਿਲ ਵਿਚ ਕਾਰਗਿਲ ਯੁੱਧ ਦਾ ਦਾ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਕਾਰਗਿਲ ਜਾਣ ਪਿਛੋਂ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੀ।

ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਫਰ ਵੀ ਛੋਟਾ ਸੀ, ਆਮ ਰਾਹ ਸੀ ਤੇ ਫੌਜੀ ਕਾਨਵਾਈ ਦੇ ਘੱਟ ਲੰਘਣ ਕਰਕੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਰੁਕਣਾ ਪੈਣਾ ਸੀ। ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਪਰਬਤੀ ਉਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਨਾਮਕੀ ਲਾ, ਜ਼ੋਜ਼ੀ ਲਾ ਅਤੇ ਫੋਟੂ ਲਾ ਦਰਰੇ ਲੰਘਣੇ ਸਨ। ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਵੀ ਬੜੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਮਾਨਣ ਲਈ ਰੁਕਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਰਾਹ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਮਾਰਚ ਅਪ੍ਰੈਲ ਤਕ ਬਰਫ ਨਾਲ ਢਕਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਬੰਦ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੋਂ ਅੱਧ ਅਕਤੂਬਰ ਤੱਕ ਖੁਲ੍ਹੇ।ਸੜਕ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੈ ਪਰ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਭਰੀ।

ਬਾਸਗੋ ਬੋਧ ਮੱਠ

ਬਾਸਗੋ ਮੱਠ

ਬਾਸਗੋ ਮੱਠ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਸਗੋ ਜਾਂ ਬਾਜ਼ਗੋ ਗੋਂਪਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਦਾਖ ਦੇ ਲੇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਬਸਗੋ ਜਾਂ ਬਾਜ਼ਗੋ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਬੋਧੀ ਮੱਠ ਹੈ ਜੋ ਨਿਮੂ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਲੇਹ ਤੋਂ 40 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਮੱਠ 1680 ਵਿੱਚ ਨਮਗਿਆਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਬਜ਼ਗੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਅਤੇ ਲਦਾਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ।15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਾਸਗੋ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਿਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਇਹ ਮੱਠ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਸਬੇ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਉੱਚੀ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਬੁੱਧ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਅਤੇ ਕੰਧ ਚਿੱਤਰਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਮੈਤ੍ਰੇਯ ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਚਾਮਚੁੰਗ, ਚੰਬਾ ਲਖਾਂਗ ਅਤੇ ਸੇਰਜ਼ਾਂਗ ਮੰਦਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।



ਨਿੰਮੂ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਲਾਮਿਆਂ ਦੇ ਸੱਦੇ ਤੇ ਬਾਸਗੋ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਰੁਕੇ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਲਦਾਖ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਇਥੇ ਲਦਾਖ ਦਾ ਰਾਜਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਇਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਗੋਸ਼ਟੀਆਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਬੋਧ ਮੱਠ ਦੇ ਭਿਕਸ਼ੂ ਵੀ ਹਾਜ਼ਿਰ ਰਹੇ।ਬਾਸਗੋ ਲਦਾਖ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉਘੇ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਯੂ ਐਨ ਓ ਵਲੋਂ 2000-2001 ਈ: ਵਿੱਚ ਬਾਸਗੋ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ 100 ਸੱਭ ਤੋਂ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਵਿਰਾਸਤੀ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਥੋਂ ਦਾ ਕਿਲਾ ਢਹਿਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਥੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਬੋਧ ਮੱਠ ਹਨ ਦੋ ਰਾਜਾ ਸਵਾਂਗ ਨਾਮਗਿਆਲ (1580-1600) ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਬਣੇ, ਇਕ ਰਾਜਾ ਸਿੰਗੇ ਨਾਮਗਿਆਲ (1600-1615) ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਰਾਜੇ ਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਮਾਂ ਨੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ । ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਰਨੈਲ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ 1834 ਈ: ਨੂੰ ਬਾਸਗੋ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਇਆ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਲਦਾਖ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਹੋਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਡੀਓ ਬਣਾਏ ਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧੇ ।

ਲਾਮਾਯੁਰੂ ਮੱਠ

ਅੱਗੇ ਬਾਸਗੋ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਲਾਮਾਯੁਰੂ ਮੱਠ ਵਿਚ ਰੁਕੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਏਥੇ ਆਉਣ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਗਿਛ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਏਥੇ ਆਉਣਾ ਤਾਂ ਬੋਧੀ ਲਾਮੇ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਨਹੀਂ ਸੰਭਾਲੀ ਹੋਈ ਤੇ ਨਾਂ ਹੀ ਕੋਈ ਯਾਦਗੀਰੀ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਚਰਚਾ ਹੋਈ।ਲਾਮਯਾਰੂ ਮੱਠ ਲੈਂਗਰੂ ਲੂਪਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਲਾਮਾਯਾਰੂ ਲੱਦਾਖ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਮੱਠ ਹੈ। ਇਹ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਅਵਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਰੰਗੀਨ ਮਿੱਟੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਲਾਮਾਯੁਰੂ ਮੱਠ

ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਹਿੱਲ

ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਹਿੱਲ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰੂਤਾ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਾਦੂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਵਗਦੀ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕੁਦਰਤੀ ਪਿਛੋਕੜ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਰਾਹ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਹਿੱਲ ਤੇ ਰੁਕੇ ਇਹ ਵੇਖਣ ਲਈ ਕਿ ਕਾਰਾਂ ਬਸਾਂ ਅਪਣੇ ਆਪ ਚੜ੍ਹਾਈ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਖਿਚੀਂਦੀਆ ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਹਨ । ਚੁੰਬਕੀ ਪਹਾੜੀ ਲੇਹ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 30 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸੜਕ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਬੱਸਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨਕ ਪੱਖ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਪਹਾੜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਚੁੰਬਕੀ ਖੇਤਰ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਚੁੰਬਕੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਕਾਰਾਂ ਬੱਸਾਂ ਦੇ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਸਧਾਰਨ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਨੁਭਵੀ ਆਨੰਦ ਖਾਸ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਨੂੰ ਵਪਾਰੀ ਲਾਭ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਾਹਨ ਨੂੰ ਸੜਕ 'ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਬੱਧ ਕੀਤੇ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾਰਕ ਕਰਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਇੰਜਣ ਬੰਦ ਅਤੇ ਗੇਅਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਊਟਰਲ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਕਾਰ ਚੱਲਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਹੱਸਮਈ ਪਹਾੜੀ ਨੇ ਟ੍ਰੈਕਰਾਂ, ਅਤੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਹਿੱਲ ਦੀ ਅਰਾਮਦੇਹ ਵਾਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਣ ਦੀ ਅਨੋਖੀ ਯੋਗਤਾ ਇਸ ਨੂੰ ਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪੂਰਨ ਰਹੱਸਮਈ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਇਸ ਰਹੱਸਮਈ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਘੇਰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੈਲਾਨੀ ਆਕਰਸ਼ਣ ਅਤੇ ਹਾਈਵੇ 'ਤੇ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਸਵਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਟਾਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਹਨ।​

ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਹਿੱਲ ਦੀ ਦੰਤਕਥਾ​

ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਹਿੱਲ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਮਨਮੋਹਕ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸਵਰਗ ਲਈ ਪੌੜੀਆਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਜਿਹੜੇ ਯੋਗ ਸਮਝੇ ਗਏ ਸਨ ਉਹ ਸਿੱਧੇ ਇਸ ਵੱਲ ਖਿੱਚੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਕਥਾ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਇੱਕ ਰਹੱਸ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੰਜ਼ਿਲ ਲਈ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਪਰਤ ਜੋੜਦੀ ਹੈ।

ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੋਰਸ ਥਿਊਰੀ
ਇੱਕ ਥਿਊਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਚੁੰਬਕੀ ਬਲ ਪਹਾੜੀ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਾਹਨ ਇਸਦੀ ਸੀਮਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਅਸਾਧਾਰਨ ਵਰਤਾਰੇ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ, ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਹਿੱਲ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਉਡਾਣ ਮਾਰਗਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਚੁੰਬਕੀ ਦਖਲ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਰੂਟ ਐਡਜਸਟਮੈਂਟ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।​

ਆਪਟੀਕਲ ਇਲਿਊਜ਼ਨ ਥਿਊਰੀ

ਇੱਕ ਵਿਕਲਪਿਕ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਹਿੱਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਸਲ ਚੁੰਬਕੀ ਸਰੋਤ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ; ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਹ ਇੱਕ ਆਪਟੀਕਲ ਭਰਮ ਹੈ ਜੋ ਉਤਰਦੇ ਵਾਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਚੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਵਾਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖੋ ਜੋ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।​

ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਹਿੱਲ 'ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮੈਗਨੇਟਿਕ ਹਿੱਲ ਰੋਡ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸੜਕ 'ਤੇ ਇੱਕ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਵਰਗ ਵੇਖੋਗੇ। ਇਹ ਉਹ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਾਹਨ ਨਿਊਟਰਲ ਗੀਅਰ ਵਿੱਚ ਪਾਰਕ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ, ਤੁਸੀਂ ਲਗਭਗ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਵਾਹਨ ਦੇ ਮਨਮੋਹਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਮਾਣੋਗੇ।​

ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਹਿੱਲ ਦੇ ਚਮਤਕਾਰ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਮਾਂ ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ ਤੱਕ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਸੜਕਾਂ ਸਾਫ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਸੁਹਾਵਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਲੱਦਾਖ ਦੀ ਮਨਮੋਹਕ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਣ ਸਕਦੇ ਹੋ।​

ਅਸੀਂ ਵੀ ਇਸ ਤਜਰਬੇ ਨੂੰ ਮਾਨਣ ਲਈ ਟਿਕਟ ਲਏ ਤੇ ਅਪਣੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਦਿਤੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿਦਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਰਕ ਕੀਤੀਆਂ ਤੇ ਕਾਰਾਂ ਅਪਣੇ ਆਪ ਖਿਚੀਆਂ ਵਧਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਇਸ ਵਚਿਤਰ ਘਟਨਾ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣ ਅਸੀਂ ਅਪਣ ਸਫਰ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧੇ।​

 

[dalvinder45]

ਸਿੰਧ ਜ਼ੰਸਕਾਰ ਸੰਗਮ
ਅਜੇ ਕੁਝ ਕੁ ਦੂਰ ਹੀ ਗਏ ਹੋਵਾਂਗੇ ਕਿ ਮੁੱਖ ਮਾਰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੰਧੂ ਅਤੇ ਜ਼ੰਸਕਾਰ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਸੰਗਮ ਆ ਗਿਆ। ਸੰਗਮ ਦੀ ਥਾਂ ਸਿੰਧ ਅਤੇ ਜ਼ੰਸਕਾਰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਗਲਵਕੜੀ ਪਾ ਕੇ ਰਚ ਮਿਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇੱਕ ਹੋ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਹਨ । ਸਿੰਧ ਦਾ ਸਾਗਰੀ ਨੀਲਾ ਰੰਗ ਅਤੇ ਜ਼ੰਸਕਾਰ ਦਾ ਹਰੀ ਭਾ ਮਾਰਦਾ ਜਲ ਬੜਾ ਹੀ ਅਦਭੁਤ ਨਜ਼ਾਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਰੰਗ ਨਿਆਰੇ ਹਨ।

ਸਿੰਧ-ਜ਼ੰਸਕਾਰ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗਮ
ਲਿਕਿਰ ਬੋਧ ਮੱਠ

ਲਿਕਿਰ ਬੋਧ ਮੱਠ
ਲਿਕਿਰ ਮੱਠ ਇੱਕ ਬੋਧੀ ਮੱਠ ਹੈ ਜੋ ਲੇਹ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਲਗਭਗ 52 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਲਿਕਿਰ ਜਾਂ ਲੂਖਾਇਲ ਦਾ ਇਹ ਨਾਂ ਦੋ ਨਾਗ ਰਾਜਿਆਂ, 'ਨੰਦੋ ਅਤੇ ਤਕਸੋਕੋ' ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਲੱਦਾਖੀ ਵਿੱਚ 'ਲੂ' ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਨਾਗ ਦੀ ਆਤਮਾ ਅਤੇ 'ਖਿਲ' ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਘੇਰਿਆ ਹੋਇਆ।ਇਹ ਮੱਠ 1065 ਦੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਲਾਮਾ ਦੁਵਾਂਗ ਚੋਜੇ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਿਕਿਰ ਮੱਠ ਦਾ ਅਜੋਕਾ ਭਵਨ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਰਾਜੇ, ਲਚਿਨ ਗਾਇਲਪੋ ਦੁਆਰਾ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਮੱਠ ਤੇ ਨਗਰ ਰਿੰਪੋਚੇ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਹੈ ਜੋ ਤਿੱਬਤੀ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੀ ਗੇਲੁਗ ਪਰੰਪਰਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਲਿਕਿਰ ਵਿਚ ਡੋਸਮੋਚੇ ਤਿਉਹਾਰ ਤਿੱਬਤੀ ਚੰਦਰਮਾਂ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਬਾਰ੍ਹਵੇਂ ਮਹੀਨੇ ਦੀ 28 ਅਤੇ 29 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਫੈਲਾਅ ਦੇ ਨਾਲ ਲਿਕਿਰ ਮੱਠ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਿਲ ਖਿਚਵਾਂ ਹੈ।ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ ਮਨਮੋਹਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮੱਠ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਮੱਠ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 120 ਬੋਧੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਹਨ ਅਤੇ ਮੱਠ ਦਾ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 30 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਨ।

ਅਲਚੀ ਬੋਧ ਮੱਠ

ਅਲਚੀ ਬੋਧ ਮੱਠ

ਅਲਚੀ ਚੋਸਕੋਰ ਮੱਠ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਬੋਧੀ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਅਲਚੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦੇ ਖੱਬੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।ਮੱਠ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 10 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ (958 ਅਤੇ 1055 ਈਸਵੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ) ਲੋਸਟਵਾ ਰਿੰਚੇਨ ਜ਼ੈਂਗਪੋ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਚਿਤਰਕਲਾ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੈ। ਚੋਸਕੋਰ ਵਿੱਚ ਸਮਸਟੇਕ, ਲੋਟਸਵਾ ਲਖਾਂਗ, ਜਾਮਯਾਂਗ ਲਖਾਂਗ ਅਤੇ ਵੈਰੋਕਾਨਾ ਮੰਦਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਲੋ ਰੁੱਖ ਵੀ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।ਇਸ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੱਠ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਨਮੋਹਕ ਭਵਨ ਖਿਚ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣ ਜਾਂਦੇ ਯਾਤ੍ਰੀ ਇਸ ਮੱਠ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਦੁਖਾਂਗ ਜਾਂ ਅਸੈਂਬਲੀ ਹਾਲ, ਮੁੱਖ ਮੱਠ, ਮੰਜੂਸ਼੍ਰੀ ਮੱਠ ਅਤੇ ਛੋਰਟੇਨ ਖਿਚ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹਨ।ਮੱਠ ਵਿਚ ਬੜਾ ਪਿਆਰਾ ਸ਼ਾਂਤੀ ਭਰਿਆ ਵਾਤਰਵਰਨ ਹੈ ।ਇਸਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਵੀ ਵੇਖਿਆਂ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਮੱਠ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬੋਧ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਕਲਾਕਾਰੀ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਨਾਲ ਹੀ ਮੱਠ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੁੱਧ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਦਿਸਣਗੀਆਂ।

ਫੋਟੂ ਲਾ ਦਰਰਾ

ਫੋਟੂ ਲਾ ਦਰਰਾ

ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਸਾਰੇ ਦਰਰਿਆਂ ਤੋਂ ਉਚਾ 13478 ਫੁਟ ਉਚਾ ਫੋਟੂ ਲਾ ਦਰਰਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਨਮਿਕ/ਨਾਮਕਾ ਲਾ (12,200 ਫੁੱਟ) ਵੱਲ ਅੱਗੇ ਵਧੇ। ਫੋਟੂ ਲਾ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਕੇ ਇਉਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸਿਖਰ' ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਹੋਈਏ. ਅਸੀਂ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤਕ ਫੈਲੀਆਂ ਜ਼ਾਂਸਕਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਘਾਟੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸੀ ਪਰ ਨਿਰਵਿਘਨ ਕਾਲੀ ਲੁ!ਕ ਨਾਲ ਢਕੀ ਸੜਕ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਵਾਲੀ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਬੁਲਾ ਰਹੀ ਸੀ ਟੁੱਟੀ ਫੁੱਟੀ ਸੜਕ ਉਤੇ ਮੋੜ ਘੋੜ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਤਕ ਦਾ ਸਫਰ ਥੋੜਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਰਿਹਾ ਪਰ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਦਿਲ ਮੋਹਕ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਥਕਾਵਟ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਸੜਕ ਜ਼ਾਂਸਕਰ ਰੇਂਜ ਦੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਚਟਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਨਾਮਕਾ ਦਰਰਾ

ਨਮਿਕ/ਨਾਮਕਾ ਲਾ

ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਕਾਰਗਿਲ ਤੋਂ ਲੇਹ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਦਰਰਿਆਂ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਮਿਕਾ ਲਾ ਪਾਸ ਹੈ ਜੋ 12198 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਸਾਹਸੀ ਸਵਾਰੀ ਹੈ, ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਮਿਕਾ ਲਾ ਪਾਸ ਦੁਆਰਾ ਸਵਾਰੀ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਹੈ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਹਸੀ ਜੋ ਮਨਾਲੀ ਲੇਹ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਸਾਈਕਲ ਮੁਹਿੰਮ ਤੇ ਹਨ। ਕੁਦਰਤੀ ਆਕਰਸ਼ਣਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਨੂੰ ਚੋਟੀ ਤੋਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸ੍ਰੀਨਗਰ-ਲੇਹ ਹਾਈਵੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਹੈ।ਮੁੱਖ ਮਾਰਗ ਉਤੇ 12198 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਉਤੇ ਨਾਮਕੀ ਲਾ ਦਰਰਾ ਤੇ ਰੁਕ ਕੇ ਆਸ ਪਾਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ।
ਫੁਕਤਲ ਮੱਠ

ਫੁਕਤਲ ਮੱਠ
ਲੁੰਗਨਾਕ ਵਾਦੀ ਦੇ ਇਕ ਕਿਨਾਰੇ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਗੁਫਾ ਉਦਾਲੇ ਮਧੂਮਖੀਆਂ ਦੇ ਛੱਤੇ ਵਰਗਾ ਫੁਕਤਲ ਮੱਠ ਇਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਜੂਬਾ ਹੈ।ਗੁਫਾ ਮੱਠ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਇਹ ਮੱਠ ਪੁਰਾਤਨ ਬੋਧੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਯਾਦ ਸਮੋਈ ਬੈਠਾ ਹੈ ਤੇ ‘ਓਮ ਮਨੀ ਪਦਮੇ ਹਮ’ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਚੁਫੇਰੇ ਵਾਦੀ ਵਿਚ ਫੈਲਦੀਆਂ ਜਾਪਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਅਦਭੁਤ ਵਾਤਾਵਰਣ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਥੇ ਦੀਖਿੱਚ ਸੁਭਾਵਕ ਹੈ।ਉਚਾਈ ਤੋਂ ਵਾਦੀ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬੜਾ ਮਨਮੋਹਕ ਜਾਪਦਾ ਹੈ।ਇਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਗੱਡੀਆਂ ਥਲੇ ਪਾਰਕ ਕਰ ਕੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਚੜ੍ਹਣੀ ਪਈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਸਾਹ ਫੁੱਲ ਗਏ ਸਨ।

ਇੱਕ ਚੱਟਾਨ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤੇ ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਕਾਰਗਿਲ ਵਿੱਚ ਫੁਕਤਲ ਮੱਠ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਦ ਦੇ ਛੱਤੇ ਵਰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ. ਮੱਠ ਲੁੰਗਨਾਕ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੋਨੇ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ. ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਚਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਾਮ ਨਾਲ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਗੁਫਾ ਮੱਠ ਹੈ।

ਚੱਟਾਨ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਕਾਰਗਿਲ ਵਿੱਚ ਫੁਕਤਲ ਮੱਠ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਦ ਦੇ ਛੱਤੇ ਵਰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਮੱਠ ਲੁੰਗਨਾਕ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੋਨੇ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ. ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਚਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਾਮ ਨਾਲ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਗੁਫਾ ਮੱਠ ਹੈ।

ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਆਖਰਕਾਰ ਮੱਠ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਚਾਈ ਤੋਂ, ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਫੈਲ ਰਹੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟ ਤਸਵੀਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕੋਗੇ. ਮੱਠ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਇਕ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਹ ਇਕਲੌਤਾ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੈਦਲ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮਲਬੇਖ ਮੱਠ

ਮਲਬੇਖ ਮੱਠ
ਮਲਬੇਖ ਕਾਰਗਿਲ ਤੋਂ 45 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 3000 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿਥੇ 2 ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਗੋਂਪਾ ਅਤੇ ਮੈਟਰੇਅ ਬੁੱਧ ਦਾ 9 ਮੀਟਰ ਉੱਚਾ ਬੁੱਤ ਸੰਪੂਰਨ ਕਾਰੀਗਰੀ ਕਰਕੇ ਯਾਤ੍ਰੀਆਂ ਦੀ ਖਿਚ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਮਲਬੇਖ ਮੱਠ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਤ੍ਰੇਯ (ਭਵਿਖਤ ਬੁੱਧ) ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮੂਰਤੀ ਹੈ । ਇਹ ਮੂਰਤੀ 8 ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਚੰਬਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਮੂਰਤੀ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦੀ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਵਰਗੀ ਹੈ।ਮਲਬੇਖ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਾਰਗਿਲ ਤੋਂ ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਮਲਬੇਖ ਮੱਠ ਵਿਚ ਦੋ ਵੱਡੇ ਗੋਂਪਾ ਦਰੁਕਪਾ ਅਤੇ ਗੈਲੁਗਪਾ ਮਤਾਂ ਦੇ ਹਨ। ਮਲਬੇਖ ਆਖ਼ਰੀ ਬੌਧ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਰਗਿਲ ਦਾ ਰਲਵਾਂ ਸਭਿਆਚਾਰ ਹੈ।​

 

[dalvinder45]

ਕਾਰਗਿਲ ਸ਼ਹਿਰ

1.ਲ਼ੇਹ ਕਾਰਗਿਲ ਸ਼ਾਹਰਾਹ ਅਤੇ ਕਾਰਗਿਲ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਪੁਲ 2. ਕਾਰਗਿਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼

ਸੁਪਨਿਆਲੇ ਕਸਬੇ ਮਲਬੇਖ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 45 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਬਾਅਦ, ਅਸੀਂ ਕਾਰਗਿਲ ਪਹੁੰਚੇ । ਕਾਰਗਿਲ ਲੇਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਦਾਖ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ।ਇਹ ਲੇਹ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਹੈ।ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੁਰਿਗ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਰਾਸ, ਕਾਰਗਿਲ ਅਤੇ ਜ਼ੋਜਿਲਾ ਪਾਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰੁਕਣ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ, ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਡਾ ਖੇਤਰ ਹੈ । ਕਾਰਗਿਲ 1999 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਫੌਜੀ ਯਾਦਗਾਰ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਸੜਕ ਇੱਕ ਰੇਤਲੀ ਪਠਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਾਦੀ ਹੈ. ਸਰੂ ਦਾ ਪੁਲ ਪਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਕਾਰਗਿਲ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚੀਦਾ ਹੈ।

ਕਾਰਗਿਲ ਲੱਦਾਖ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦੋ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ, ਲੇਹ, ਪਦੁਮ ਜ਼ਾਂਸਕਰ ਅਤੇ ਸਕਾਰਡੋ ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਬਰਾਬਰ ਦੂਰੀ (200KM) 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਕਾਰਗਿਲ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਚੀਨ, ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਚਾਹ, ਉੱਨ, ਗਲੀਚੇ, ਰੇਸ਼ਮ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਪੱਥਰਾਂ ਦਾ ਵਪਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਾਰਗਿਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੁਲਾਕਾਤ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਸਾਲ 1974 ਵਿੱਚ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੈਲਾਨੀ, ਟ੍ਰੈਕਰ ਅਤੇ ਪਰਬਤਾਰੋਹੀ ਕਾਰਗਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਕਾਰਗਿਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਹੱਤਤਾ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ।

ਕਾਰਗਿਲ 1999 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਡੀਆ ਦੀਆਂ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਾਈਟਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਟਾਈਗਰ ਹਿੱਲ, ਤੋਲੋਲਿੰਗ, ਮੁਸ਼ਕੂ ਘਾਟੀ ਅਤੇ ਬਟਾਲਿਕ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਪਹਾੜੀ ਸਫਰ ਬੜਾ ਥਕਾਵਟ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸੁਸਤੀ ਤੇ ਨੀਂਦਰ ਦਾ ਦੌਰ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।ਪਰ ਹਰਿਆਵਲ ਨਾਲ ਲੱਦੇ ਰੁੱਖਾਂ, ਚਿੱਟੀਆਂ ਚਟਾਨਾਂ ਅਤੇ ਵਗਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਨਾਲ ਬਣੀਆਂ ਸੁੰਦਰ ਵਾਦੀਆਂ ਸਾਡੀ ਨੀਂਦ ਤੋਂ ਵਾਂਝੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਾ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ (ਕਾਰਗਿਲ)

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਕਾਰਗਿਲ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮੁੱਖ ਬਾਜ਼ਾਰ ਕਾਰਗਿਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਕਾਰਗਿਲ ਦੇ 10 ਸਿੱਖ ਸਥਾਨਕ ਪਰਿਵਾਰ ਇਸ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਮਸਜਿਦ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਕੰਧ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਲੱਕੜ ਦੀ ਛੱਤ ਇਕੋ ਸਾਂਝੀ ਕੰਧ 'ਤੇ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਇੱਕ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕੰਧ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਚਲਤ ਫਿਰਕੂ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੀ ਅਨੂਠੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਏਥੋਂ ਦੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕਾਰਗਿਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਾਲੀ ਥਾ ਤੇ ਵੀ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਮਾਰਗ ਸਮਝਾਇਆ ਸੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਅਤੇ ਮਸਜਿਦ ਕਾਰਗਿਲ


ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ ਕਾਰਗਿਲ (ਲੱਦਾਖ)

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ ਕਾਰਗਿਲ (ਲੱਦਾਖ)

ਸਕਾਰਦੂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਘੱਸੜ ਰਾਹ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਕਾਰਗਿਲ ਨੂੰ ਆਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਰਾਹ ਰਾਹੀਂ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਸਕਾਰਦੂ ਤੋਂ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਚੱਲ ਕੇ ਕਾਰਗਿਲ ਪਧਾਰੇ।ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਲਿਖਤਾਂ ਤੋਂ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਕਾਰਗਿਲ ਆਉਣ ਦਾ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਿਸੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਲਿਖਤ ਤੋਂ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਕਾਰਗਿਲ ਰੁਕਣ ਸਮੇ ਵਾਪਰੀ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦਾ।

ਇਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਭਰਤੀ ਫੌਜ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 31 ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਤੋਂ ਕਾਰਗਿਲ ਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਿਤ ਰਾਜ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕਮਲ ਸਾਹਿਬ (ਕਾਰਗਿਲ) ਚੁੰਬਕੀ ਪਹਾੜੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੇਹ ਵਿਖੇ ਮਨਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਪਰਤਦੇ ਹੋਏ, ਸੁਰੂ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਕਾਰਗਿਲ ਵਿਖੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਰਹੇ। ਇਕਬਾਲ ਪੁਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ।ਕਾਰਗਿਲ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਚਰਨ ਕਮਲ ਸਾਹਿਬ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਚਰਨ ਪਾਏ ਸਨ ਅਪਣੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਫੁਲ ਭੇਟ ਕੀਤੇ।​

 

[dalvinder45]

ਕਾਰਗਿਲ ਵਿਜੈ ਦਿਵਸ

ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਚਰਨ ਕਮਲ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਕੇ ਦਰਾਸ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਿੱਥੇ ਕਾਰਗਿਲ ਵਾਰ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਰਗਿਲ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ।

ਕਾਰਗਿਲ ਵਿਜੈ ਦਿਵਸ ਤੇ ਲੇਖਕ

26 ਜੁਲਾਈ ਭਾਰਤ ਲਈ ਬੜਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨਦਿਨ ਹੈ ਜਦ ਭਾਰਤੀ 22 ਵਾਂ ਕਾਰਗਿਲ ਵਿਜੈ ਦਿਵਸ ਬੜੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਨ।​

ਦਰਾਸ ਵਾਰ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸਮਾਰਕ ਹੈ ਜੋ 1999 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਵਿਜੇ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜੰਗੀ ਯਾਦਗਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਘੁਸਪੈਠੀਆਂ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਕਾਰਗਿਲ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਦਰਾਸ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਸਥਿਤ, ਇਹ ਜਿੱਤ ਸਮਾਰਕ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੁਆਰਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਧੱਕਣ ਅਤੇ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਇਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਜਿੱਤ ਦਾ ਐਲਾਨ 26 ਜੁਲਾਈ 1999 ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਜੇ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਯਾਦਗਾਰ ਗੁਲਾਬੀ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਹੈ। ਇਸ ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਫੌਜ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ, ਜੰਗੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪੁਰਾਲੇਖ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਦੇ ਲਘੂ ਚਿੱਤਰ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ। ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜੰਗੀ ਗੈਲਰੀ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਕੈਪਟਨ ਮਨੋਜ ਪਾਂਡੇ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗ ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਥਿਆਰ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ, ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਡਾ: ਹਰੀਵੰਸ਼ ਰਾਏ ਬੱਚਨ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਗੀਤ ਮਿਲੇਗਾ। ਇਸ ਜੰਗੀ ਯਾਦਗਾਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦਰਜ ਹਨ।
ਖੁੱਲਣ ਦਾ ਬੰਦ ਸਮਾਂ "10:00 ਵਜੇ - ਦੁਪਹਿਰ 12:00 ਵਜੇ; 02:00 pm - 05:00 pm"ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਰੇ ਦਿਨ ਖੁੱਲ੍ਹੇ

ਇਸ ਦਿਨ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਾ ਵਲੋਂ ਆਤੰਕਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੱਦ ਨਾਲ ਲਗਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਉਪਰ ਕੀਤੀ ਘੁਸਪੈਠ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਤ ਦੇ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਉੱਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਨੂੰ ਇਹ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਾਰਗਿਲ ਯੁੱਧ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਕਾਰਗਿਲ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿਚ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਆਪਣੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਰਮਿਆਨ ਸਬੰਧ ਕੱਟਣਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਣਾਅ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਘੁਸਪੈਠੀਆਂ ਨੇ ਚੋਟੀਆਂ ਉਤੇ ਆਪਣੇ ਬੰਕਰ ਬਣਾ ਲਏ ਸਨ ਤੇ ਗੋਲਾ ਬਾਰੂਦ ਵੀ ਚੰਗਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੰਕਰ ਉਚਾਈ ਤੇ ਸਨ ਜਦ ਕਿ ਸਾਡੀ ਸੈਨਾ ਉਤਰਾਈ ਉੱਤੇ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਪਾਰ ਕੀਤੀ ਜੋ ਕਿ ਐਲਓਸੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ-ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ।

ਕਾਰਗਿਲ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ1947 ਵਿਚ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਬਾਲਟੀਸਤਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਯੁੱਧ (1947-1948) ਦੇ ਬਾਅਦ ਐਲਓਸੀ ਦੁਆਰਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।3 ਮਈ 1999 ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਇਸ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਉਦੋਂ ਕੀਤੀ ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੇ ਕਾਰਗਿਲ ਦੇ ਪਥਰੀਲੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ 5000 ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਉਚਾਈਆਂ ਵਿਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਕੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਸੂਚਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਘੁਸਪੈਠੀਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿਜੈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ

1998-1999 ਵਿਚ ਸਰਦੀਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਗੁਪਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਆਚਿਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਦੇ ਟੀਚੇ ਨਾਲ ਖਿੱਤੇ' ਤੇ ਹਾਵੀ ਹੋਣ ਲਈ ਕਾਰਗਿਲ ਨੇੜੇ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਭੇਜਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਅੱਗੋਂ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਮੁਜਾਹਿਦੀਨ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਸ ਵਿਵਾਦ 'ਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦਾ ਧਿਆਨ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ' ਤੇ ਦਬਾਅ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਸਿਆਚਿਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਵਾਦ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰੇ। ਇਸ ਲਈ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਵਿਚਾਲੇ ਸਬੰਧ ਤੋੜਨਾ ਸੀ ।

ਕਾਰਗਿਲ ਦਾ ਇਹ ਖੇਤਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਉਤਰੀ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਲੇਹ ਜਾਂਦੇ ਮੁੱਖ ਮਾਰਗ ਨਾਲ ਲਗਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਾਰਾ ਹੀ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਇਰਾਦਾ ਮੁਸ਼ਕੋਹ, ਦਰਾਸ, ਕਾਕਸਾਰ,ਕਾਰਗਿਲ, ਬਟਾਲਿਕ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਇਸ ਸ਼ਾਹ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲਗਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪਹਾੜੀਆਂ ਟਾਈਗਰ ਹਿੱਲ, ਤੋਲੋਲਿੰਗ ਆਦਿ ਨੂੰ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਇਸ ਮਾਰਗ ਉਪਰ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣਾ ਤੇ ਆਉਂਦੀ ਜਾਂਦੀ ਕਾਨਵਾਈ ਤੇ ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਕਰਕੇ ਇਸ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਨਕਾਰਾ ਕਰਨਾ ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਾਦੀ ਨਾਲੋਂ ਲੇਹ ਨੂੰ ਤੋੜਣਾ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਅਪਣੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਤੋਂ ਆਤੰਕ ਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਮਈ 1999 ਵਿੱਚ ਘੁਸ-ਪੈਠ ਕਰਵਾਈ ਤੇ ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੇ ਬੰਕਰ ਬਣਾ ਲਏ। ਇਹ ਹਰਕਤ ਜਦ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਪਈ ਤਦ ਤਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੇ ਪੱਕੇ ਪੈਰ ਕਰ ਲਏ ਸਨ।ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਯੋਜਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਮਾਰ ਮਾਰੀ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਪਰ ਜੋ ਬਚੇ ਉਹ ਘੇਰ ਲਏ ਗਏ ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਵਿਚੋਲਿਗੀ ਸਦਕਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲਈ ਰਸਤਾ ਦੇ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇਹ ਨਾਪਾਕ ਹਰਕਤ ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਕਾਮਯਾਬ ਕਰ ਦਿਤੀ ਗਈ ਤੇ ਯੁੱਧ ਮੈਦਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੱਥ ਲੱਗਾ।

ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਉਤਰੀ ਕਮਾਂਡ ਦੀ 15 ਕੋਰ ਦੀਆਂ 121 ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟ ਬ੍ਰੀਗੇਡ, 8 ਮਾਉਂਟੇਨ ਡਿਵੀਯਨ ਦੀਆਂ 56 ਤੇ 79 ਮਾਉਂਟਨ ਬ੍ਰਗੇਡ ਤੇ 50 ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟ ਪਾਰਾ ਬ੍ਰੀਗੇਡ ਅਤੇ 3 ਇਨਫੈਨਟਰੀ ਡਿਵੀਯਨ ਦੀਆਂ 70 ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਬ੍ਰੀਗੇਡ ਅਤੇ 102 ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਟ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਬ੍ਰਗੇਡ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ । ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀਆਂ ਵੀ ਦੋ ਬ੍ਰਗੇਡਾਂ ਸਨ ।

ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਿੱਖ ਰਜਮੈਂਟਾਂ ਵਿਚ 8 ਅਤੇ 11 ਸਿੱਖ ਰਜਮੈਂਟ ਅਤੇ 14 ਸਿੱਖ ਐਲ ਆਈ ਰਜਮੈਂਟ ਅਤੇ ਦੋ ਪੰਜਾਬ ਰਜਮੈਂਟਾਂ 3 ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ 13 ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਵੀ ਅੱਗੇ ਹੋ ਕੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਤਾੜਣ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।ਸਿੱਖ, ਸਿੱਖ ਐਲ ਆਈ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਰਜਮੈਂਟਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਯੁੱਧ ਅਵਾਰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਰਜਮੈਟਾਂ ਹਨ।

ਸਿੱਖ ਰਜਮੈਂਟ ਨੇ 2 ਪਰਮ ਵੀਰ ਚੱਕਰ, 8 ਮਹਾਂਵੀਰ ਚੱਕਰ, 64 ਵੀਰ ਚੱਕਰ, 4 ਅਸ਼ੋਕ ਚੱਕਰ, 14 ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਕਰਾਸ, 21 ਭਾਰਤੀ ਆਰਡਰ ਆਫ ਮੈਰਿਟ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਬੜੇ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ।ਸਿੱਖ ਐਲ ਆਈ ਰਜਮੈਂਟ ਨੇ ਇੱਕ ਅਸ਼ੋਕ ਚੱਕਰ, 5 ਮਹਾਂਵੀਰ ਚੱਕਰ, 6 ਕੀਰਤੀ ਚੱਕਰ, 23 ਵਰਿ ਚੱਕਰ, 13 ਸ਼ੋਰਿਆ ਚੱਕਰ ਤੇ 300 ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੋਰ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ।ਪੰਜਾਬ ਰਜਮੈਂਟ ਨੇ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਕਰਾਸ- 21, ਮਿਲਟ੍ਰੀ ਕ੍ਰਾਸ 187, ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ-2, ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ- 1, ਮਹਾਂ ਵੀਰ ਚੱਕਰ-18, ਕਿੰਗਜ਼ ਕ੍ਰਾਸ-18, ਪੀ ਵੀ ਐਸ ਐਮ ਆਦਿ 20, ਵੀਰ ਚੱਕਰ 69 ਤੇ ਹੋਰ ਮਾਨ ਸਨਮਾਨ 500 ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਗਲਵਾਨ ਵਾਦੀ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਪੰਜਾਬ ਰਜਮੈਂਟ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਕੱਲੇ ਹੀ 12 ਚੀਨੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਕੇ ਇਕ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਤੇ ਪਰਮ ਵੀਰ ਚੱਕਰ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਬਣਿਆ ਆਸ ਹੈ ਜਲਦੀ ਹੀ ਐਲਾਨ ਹੋਵੇਗਾ।

ਉਸ ਵੇਲੇ ਹਮਲੇ ਲਈ ਦੋ ਬ੍ਰੀਗੇਡਾਂ ਅੱਗੇ ਸਨ। ਬ੍ਰੀਗੇਡੀਅਰ ਐਮ ਪੀ ਐਸ ਬਾਜਵਾ 192 ਬ੍ਰੀਗੇਡ ਦੀ ਕਮਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।ਬ੍ਰੀਗੇਡੀਅਰ ਦੇਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ 70 ਇਨਫੈਨਟਰੀ ਬ੍ਰੀਗੇਡ ਦੀ ਕਮਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਦੋਵੇਂ ਸਿੱਖ ਅਫਸਰ ਸਨ । 3 ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਡਿਵੀਯਨ ਦੀ ਕਮਾਨ ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਮੁਹਿੰਦਰ ਪੁਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਸਨ। ਚੀਫ ਆਫ ਆਰਮੀ ਸਟਾਫ ਜਨਰਲ ਮਲਿਕ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਨ।ਬ੍ਰੀਗੇਡੀਅਰ ਬਾਜਵਾ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਔਖਾ ਟਾਰਗੇਟ ਟਾਈਗਰ ਹਿੱਲ ਦਾ ਸੀ ।

ਟਾਈਗਰ ਹਿੱਲ

ਟਾਈਗਰ ਹਿੱਲ ਉਤੇ ਹਮਲੇ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਦੋ ਬਟਾਲੀਅਨਾਂ 8 ਸਿੱਖ ਤ 18 ਗ੍ਰੀਨੇਡੀਅਰ ਦਿਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।

ਬ੍ਰੀਗੇਡੀਅਰ ਬਾਜਵਾ

ਬ੍ਰੀਗੇਡੀਅਰ ਬਾਜਵਾ ਦੇ ਲਿਖਣ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਮੈਂ ਟਾਈਗਰ ਹਿੱਲ ਤੇ ਹਮਲੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਔਖਾ ਰਸਤਾ ਸਿੱਧੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਵਾਲਾ ਚੁਣਿਆ… 8 ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਇਸ ਸੱਭ ਤੋਂ ਔਖੇ ਕੰਮ ਲਈ ਅੱਗੇ ਲਾਇਆ ਤੇ ਕਮਾਨ ਅਫਸਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਜ਼ਤ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਟੁਕੜੀ ਲਈ ਅਸੀਂ 52 ਆਦਮੀ ਚੁਣੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਦੋ ਅਫਸਰ ਤੇ ਦੋ ਸੂਬੇਦਾਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।ਇਹ 52 ਬਹਾਦਰ ਇਤਨੀ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਲੜੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਯੁੱਧ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਹੀ ਬਦਲ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿਤਾ। ਤੋਪਖਾਨਾ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੋਫੋਰ ਨੇ ਸਾਡੇ ਇਸ ਔਖੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬੜੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ ਜਵਾਨ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਰਾਈਫਲ, ਐਲ ਐਮ ਜੀ ਅਤੇ ਐਮ ਐਮ ਜੀ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਮਾਰ ਥੱਲੇ ਸਨ ।ਜੇ ਉਹ ਪੱਥਰ ਵੀ ਰੋੜ੍ਹ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਵੀ ਸਾਡੇ ਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਬੇਹਦ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਣਾ ਸੀ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਬੜੀ ਸ਼ੇਰ-ਦਿਲੀ ਵਿਖਾਈ ਤੇ ਵਰ੍ਹਦੇ ਗੋਲੇ-ਗੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਦੇ ਉਸ ਸਿਖਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ’।

ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 14 ਜਵਾਨੀ ਸ਼ਹੀਦ ਤੇ ਕਈ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ।ਦੋਨੋਂ ਅਫਸਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਦੋਨੋਂ ਸੂਬੇਦਾਰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ।ਬ੍ਰੀਗੇਡੀਅਰ ਬਾਜਵਾ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ‘ਜਦੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ 8 ਸਿੱਖ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਕ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾ ਲੰਬਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਪਣੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਭੜਕਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਦੁਬਾਰਾ ਹਮਲੇ ਲਈ ਹਲਾ ਸ਼ੇਰੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਚਾਈ ਤੇ ਟਿਕਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾ ਦਾ ਅਫਸਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲੇ ਖਤਮ ਹੋ ਸਕਣ। ਮੈਂ ਯਕੀਨ ਨਾਲ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲੇ ਇਤਨੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਸਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਿੱਖ ਸੂਰਬੀਰ ਚੋਟੀ ਤੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਉਖੜ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਇਕ ਜ਼ੋਰ ਦਾ ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ ਦਾ ਜੈਕਾਰਾ ਲਾਇਆ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਤੇ ਟੁੱਟ ਪਏ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਫਸਰ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਬਾਕੀਆਂ ਨੂੰ ਖਦੇੜਿਆ ਜੋ ਸਾਡੀ ਲਈ ਖਾਲੀ ਮੈਦਾਨ ਛੱਡ ਗਏ।ਉਸ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਫਸਰ ਦਾ ਨਾਮ ਕੈਪਟਨ ਕਰਨਲ ਸ਼ੇਰ ਖਾਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਬਹਾਦੁਰੀ ਬਾਰੇ ਜੀ ਓ ਸੀ ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿਤੀ। ਹੋਰ ਹਮਲੇ ਹੁੰਦੇ ਦੇਖਕੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ 18 ਗ੍ਰੀਨੇਡੀਅਰ ਦੀ ਘਟਕ ਪਾਰਟੀ ਭੇਜੀ ।18 ਗ੍ਰੀਨੇਡੀਅਰ ਲਈ ਹੁਣ ਉਪਰ ਪਹੁੰਚਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖ ਪਲਟਨ ਨੇ ਉਪਰ ਬੇਸ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ।ਉਪਰ ਪਹੁੰਚ ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਕੀਆਂ ਤੇ ਭਰਵਾਂ ਹੱਲਾ ਬੋਲਿਆ ਤੇ ਇਸ ਅਚਾਨਕ ਹੋਏ ਹੱਲੇ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਠਹਿਰ ਨਾ ਸਕੇ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਔਖਾ ਟਾਰਗੇਟ ਟਾਈਗਰ ਹਿੱਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਖੋਹ ਲਿਆ ਤੇ ਜਿੱਤ ਸਾਡੇ ਹੱਥ ਲੱਗੀ।ਸਿੱਖ ਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਬੇਸ ਤੋਂ 18 ਗ੍ਰੀਨੇਡੀਅਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰ ਦਿਤਾ ਤੇ ਹਰ ਟੀ ਵੀ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਨਾਂ ਗੂੰਜਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਸੱਭ ਇਸ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਏ ਕਿ ਸਿਖਰ ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹੁੰਚਣ ਤੇ ਬੇਸ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਜਵਾਨ ਹੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਜਿੱਤਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਸੀ।ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀ ਬਣੀ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਬੜਾ ਅਫਸੋਸ ਹੋਇਆ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਦੂਜੀਆਂ ਪਲਟਣਾਂ ਨੇ ਵੀ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਬਹਾਦੁਰੀ ਦਿਖਾਈ ਜਿਸਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਇਹ ਲੇਖ ਲੰਬਾ ਹੋਣ ਦੇ ਡਰੋਂ ਨਹੀਂ ਦਿਤਾ ਗਿਆ।

ਕਾਰਗਿਲ ਦੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਉਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਇਸ ਪਰਕਾਰ ਹਨ:

8 ਸਿੱਖ-ਸੂਬੇਦਾਰ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ-ਵੀਰ ਚੱਕਰ, ਨਾਇਕ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ-ਸੈਨਾ ਮੈਡਲ, ਸੂਬੇਦਾਰ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ- ਸੈਨਾ ਮੈਡਲ, ਨਾਇਕ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ- ਸੈਨਾ ਮੈਡਲ; ਸਿਪਾਹI ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ-ਸੈਨਾ ਮੈਡਲ, ਹਵਲਦਾਰ ਦੇਸਾ ਸਿੰਘ, ਹਵਲਦਾਰ ਅਜਾਇਬ ਸਿੰਘ, ਨਾਇਕ ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ, ਨਾਇਕ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਹਵਲਦਾਰ ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ, ਸਿਪਾਹੀ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸਿਪਾਹੀ ਤਰਲੋਚਨ ਸਿੰਘ, ਸਿਪਾਹੀ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ, ਸਿਪਾਹੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿਪਾਹੀ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸਿਪਾਹੀ ਗੁਰਮੇਲ ਸਿੰਘ, ਸਿਪਾਹੀ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ, ਸਿਪਾਹੀ ਰਸ਼ਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸਿਪਾਹੀ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸਿਪਾਹੀ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੋ।14 ਸਿੱਖ-ਸਿਪਾਹੀ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ।

ਹੋਰ ਪਲਟਣਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਹੀਦ:ਮੇਜਰ: ਹਰਮਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਜੇ ਡੀ ਐਸ ਧਾਲੀਵਾਲ, ਕੇ ਜੀ ਸਿੰਘ; ਸੂਬੇਦਾਰ: ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ, ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ, ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ; ਨਾਇਬ ਸੂਬੇਦਾਰ ਕਮਿਲ ਸਿੰਘ; ਹਵਲ ਦਾਰ ਕਮਲਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ, ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ, ਕਰਮ ਸਿੰਘ,ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ; ਲਾਂਸ ਹਵਲਦਾਰ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨਾਇਕ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ, ਸੁਚਾ ਸਿੰਘ, ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿਕੰਦਰ ਸਿੰਘ; ਲਾਂਸ ਨਾਇਕ- ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਦਲਵੀਰ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਮੇਲ ਸਿੰਘ, ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ, ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ; ਸਿਪਾਹੀ ਗੁਰਮੇਜ ਸਿੰਘ, ਪਵਨ ਸਿੰਘ, ਜਸਕਰਨ ਸਿੰਘ, ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਮੇਲ ਸਿੰਘ, ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ; ਪੀ ਟੀ ਏ ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੀਨੇਡੀਅਰ ਗੁiਰੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ, ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ।

ਕਾਰਗਿਲ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਅਪਣੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਕਰਾਰੀ ਮਾਤ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਤੇ ਢੁਕਦਾ ਮਾਨ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

26 ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਰਾ ਕੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਸੈਨਿਕ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਹੋ ਕੇ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ।​

 

[dalvinder45]

ਦਰਾਸ

ਕਾਰਗਿਲ ਤੋਂ ਦੱਖਣ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਚੱਲ ਕੇ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦਰਾਸ ਪਧਾਰੇ।ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਲਿਖਤਾਂ ਤੋਂ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਦਰਾਸ ਆਉਣ ਦਾ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਲਿਖਤ ਤੋਂ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਦਰਾਸ ਵਿਖੇ ਰੁਕਣ ਸਮੇਂ ਵਾਪਰੀ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦਾ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦਾ। ਦਰਾਸ ਵਿਖੇ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਅਸਥਾਨ ਉਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਜੋਜ਼ੀਲਾ (3,528 ਮੀਟਰ) (ਲੱਦਾਖ)

ਜੋਜੀਲਾ ਦਰਾ

​

ਦਰਾਸ ਤੋਂ ਦੱਖਣ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਚੱਲ ਕੇ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਜੋਜੀਲਾ ਦੱਰੇ ਉਤੇ ਪਧਾਰੇ। ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਲਿਖਤਾਂ ਤੋਂ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਜੋਜੀਲਾ ਦੱਰੇ ਰਾਹੀਂ ਅੱਗੇ ਲੰਘਣ ਦਾ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਲਿਖਤ ਤੋਂ ਜੋਜੀਲਾ ਦੱਰੇ ਦੇ ਪਰਲੇ ਪਾਰ, ਵਿਚਕਾਰ ਜਾਂ ਉਰਲੇ ਪਾਰ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਕਿਸੇ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦਾ।ਇਸ ਦੱਰੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਉਤੇ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦਾ ਕੋਈ ਅਸਥਾਨ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਦੱਰੇ ਨੂੰ ‘ਲਾ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜ਼ੋਜੀ ਲਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਬਰਫੀਲੇ ਤੂਫਾਨਾਂ ਦਾ ਪਹਾੜੀ ਰਾਹ'[ ਇਹ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਰਰਾ ਹੈ ਜੋ ਲੱਦਾਖ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੁਨੀਆ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੋਨਾਮਾਰਗ ਤੋਂ 15 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੈ ਅਤੇ ਲੇਹ-ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਹਾਈਵੇ (ਐਨਐਚ 1)' ਤੇ ਫੋਟੂ ਲਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਪਾਸ ਹੈ। ਜ਼ੋਜੀ ਲਾ ਦਰਰਾ ਅਕਸਰ ਭਾਰੀ ਬਰਫਬਾਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਬੰਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਸ 1947-48 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਛੁਡਵਾਇਆ। ਇਹ ਲਦਾਖ ਦਾ ਆਖਰੀ ਪੜਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।​

ਹਵਾਲੇ
1. ਅਖਤਰ, ਰਈਸ; ਕਿਰਕ, ਵਿਲੀਅਮ, "ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਰਾਜ, ਭਾਰਤ", ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਬ੍ਰਿਟੈਨਿਕਾ, 7 ਅਗਸਤ 2019 ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ (ਗਾਹਕੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਹੈ) ਹਵਾਲਾ: "ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਜ, ਭਾਰਤੀ ਉਪ -ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਪਹਾੜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ। 1947 ਤੋਂ 2019 ਤੱਕ ਲੱਦਾਖ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਜੰਮੂ -ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜੋ 1947 ਵਿੱਚ ਉਪ -ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। "

2. ਜੈਨ •ਸਮਾ -ਸਿਜ਼ਿਕ, ਐਡਮੰਡ; Osmańczyk, Edmund Jan (2003), Encyclopedia of the United Nations and International Agriments: G to M, Taylor & Francis, pp. 1191–, ISBN 978-0-415-93922-5 ਹਵਾਲਾ: "ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ: ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰ ਭਾਰਤ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। "
3. ਜੀਨਾ, ਲੱਦਾਖ (1996) ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਵਿਕਲਪ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿੱਚ - ਕਸ਼ਮੀਰ ਫਲੈਸ਼ਪੁਆਇੰਟ.
4. ਬੀਬੀਸੀ ਨਿ .ਜ਼. 19 ਮਈ 2011. 16 ਅਪ੍ਰੈਲ 2013 ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ.
5. "ਕਾਲਪਨਿਕ ਸਰਹੱਦਾਂ". ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ. 8 ਫਰਵਰੀ 2012. 24 ਸਤੰਬਰ 2014 ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ.
6. "ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਸਰਹੱਦ ਵਿਵਾਦ" GlobalSecurity.org.
7. ਰਿਜ਼ਵੀ, ਜੈਨੇਟ (2001). ਟ੍ਰਾਂਸ-ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਕਾਰਵਾਂ-ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਵਪਾਰੀ. ਆਕਸਫੋਰਡ ਇੰਡੀਆ ਪੇਪਰਬੈਕਸ.
8. ਓਸਾਡਾ ਐਟ ਅਲ. (2000), ਪੀ. 298.
9. ਐਸ, ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ; ਦਿੱਲੀ ਜੂਨ 4, ਹੂ ਨਿ;; ਜੂਨ 4, 2019 ਅਪਡੇਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ; Ist, 2019 20:00. ਜੰਮੂ -ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਯੋਜਨਾ: ਸੂਤਰ ਇੰਡੀਆ ਟੂਡੇ.
10. ਰਿਜ਼ਵੀ, ਜੈਨੇਟ (1996). ਲੱਦਾਖ - ਉੱਚ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਚੌਰਾਹਾ. ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ.
11. ਪਾਇਲ, ਟਿਮ (1 ਅਗਸਤ 2019). "ਲੱਦਾਖ: ਭਾਰਤ ਦੇ 'ਲਿਟਲ ਤਿੱਬਤ' ਦੇ ਚੰਗੇ, ਮਾੜੇ ਅਤੇ ਬਦਸੂਰਤ ਪੱਖ, ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਉੱਚੇ". ਦੱਖਣੀ ਚਿਨਨ ਮਾਰਨਿੰਗ ਪੋਸਟ. ਪ੍ਰੋਕੁਐਸਟ 2267352786.
12. ਜ਼ੁਤਸ਼ੀ, ਚਿੱਤਰਲੇਖਾ (2004). ਸਬੰਧਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ: ਇਸਲਾਮ, ਖੇਤਰੀ ਪਛਾਣ, ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ. ਹਰਸਟ ਐਂਡ ਕੰਪਨੀ. ISBN 9781850656944.
13. ਹਿੱਲ (2009), ਪੀਪੀ 200-204.
14. ਫ੍ਰੈਂਕੇ (1977 ਐਡੀਸ਼ਨ), ਫ੍ਰੈਂਕੇ, ਏਐਚ (1977). ਲੱਦਾਖ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਪੱਛਮੀ ਤਿੱਬਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, (1907) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ). 1977 ਐਡੀਸ਼ਨ ਐਸਐਸ ਗਰਗਨ ਅਤੇ ਐਫ ਐਮ ਹਸਨੈਨ ਦੁਆਰਾ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਜਾਣ -ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ. ਸਟਰਲਿੰਗ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀਪੀਪੀ 76-78
15. ਫ੍ਰੈਂਕੇ (1914), ਫ੍ਰੈਂਕੇ, ਏ ਐਚ. (1914). ਭਾਰਤੀ ਤਿੱਬਤ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਤਨਤਾਵਾਂ. ਦੋ ਖੰਡ. ਕਲਕੱਤਾ. 1972 ਦਾ ਮੁੜ ਪ੍ਰਿੰਟ: ਐਸ. ਚੰਦ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀਪੀਪੀ 89-90.
16. ਫ੍ਰੈਂਕੇ (1977 ਐਡੀਸ਼ਨ), ਪੀ. 20.
17. ਫ੍ਰੈਂਕੇ (1977 ਐਡੀਸ਼ਨ), ਪੀਪੀ 120-123.
18. ਰਿਜ਼ਵੀ (1996), ਜੈਨੇਟ ਰਿਜ਼ਵੀ ਲੱਦਾਖ: ਉੱਚ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਚੌਰਾਹੇ. ਦੂਜਾ ਐਡੀਸ਼ਨ. (1996). ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ, ਦਿੱਲੀ 0-
19-564546-4. ਪੀਪੀ 109-111.
19. ਰਿਜ਼ਵੀ (1996), ਪੀ. 64.
20. ਫ੍ਰੈਂਕੇ (1914), ਪੀ. 70.
21. ਰਿਜ਼ਵੀ (1996), ਪੀਪੀ 41, 64, 225-226.
22. ਰਿਜ਼ਵੀ (1996), ਪੀਪੀ. 226-227.
23. ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ, ਆਂਡਰੇ ਅਤੇ ਵੈਨ ਸ਼ੇਕ, ਸੈਮ. (2011). ਲੇਹ ਦਾ ਪੱਥਰ ਮੈਤ੍ਰੇਯ: ਦਿ ਆਰਡਿਸਕਵਰੀ ਐਂਡ ਰਿਕਵਰੀ ਆਫ਼ ਅਰਲੀ ਤਿੱਬਤੀ ਸਮਾਰਕ .. ਜੇਆਰਏਐਸ, ਸੀਰੀਜ਼ 3, 21, 4 (2011), ਪੀ. 421.
24. ਰਿਜ਼ਵੀ (1996), ਪੀਪੀ 69, 290.
25. ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ, ਆਂਡਰੇ ਅਤੇ ਵੈਨ ਸ਼ੇਕ, ਸੈਮ. (2011). ਲੇਹ ਦਾ ਪੱਥਰ ਮੈਤ੍ਰੇਯ: ਦਿ ਆਰਡਿਸਕਵਰੀ ਐਂਡ ਰਿਕਵਰੀ ਆਫ਼ ਅਰਲੀ ਤਿੱਬਤੀ ਸਮਾਰਕ .. ਜੇਆਰਏਐਸ, ਸੀਰੀਜ਼ 3, 21, 4 (2011), ਪੀਪੀ 421-439.
26. ਕਨਿੰਘਮ, ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ. (1854). ਲਾਡਕ: ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨੋਟਿਸਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭੌਤਿਕ, ਅੰਕੜਾ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ. ਲੰਡਨ. ਦੁਬਾਰਾ ਛਾਪੋ: ਸਾਗਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ (1977).
27. ਹਿਲੇਰੀ ਕੀਟਿੰਗ (ਜੁਲਾਈ -ਅਗਸਤ 1993). "ਲੇਹ ਟੂ ਰੋਡ". ਸਾ Saudiਦੀ ਅਰਾਮਕੋ ਵਰਲਡ. ਹਿouਸਟਨ, ਟੈਕਸਾਸ: ਅਰਾਮਕੋ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਕੰਪਨੀ. 44 (4): 8–17. ਆਈਐਸਐਸਐਨ 1530-5821. 28 ਸਤੰਬਰ 2012 ਨੂੰ ਅਸਲ ਤੋਂ ਪੁਰਾਲੇਖ. 29 ਜੂਨ 2009 ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ.
28. ਵਾਰਿਕੂ, ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਭਾਰਤ ਦਾ ਗੇਟਵੇ (2009), ਪੀ. 2.
29. ਹਟਨਬੈਕ, ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ (1961), ਪੀ. 479.
30. ਹਟਨਬੈਕ, ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ (1961), ਪੀ. 480.
31. ਹਟਨਬੈਕ, ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ (1961), ਪੰਨੇ 480-482.
32. ਹਟਨਬੈਕ, ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ (1961), ਪੰਨਾ 480-482: "ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਲਈ ਸੀ; ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉੱਨ ਦੇ ਲਾਭਦਾਇਕ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਦੇ ਫ਼ਾਇਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ, ਉਹ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਲਾਭ.… ਉੱਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਜੋ ਕੁਝ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਬੱਕਰੀਆਂ ਪਾਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ - ਪੱਛਮੀ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਚਾਂਗ ਥੰਗ ਮੈਦਾਨੀ. ”
33. ਸਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਵਾਈਮੈਨ, ਰਿਜੋਰਟ ਟੂ ਵਾਰ (2010), ਪੀ. 504: "1840 ਵਿੱਚ ਉੱਨ ਅਤੇ ਚਾਹ ਦੇ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਨੇ ਜੰਮੂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਸੀ। ਤਿੱਬਤ ਰਾਹੀਂ ਅਫੀਮ ਦੀ ਬਰਾਮਦ ਕਰਨ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਵਿਕਲਪਕ ਵਪਾਰ ਮਾਰਗ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡੋਗਰਾ ਨੇ ਸਿੱਟਾ ਕੱਿਆ ਕਿ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਹੱਲ ਹੋਵੇਗਾ ਪੱਛਮੀ ਤਿੱਬਤ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰੋ, ਇਸ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਵੇਗਾ। ”
34. ਏ ਬੀ ਸ਼ਕਬਾਪਾ, ਸੌ ਸੌ ਹਜ਼ਾਰ ਚੰਦਰਮਾ (2010), ਪੀ. 583.
35. ਏ ਬੀ ਫਿਸ਼ਰ, ਰੋਜ਼ ਐਂਡ ਹਟਨਬੈਕ, ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਬੈਟਲਗ੍ਰਾਉਂਡ (1963), ਪੀ. 164.
36. ਏ ਬੀ ਫਿਸ਼ਰ, ਰੋਜ਼ ਐਂਡ ਹਟਨਬੈਕ, ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਬੈਟਲਗ੍ਰਾਉਂਡ (1963), ਪੰਨਾ 49-50.
37. ਸ਼ਾਕਪਾ, ਇੱਕ ਸੌ ਹਜ਼ਾਰ ਚੰਦਰਮਾ (2010), ਪੀਪੀ 583-584.
38. Fisher, Rose & Huttenback, Himalayan Battleground (1963), p. 50.
39. ਫਿਸ਼ਰ, ਰੋਜ਼ ਐਂਡ ਹਟਨਬੈਕ, ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਬੈਟਲਗ੍ਰਾਉਂਡ (1963), ਪੀ. 50: "ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਜੰਮੂ ਰਾਜੇ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਸਾਰੇ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਮੇਯੁਮ ਦੱਰੇ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਇਰਾਦੇ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ, ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਦਾ ਹੈ."
40. Fisher, Rose & Huttenback, Himalayan Battleground (1963), p. 53.
41. ਮੈਕੇ, ਤਿੱਬਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਗ. 2 (2003), ਪੀ. 28
42. Fisher, Rose & Huttenback, Himalayan Battleground (1963), p. 165
43. ਫਿਸ਼ਰ, ਰੋਜ਼ ਐਂਡ ਹਟਨਬੈਕ, ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਬੈਟਲਗ੍ਰਾਉਂਡ (1963), ਪੀ. 190
44. ਫਿਸ਼ਰ, ਰੋਜ਼ ਐਂਡ ਹਟਨਬੈਕ, ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਬੈਟਲਗ੍ਰਾਉਂਡ (1963), ਪੀ. 158.
45. ਹਟਨਬੈਕ, ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ (1961), ਪੀ. 482.
46. ਹਟਨਬੈਕ, ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ (1961), ਪੰਨੇ 482–484.
47. ਹਟਨਬੈਕ, ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ (1961), ਪੀ. 484.
48. ਏ ਫਿਸ਼ਰ, ਰੋਜ਼ ਐਂਡ ਹਟਨਬੈਕ, ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਬੈਟਲਗ੍ਰਾਉਂਡ (1963), ਪੀ. 51.
49. ਚਰਕ, ਜਨਰਲ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ (2003), ਪੀ. 758.
50. ਚਰਕ, ਜਨਰਲ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ (2003), ਪੀ. 761 ਅਤੇ ਨੋਟ 33 (ਪੰਨਾ 766).
51. ਚਰਕ, ਜਨਰਲ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ (2003), ਪੀ. 759.
52. ਕਪਾਡੀਆ, ਹਰੀਸ਼ (1999). ਲੱਦਾਖ, ਜ਼ਾਂਸਕਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਦੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਪਾਸਾਂ ਦੇ ਪਾਰ. ਇੰਡਸ ਪਬਲਿਸ਼ਿੰਗ. ਪੀ. 230. ISBN 978-81-7387-100-9.
53. ਸ਼ਾਕਪਾ, ਇਕ ਸੌ ਹਜ਼ਾਰ ਚੰਦਰਮਾ (2010), ਪੀਪੀ 576-577, 583-584.
54. ਚੀਨ-ਡੋਗਰਾ ਯੁੱਧ, Histomil.com, 6 ਫਰਵਰੀ 2012
55. ਸੰਧਿਆ ਜੈਨ (21 ਮਈ 2013). "ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਤੇ". ਪਾਇਨੀਅਰ.
56. ਰੂਬਿਨ, ਐਲਫ੍ਰੈਡ ਪੀ. (1960), "ਦਿ ਸਿਨੋ-ਇੰਡੀਅਨ ਬਾਰਡਰ ਡਿਸਪਿਟਸ", ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਕਾਨੂੰਨ ਤਿਮਾਹੀ, 9 (1): 96–124, doi: 10.1093/iclqaj/9.1.96, JSTOR 756256

 

[dalvinder45]

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਹਰੀ ਪਰਬਤ, ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ​

ਕਾਰਗਿਲ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਟਿਕਾਣਾ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਅਫਸਰ ਮੈਸ ਵਿੱਚ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੀ ਰਾਤ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਕੱਟੀ ਅਤੇ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਸਫਰ ਦਾ ਥਕੇਵਾਂ ਵੀ ਉੱਤਰ ਗਿਆ ਪਰ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕਫੀ ਵਿਚਲਿਤ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਡਰਾਈਵਰ ਅਤੇ ਕੈਮਰਾਮੈਨ ਰੁਕੇ ਹੋਏ ਸਨ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਮੈਸ ਹਵਲਦਾਰ ਨੇ ਉਸ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕਮੋਡ ਟੁੱਟੀ ਹੋਣ ਕਕੇ ਵਾਹਵਾ ਬਿੱਲ ਬਣਾ ਦਿਤਾ। ਡਰਾਈਵਰ ਅਤੇ ਕੈਮਰਾਮੈਨ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਮੋਡ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਟੁੱਟੀ ਹੋਈ ਸੀ ਪਰ ਮੈਸ ਹਵਲਦਾਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਅੜਿਗ ਸੀ ਕਿ ਜਦ ਇਹ ਕਮਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਸੀ।ਗੱਲ ਵਧਦੀ ਦੇਖ ਆਖਿਰ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵਾਧੂ ਬਿੱਲ ਦੀ ਪੇਮੈਂਟ ਕਰਨ ਬਿਨਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਚਾਰਾ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਵੇਖ ਅਸੀਂ ਪੇਮੈਂਟ ਕਰ ਸੀ ਓ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਅਦਾ ਕਰਕੇ ਅਪਣੇ ਅਗਲੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਚਾਲੇ ਪਾਏ।​

ਕਾਰਗਿਲ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦਾ ਰਸਤਾ

ਦਰਾਸ ਬੜੀ ਠੌਢੀ ਥਾਂ ਹੈ ਤੇ ਠੌਢ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਚਾਹ ਦੀ ਦੁਕਾਮ ਅੱਗੇ ਰੁਕੇ ਤਾਂ ਮੈਨੁੰ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਮੇਜਰ ਸੰਘੇੜਾ ਦਾ ਬੇਟਾ ਕਰਨਲ ਸੰਘੇੜਾ ਮਿਲ ਗਿਆ ਜੋ ਅਪਣੀ ਯੂਨਿਟ ਨੂੰ ਲੇਹ ਵੱਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਅਸੀਂ ਮਿਲ ਕੇ ਸੜਕ ਕਿਨਾਰੇ ਦੀ ਦਕਾਨ ਤੋਂ ਚਾਹ ਪੀਤੀ ਤੇ ਅਪਣੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਬੀਤੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਹਾਲ ਚਾਲ ਬਾਰੇ ਜਾਣਿਆਂ। ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ੳੇੁਸਦੇ ਪਾਪਾ ਸੰਘੇੜਾ ਦਾ ਲੰਬੀ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸਦੀ ਭੈਣ ਇੱਕ ਆਰਮੀ ਅਫਸਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਮਾਤਾ ਇੱਕਲੀ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦੀ ਖਬਰਸਾਰ ਲੈਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਅਪਣੇ ਪਤੇ ਤੇ ਫੋਨ ਨੰਬਰ ਲੈ ਕੇ ਅਪਣ ਅਪਣੇ ਰਹਾਂ ਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧੇ।

ਜ਼ੋਜੀਲਾ ਦਰਰਾ

ਜ਼ੋਜੀ ਲਾ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਚਾ ਪਹਾੜੀ ਦਰਾ ਹੈ। ਇਹ, ਭਾਰਤੀ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਕਾਰਗਿਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਦਰਾਸ ਉਪ-ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਇਹ ਪਾਸ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਦਰਾਸ ਅਤੇ ਸਰੂ ਘਾਟੀਆਂ ਨਾਲ ਇਸਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਅਤੇ ਲੇਹ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਮਾਰਗ ਨੇਸ਼ਨਲ ਹਾਈਵੇ 1, ਤੇ ਜ਼ੋਜੀਲਾ ਦਰਰਾ ਹੈ। 2022 ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ, ਭਾਰੀ ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਕਾਰਨ ਮੌਸਮੀ ਸੜਕੀ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹਰ-ਮੌਸਮ ਵਾਲੀ ਜ਼ੋਜੀ-ਲਾ ਪਹਾੜੀ ਥੱਲੇ ਦੀ ਇਕ ਸੁਰੰਗ ਉਸਾਰੀ ਅਧੀਨ ਹੈ।

ਕੁਝ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜ਼ੋਜੀ ਲਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਦਾ ਪਹਾੜੀ ਦਰਰਾ"।ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਖਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਜ਼ੋਜੀ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਚਾਰ ਮੌਸਮਾਂ ਦੀ ਦੇਵੀ ਡੂ-ਜ਼ੀ-ਲਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਡੂ-ਜ਼ੀ-ਲਹਾ-ਮੋ ਦੰਤਕਥਾ ਉਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਨਰੋਪਾ ਦੀ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ ਕੀਤ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਯੁਗਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਜ਼ੋਜਿਲਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦਰੇ ਨੂੰ "ਜ਼ੋਜਿ ਲਾ ਦਰਰਾ " ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਗਲਤ ਨਾਮ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਸ਼ਬਦ ਦਰਰਾ ਬੇਲੋੜਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤਿੱਬਤੀ, ਲੱਦਾਖੀ, ਅਤੇ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਈ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ "ਲਾ/ਲਾਹ" ਪਿਛੇਤਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦਰਰਾ।

ਪਹਿਲੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਜੰਗ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਜ਼ੋਜੀ ਲਾ ਨੂੰ ਗਿਲਗਿਤ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਨੇ 1948 ਵਿੱਚ ਲੱਦਾਖ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। 1 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਰਰੇ ਨੂੰ ਮੁੜ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਟੈਂਕਾਂ ਦੀ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ ਆਪਣਾ ਉਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਪਹਾੜੀ ਸੀ ਜਿਸ 'ਤੇ ਟੈਂਕਾਂ ਨੇ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਜ਼ੋਜੀ ਲਾ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤੇ ਸੋਨਮਰਗ ਤੋਂ 15 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਰਾਹ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲਗਭਗ 3,528 ਮੀਟਰ (11,575 ਫੁੱਟ) ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਚੱਲਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ-ਲੇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਮਾਰਗ 'ਤੇ ਫੋਟੂ ਲਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਦਰਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਕਸਰ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਾਰਡਰ ਰੋਡਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਬੀਆਰਓ) ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਆਵਾਜਾਈ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬੀਕਨ ਫੋਰਸ ਯੂਨਿਟ ਅਤੇ ਬੀਆਰਓ ਦੀ ਵਿਜੇਕ ਫੋਰਸ ਯੂਨਿਟ ਸਰਦੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਸੜਕ ਦੀ ਸਫਾਈ ਅਤੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ।ਜ਼ੋਜੀ-ਲਾ ਸੁਰੰਗ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੂੰ ਜਨਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੁਆਰਾ ਮਈ 2018 ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 14 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਸੁਰੰਗ ਜ਼ੋਜੀ ਲਾ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ 3 ਘੰਟਿਆਂ ਤੋਂ ਘਟਾ ਕੇ ਸਿਰਫ 15 ਮਿੰਟ ਕਰ ਦੇਵੇਗੀ। ਸੁਰੰਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲਾਗਤ $930 ਮਿਲੀਅਨ ਹੈ। ਪੂਰਾ ਹੋਣ 'ਤੇ, ਇਹ ਏਸ਼ੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੀ ਦੋ-ਦਿਸ਼ਾ ਵਾਲੀ ਸੁਰੰਗ ਹੋਵੇਗੀ।

ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਰਰੇ ਰਾਹੀਂ ਗੱਡੀ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਬਰਫ਼ ਦੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਡੀ ਚਲਾਉਣਾ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਰਫ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਰਸਤਾ ਖੁਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਆਮ ਵਾਂਗ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਜਦ ਇਥੋਂ ਦੀ ਗੁਜ਼ਰੇ ਤਾਂ ਸੜਕ ਤੇ ਚਿੱਕੜ ਜ਼ਰੂਰ ਸੀ ਤੇ ਕਾਰ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਚਲਾਉਣੀ ਪੈ ਰਹੀ ਸੀ।

ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਫੈਲਾਅ ਹੋਣ ਰਸਤੇ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬੜਾ ਲੁਭਾਵਣਾ ਸੀ।ਅਗੇ ਸੋਨਮਰਗ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਨਕਲਦੇ ਹੋਏ ਤੇ ਅਮਰਨਾਥ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਟੈਂਟਾ ਦੀ ਲੰਬੀ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵੱਲ ਵਧੇ।

ਲੇਹ ਅਤੇ ਕਾਰਗਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਵਧੀਆਂ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਮਾਨ ਟਿਕਾਕੇ ਨਹਾ ਧੋ ਕੇ ਲੰਗਰ ਛਕ ਅਸੀਂ ਅਪਣੇ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਿਆਂ ਹੀ ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਹੋ ਗਏ। ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਇਸ਼ਨਾਨ ਪਾਣੀ ਕਰ ਸੀਂ ਅਪਣਾ ਅਗਲਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਤਹਿ ਕੀਤਾ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਡੀ ਯੋਜਨਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤੀਜੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ 1517 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਵੇਰਵੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗਾਈਡ ਮਿਲਿਆ।

ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ

ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਤਵਾਰੀਖ ਗੁਰੂ ਖਾਲਸਾ ਭਾਗ 1 ਗੁਰੂ 1 (1880 ਆਰ 1970), ਡਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ (1969), ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ ਪਟਿਆਲਵੀ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰ ਤੀਰਥ ਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ (2016) ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲੇਹ-ਲਦਾਖ ਤੋਂ ਵਾਪਸੀ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਤੀਜੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਆਏ। ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਪਹਾੜੀ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਵੇਖਿਆਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਮ ਬਾਰੇ ਕਈ ਕਿੱਸੇ ਹਨ: ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਕਿੱਸਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਿੱਸੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਇੱਕ ਪੰਛੀ 'ਹਰੀ' (ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ‘ਹਰੀ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਪੰਛੀ’) ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਇੱਕ ਦੇਵਤਾ ਸ਼ਾਰਕਾ ਦੇਵੀ ਨੇ ਇਸ ਪਹਾੜੀ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਝੀਲ ਨੂੰ ਭਰਨ ਲਈ ਸੁਮੇਰ ਪਰਬਤ ਦਾ ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਲਿਆ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ।

ਹਰੀ ਪਰਬਤ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਲੇਹ ਤੋਂ ਕਾਰਗਿਲ ਅਤੇ ਤੋਸ਼ਾ ਮੈਦਾਨ ਰਾਹੀਂ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਆਏ ਜਿੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਵੁਲਰ ਝੀਲ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਕਸ਼ਮੀਰ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਕੋiਹ-ਮਾਰਨ (ਭਾਵ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਪਹਾੜੀ) ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਗਏ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਲਾ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਆਬਾਦੀ ਸੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੰਦਰ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਮੰਦਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੇ ਅਨੋਖੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਸਨ ਜਿਸ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਪਾਈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਲੋਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਉਤਾਵਲੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਵਿਖੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਾਮਵਰ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤਾ:

ਸਹੰਸਰ ਦਾਨ ਦੇ ਇੰਦ੍ਰü ਰੋਆਇਆ ॥ ਪਰਸ ਰਾਮੁ ਰੋਵੈ ਘਰਿ ਆਇਆ ॥ ਅਜੈ ਸੁ ਰੋਵੈ ਭੀਖਿਆ ਖਾਇ ॥ ਐਸੀ ਦਰਗਹ ਮਿਲੈ ਸਜਾਇ ॥ ਰੋਵੈ ਰਾਮੁ ਨਿਕਾਲਾ ਭਇਆ ॥ ਸੀਤਾ ਲਖਮਣੁ ਵਿਛੁੜਿ ਗਇਆ ॥ ਰੋਵੈ ਦਹਸਿਰੁ ਲੰਕ ਗਵਾਇ ॥ ਜਿਨਿ ਸੀਤਾ ਆਦੀ ਡਉਰੂ ਵਾਇ ॥ ਰੋਵਹਿ ਪਾਂਡਹ ਭਏ ਮਜੂਰ ॥ ਜਿਨ ਕੈ ਸੁਆਮੀ ਰਹਤ ਹਦੂਰਿ ॥ ਰੋਵੈ ਜਨਮੇਜਾ ਖੁਇ ਗਇਆ ॥ ਏਕੀ ਕਾਰਣਿ ਪਾਪੀ ਭਇਆ ॥ ਰੋਵਹਿ ਸੇਖ ਮਸਾਇਕ ਪੀਰ ॥ ਅੰਤਿ ਕਾਲਿ ਮਤੁ ਲਾਗੈ ਭੀੜ ॥ ਰੋਵਹਿ ਰਾਜੇ ਕੰਨ ਪੜਾਇ ॥ ਘਰਿ ਘਰਿ ਮਾਗਹਿ ਭੀਖਿਆ ਜਾਇ ॥ ਰੋਵਹਿ ਕਿਰਪਨ ਸੰਚਹਿ ਧਨੁ ਜਾਇ ॥ ਪੰਡਿਤ ਰੋਵਹਿ ਗਿਆਨੁ ਗਵਾਇ ॥ ਬਾਲੀ ਰੋਵੈ ਨਾਹਿ ਭਤਾਰੁ ॥ ਨਾਨਕ ਦੁਖੀਆ ਸਭੁ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਮੰਨੇ ਨਾਉ ਸੋਈ ਜਿਣਿ ਜਾਇ ॥ ਅਉਰੀ ਕਰਮ ਨ ਲੇਖੈ ਲਾਇ ॥ 1 ॥ (SGGS ਸਲੋਕੁ ਮਃ 1, 953)

ਉਪਰੋਕਤ ਬਾਣੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸੀ ਜੋ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਜੋ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਗੁਰੁ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਉਚਾਰਿਆ,

ਮੰਨੈ ਪਾਵਹਿ ਮੋਖੁ ਦੁਆਰੁ ॥ ਮੰਨੈ ਪਰਵਾਰੈ ਸਾਧਾਰੁ ॥ ਮੰਨੈ ਤਰੈ ਤਾਰੇ ਗੁਰੁ ਸਿਖ ॥ ਮੰਨੈ ਨਾਨਕ ਭਵਹਿ ਨ ਭਿਖ ॥ ਐਸਾ ਨਾਮੁ ਨਿਰੰਜਨੁ ਹੋਇ ॥ ਜੇ ਕੋ ਮੰਨਿ ਜਾਣੈ ਮਨਿ ਕੋਇ ॥ 15 ॥ (SGGS, ਪ.3)

ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁਕਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਬਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਗੁਰਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਪਾਰ ਲੰਘ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਫ਼ਾਦਾਰ, ਹੇ ਨਾਨਕ, ਭੀਖ ਮੰਗ ਕੇ ਨਹੀਂ ਭਟਕਦਾ। ਐਸਾ ਪਵਿੱਤਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ। ਮਨ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕੋਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ। (SGGS, ਪ.3)

ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਆਕਾਸ਼ ਦੇ ਆਸਰੇ ਦੇ ਸਵਾਲ 'ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ:

ਹੇਕੋ ਪਾਧਰੁ ਹੇਕੁ ਦਰੁ ਗੁਰ ਪਉੜੀ ਨਿਜ ਥਾਨੁ ॥ ਰੂੜਉ ਠਾਕੁਰੁ ਨਾਨਕਾ ਸਭਿ ਸੁਖ ਸਾਚਉ ਨਾਮੁ ॥ 2 ॥ ਪਉੜੀ ॥ ਆਪੀਨੑੈ ਆਪੁ ਸਾਜਿ ਆਪੁ ਪਛਾਣਿਆ ॥ ਅੰਬਰੁ ਧਰਤਿ ਵਿਛੋੜਿ ਚੰਦੋਆ ਤਾਣਿਆ ॥ ਵਿਣੁ ਥੰਮੑਾ ਗਗਨੁ ਰਹਾਇ ਸਬਦੁ ਨੀਸਾਣਿਆ ॥ ਸੂਰਜੁ ਚੰਦੁ ਉਪਾਇ ਜੋਤਿ ਸਮਾਣਿਆ ॥ ਕੀਏ ਰਾਤਿ ਦਿਨੰਤੁ ਚੋਜ ਵਿਡਾਣਿਆ ॥ ਤੀਰਥ ਧਰਮ ਵੀਚਾਰ ਨਾਵਣ ਪੁਰਬਾਣਿਆ ॥ ਤੁਧੁ ਸਰਿ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ਕਿ ਆਖਿ ਵਖਾਣਿਆ ॥ ਸਚੈ ਤਖਤਿ ਨਿਵਾਸੁ ਹੋਰ ਆਵਣ ਜਾਣਿਆ ॥ 1 ॥ (SGGS, ਮਹਲਾ 1, ਪੰਨਾ 1279)।

ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਣ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਰੂ ਰਾਗ iੱਚ ਸ਼ਬਦ ਉਚਾਰਿਆ

ਅਰਬਦ ਨਰਬਦ ਧੁੰਧੂਕਾਰਾ ॥ ਧਰਣਿ ਨ ਗਗਨਾ ਹੁਕਮੁ ਅਪਾਰਾ ॥ ਨਾ ਦਿਨੁ ਰੈਨਿ ਨ ਚੰਦੁ ਨ ਸੂਰਜੁ ਸੁੰਨ ਸਮਾਧਿ ਲਗਾਇਦਾ ॥ 1 ॥ ਖਾਣੀ ਨ ਬਾਣੀ ਪਉਣ ਨ ਪਾਣੀ ॥ ਓਪਤਿ ਖਪਤਿ ਨ ਆਵਣ ਜਾਣੀ ॥ ਖੰਡ ਪਤਾਲ ਸਪਤ ਨਹੀ ਸਾਗਰ ਨਦੀ ਨ ਨੀਰੁ ਵਹਾਇਦਾ ॥ 2 ॥ (SGGS ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ 1, 1035)

ਇਹ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਮਨਮੋਹਕ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਮੌਜੂਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਬਣ ਗਏ। ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੰਡਤ ਜਾਤ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਹਰੀ ਬਨ ਗਏ, ਅਤੇ ਹਰੀਪੁਰ ਤੋਂ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ।

ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਨੇ 12 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹਾ ਬਣਵਾਇਆ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ 1 ਕਰੋੜ (10 ਮਿਲੀਅਨ) ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਬਚਿਆ ਉਸਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ।

ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਦਾ ਕਿਲਾ

ਜਦੋਂ ਅਕਬਰ ਦੇ ਜਨਰਲ ਅਤਾ ਖਾਨ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਥਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬੈਠੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਥੜ੍ਹਾ ਬਣਾਇਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ' ਥੜ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੋ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਗਏ ਸਨ, ਨੇ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਅੱਗੇ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇਕ ਪੰਡਿਤ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ।

(ਉ) ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਝੰਡਾ (ਅ) ਮੰਦਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇਮਾਰਤ।

ਗੁਰੁ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਭਾਈ ਬੰਨੋ ਦੇ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਸਥਾਨਕ ਪੰਡਿਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਸਿੱਖ ਨੇ ਇੱਕ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਕਾਗਜ਼ ਉੱਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਪੰਡਤ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਪੁਜਾਰੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਨਿਯਮਿਤ ਵਿਆਖਿਆ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਵੀ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੁਣਨ ਲਈ ਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਲਈ 4 ਪਿੰਡ ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ। ਇਹ ਪਿੰਡ ਜ਼ਕੂਰਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਨ; ਇਲਾਕੇ ਟੇਲਾਰ ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਬ ਬਾਗ, ਖੇਤਰ ਮੀਰ ਬੇਰੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਪੁਰਾ ਅਤੇ ਤਹਿਸੀਲ ਕੁਲਗਾਂਵ ਵਿੱਚ ਕੋਡਰਾਂਗ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਛੇੜਛਾੜ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਆਖਰੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਗੱਦੀ ਹਥਿਆ ਲਈ ਗਈ ਸੀ। ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਾਮੂਲੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੌਲਤ ਚੋਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਹੁਣ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ।​

ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ਰਜ਼ਰ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਗਾਈਡ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਬਾਰੇ ਵੇਰਵੇ ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੱਕ ਚੜ੍ਹਨ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਤ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।

ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਦੇ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ

ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਅਤੇ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਲੋੜ ਹੈ। ਅਣਗੌਲਿਆ, ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਿਨ ਡਿੱਗ ਸਕਦਾ ਹੈ. । ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਤਰਾਸਦੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਕਦੇ ਵੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਡਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਆਮਦਨ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਾਰ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਜਾਰੀ ਰਹੇ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਦੋਂ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਖਰੀਦ ਲਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤਬਾਹ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਜੁੜੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਉਂਦੀ ਆਮਦਨੀ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ। ਰੁਪਏ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੁਝ ਰਕਮ ਦੀ ਵੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਸੀ, ਪਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਨਵੀਂ ਸ਼ਕਲ ਇਕ ਮੰਦਰ ਦੀ ਸੀ। ਪੁਰਾਤਨ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਬਦਲਣਾ ਪਿਆ। ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਪੰਡਿਤ ਸਨ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਵਾਧੂ ਸਾਮਾਨ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜੋ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ 10ਣ8 ਫੁੱਟ ਸੀ। ਇਹ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕਾਇਮ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਖਸਤਾ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਗੰਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਸੀਆਰਪੀਐਫ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀ ਜੋ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਣਦਾ ਅਤੇ ਦਾੜ੍ਹੀ ਕੱਟਦਾ ਹੈ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਵੀ ਮੁਫਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ 50/- ਰੁਪਏ ਦੀ ਟਿਕਟ ਖਰੀਦਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਸਾਂਭ ਸਂਭਾਲ ਦੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਸਬੰਧਤ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਆ ਕੇ ਇਹ ਕਾਰਜ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

 

[dalvinder45]

ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਦੀ ਸਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਹੋਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ ਪੜਤਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਏਥੇ ਦੇ ਕਾਰ ਸੇਵਾ ਵਾਲੇ ਬਾਬਾ ਮਿਲ ਗਏ (ਨਾਮ ਯਾਦ ਨਹੀਂ) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੋਰਡ ਉਤੇ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿਚਲਿਆਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ।ਉਹ ਪੰਜਾਹ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕਾਰ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਰੁਝੈ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਾਨ ਬਾਰੇ ਬਖੂਬੀ ਜਾਣਦੇ ਸਨ।

ਕਾਰ ਸੇਵਾ ਬਾਬਾ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਲੇਖਕ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ:

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੁ ਹਰਗੋਬੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰੀ ਪਰਬਤ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਵੰਤੀਪੁਰਾ।.
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬੁੰਗਾ ਸਾਹਿਬ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਸ੍ਰੀਨਗਰ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਚਰਨ ਅਸਥਾਨ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਬੀਜਬਿਹਾਰਾ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ/ਥਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਕਲਾਮਪੁਰਾ।.
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮੱਟਨ ਸਾਹਿਬ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ, ਪਰਮਪੀਲਾਂ।
ਗੁਰਦੁਅਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲਗਾਮ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਕਿਸ਼ਤਵਾੜ

ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਾਨ ਸਨ:

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਤੇ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਹਰੀ ਪਰਬਤ, ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ/ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵਜੀ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘਾਂ ਦੋ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ. ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ
ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਕਲਗੀਧਰ ਸਾਹਿਬ, ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ
ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਇੰਦਰਾ ਨਗਰ ਬੀਬੀ ਕੈਂਟ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ।

ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਢਿਲੋਂ, ਬਾਬੇ ਤਾਰੇ ਚਾਰ ਚੱਕ’ (2021) ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਾਦੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਬਾਲਾਤਾਲ, ਅਮਰਨਾਥ, ਚੰਦਨਵਾੜੀ, ਪਹਿਲਗਾਮ, ਇਛਾਬਲ, ਆਸੂ ਮੁਕਾਮ, ਮਟਨ, ਅਨੰਤਨਾਗ, ਬੀਜਬਿਹਾੜਾ, ਅਵਾਂਤੀਪੁਰਾ, ਹੰਦਵਾੜਾ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ, ਸ਼ੰਕਰਚਾਰੀਆ ਪਹਾੜੀ, ਰਘੂਨਾਥ ਮੰਦਿਰ, ਹਰੀ ਪਰਬਤ, ਗੰਧਰਬਲ, ਬਾਂਦੀਪੁਰ, ਸੋਪੁਰ, ਹਰਮੁੱਖ ਗੰਗਾ, ਬਾਰਾਮੂਲਾ, ਚਸ਼ਮਾ ਸਾਹਿਬ ਕਲਿਆਣਸਰ ਕੋਹਾਲਾ, ਪਟਨ, ਗੁਲਮਰਗ, ਊੜੀ, ਪੁਣਛ, ਰਾਮਕੁੰਡ, ਤੋਸ਼ਾਮੈਦਾਨ, ਥਾਂਨਮੰਡੀ, ਚਰਨਕੰਵਲ ਬੇਰਵਾ, ਕਾਜ਼ੀਗੁੰਡ, ਬਨੀਹਾਲ, ਰਾਮਬਨ, ਮਜਾਲ, ਕੁਠਾਰ, ਕਿਸ਼ਤਵਾੜ, ਠਾਠਰੀ, ਭਦਰਵਾਹ, ਕਲਾਸਾਂ, ਪਾਂਗਾ ਪਹਾੜ, ਕਮਲ ਸ਼ੇਰ ਮੰਜ਼ਿਲਾ, ਚੁਨਹਿਣੀ, ਊਧਮਪੁਰ, ਕਟੜਾ, ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ, ਮਨਕੋਟ, ਮਾਨਸਰ, ਸਰੂਈਸਰ, ਬਾਹਵਾ, ਪੁਰਮੰਡਲ, ਬਾਹੂ ਦਾ ਕਿਲਾ, ਜੰਮੂ, ਚਰਨਕਮਲ ਸਾਹਿਬ ਬਾਖਤਾ (ਜਸਰੋਟਾ), ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ ਪੁਰਾ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕਸਰ ਤਿਲਕਪੁਰ ।​

ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰੋਕਤ ਸਥਾਂਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਤੇ ਗੁਰ ਅਸਥਾਂਨ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਲਿਖਾਰੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਲਈ ਇਹ ਥਾਂਵਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਦੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਸ਼ਾਹਦੀ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਖੋਜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਸ਼ਾਡੇ ਕੋਲ ਸਮਾਂ ਸੀਮਿਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰੀਪਰਬਤ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ ਸਿੰਘਾਂ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿਨਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਡੱਲ ਲੇਕ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਵਾਂਤੀਪੁਰਾ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੀਜ ਬਹਾੜਾ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਟਨ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲਗਾਮ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਿਸ਼ਤਵਾੜ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਨਿਓਨੀ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਦਰਵਾਹ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਟੜਾ ਤੇ ਜੰਮੂ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰੀਪਰਬਤ ਦੇ ਤਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਲਏ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਸਾਡਾ ਅਗਲਾ ਕਦਮ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਸਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਦਾ ਸੀ।

ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਤਵਾਰੀਖ ਗੁਰੂ ਖਾਲਸਾ ਭਾਗ 1 ਗੁਰੂ 1 (1880 ਆਰ 1970) ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ; ਡਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ (1969), ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ ਪਟਿਆਲਵੀ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰ ਤੀਰਥ ਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ (2016) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲੇਹ-ਲਦਾਖ ਤੋਂ ਵਾਪਸੀ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਤੀਜੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਹਰਿ ਪਰਬਤ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ। ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਚੌਥੀ ਉਦਾਸੀ ਤੋਂ ਵਾਪਸੀ 'ਤੇ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਵਧੇਰੇ ਤਰਕਪੂਰਨ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਹੈ ਜੋ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਨੂੰ ਵੇਖਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਮ ਬਾਰੇ ਕਈ ਕਿੱਸੇ ਹਨ: ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਕਿੱਸਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਿੱਸੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਇੱਕ ਪੰਛੀ 'ਹਰੀ' ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਇੱਕ ਦੇਵਤਾ ਸ਼ਾਰਕਾ ਦੇਵੀ ਨੇ ਇਸ ਪਹਾੜੀ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੱਡੀ ਝੀਲ ਨੂੰ ਭਰਨ ਲਈ ਸੁਮੇਰ ਦਾ ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਲਿਆ ਕੇ ਲਿਆ ਸੀ। ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ‘ਹਰੀ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਪੰਛੀ’। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਦੰਤਕਥਾ ਇੱਕ ਮਿੱਥ ਹੋਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਟੋਸਾ ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਆਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੈਠ ਕੇ ਵੁਲਰ ਝੀਲ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਕਸ਼ਮੀਰ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਕੋਹੀਮਾਰਨ (ਭਾਵ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਪਹਾੜੀ) ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਗਏ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਲਾ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਆਬਾਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਮੰਦਰ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੇ ਅਨੋਖੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਸਨ ਜਿਸ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਲੋਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਉਤਾਵਲੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਵਿਖੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਾਮਵਰ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਭਜਨ ਸੁਣਾਏ:

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ (ਸ੍ਰੀਨਗਰ)

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ (ਸ੍ਰੀਨਗਰ)

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ (ਸ੍ਰੀਨਗਰ) ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿੱਖ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਬਾਹਰ ਰੈਣਵਾੜੀ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਛੇਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਉਸੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਏ ਸਨ।​

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ (ਸ੍ਰੀਨਗਰ) ਇਤਿਹਾਸ ਬੋਰਡ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ (ਸ੍ਰੀਨਗਰ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਂਨ

ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਦੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਦੀ ਤਰਫ ਇੱਕ ਫਰਲਾਂਗ ਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਸਰਾਏ ਦੀ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਦੇ ਸੌ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਚੜ੍ਦੇ ਦੀ ਤਰਫ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਮੀਰਾਂ ਕਦਲ ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਦੀ ਤੇ ਉੱਤਰ ਦੀ ਗੁੱਠ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੀਲ ਤੇ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ । ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਜਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਸਰਾਏ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦੱਖਣ ਦੀ ਤਰਫ ਨੂੰ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ 100 ਕਰਮਾਂ ਤੇ ਉੱਤਰ ਦੀ ਤਰਫ ਹੈ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਅੱਜ ਕੱਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈਙ ਇਸੇ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਮਾਈ ਭਾਗ ਭਰੀ ਦਾ ਘਰ ਸੀ । ਮਾਈ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਸੇਵਾ ਦਾਸ ਤੇ ਲਖਮੀ ਦਾਸ ਜਾਤ ਦੇ ਪੰਡਿਤ ਸਨ । ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਈ ਭਾਗ ਭਰੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੇਵਾਦਾਸ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਹਰਿਦੁਆਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵਾਸਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਅਕੇਰਾਂ ਹਰਿਦੁਆਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰ ਗਿਆ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਵਿੱਚ ਆ ਬੈਠਾ ਤਾਂ ਸੇਵਾ ਦਾਸ ਨੂੰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾ ਦਾ ਤੇ ਦੀਵਾਨ ਦਾ ਇਤਨਾ ਅਸਰ ਪਿਆ ਕਿ ਗੰਗਾ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਛੱਡ ਕੇ ਸੇਵਾ ਦਾਸ ਜੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਹੋ ਗਏ ।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੇਵਾ ਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤੇ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਸੇਵਾ ਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਨੂੰ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਆਖਿਆ ਕਿ ਭਾਈ ਸੇਵਾ ਦਾਸ ਜੀ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਜਾ ਕੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰੋ ਙ ਤਾਂ ਸੇਵਾ ਦਾਸ ਜੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਆ ਪਹੁੰਚੇ ਪਹਿਲੇ ਸੇਵਾ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਈ ਭਾਗ ਭਰੀ ਨੂੰ ਗੁਰਾਂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਗੁਰਾਂ ਦੀ ਉਪਮਾ ਕਰਕੇ ਦੱਸੀ ਤੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਹਾਲ ਗੁਰੂਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਦੱਸਿਆ ਙਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਮਾਈ ਭਾਗ ਭਰੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮਣ ਬਣੀ ਤੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਹਾਲ ਗੁਰੂ ਤੇ ਛੱਡ ਕੇ ਨਾਮ ਜਪਣ ਲੱਗ ਗਈ । ਜਦ ਮਾਈ ਦੀ ਉਮਰ 100 ਸਾਲ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਜੋਤ ਚਲੀ ਗਈ ਤਾਂ ਅਪਣਾ ਅੰਤਮ ਸਮਾਂ ਜਾਣ ਮਾਈ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ।100 ਸਾਲ ਦੀ ਹੋਈ ਮਾਈ ਭਾਗ ਭਰੀ ਜੀ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਜੇ ਜਾਣੀ ਜਾਣ ਹੈ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਚੋਲਾ ਜੋ ਮੈਂ ਨਵਾਂ ਸਵਾਇਆ ਹੈ ਇਹਨੂੰ ਆ ਕੇ ਪਾਉਣਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਸੰਮਤ ਬਿਕਰਮੀ 1680 ਵਿੱਚ ਇਲਾਕਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੇ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ ਜਿਸ ਵਕਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਏ ਮਾਈ ਭਾਗਪੁਰੀ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਾਈ ਭਾਗ ਪਰੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਾਈ ਜੀ ਲਿਆ ਉਹ ਚੋਲਾ ਜੋ ਨਵਾਂ ਸੰਵਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ । ਤਾਂ ਮਾਈ ਨੇ ਅਰਜ ਕੀਤੀ ਕਿ “ਆਪ ਕੌਣ ਹੈ “ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਮੈਂ ਉਹੀ ਹਾਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੀ ਸੀ ਤੇ ਜਿਸ ਵਾਸਤੇ ਚੋਲਾ ਨਵਾਂ ਸਿਉਂ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।

ਮਾਈ ਭਾਗਪੁਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਜੇ ਉਹ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਮਾਲਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪ ਹੀ ਹਨ ਤੇ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰੋ ਤਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਖੁੱਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੱਖ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਾਂ । ਇਹ ਮਾਈ ਬੁਢੇਪੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਅੰਨੀ ਸੀ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਾਈ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤੀਆਂ ਤੇ ਮਾਈ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਤੇ ਢਹਿ ਪਈ ਤੇ ਉਹੀ ਖੱਦਰ ਦਾ ਚੋਲਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕੀਤਾ ਜੋ ਮਾਈ ਨੇ ਅਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਕੱਤ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਾਈ ਨੂੰ ਕਿਹਾ “ਮਾਈ ਜੀ ਜਲ ਪਲਾਵੋ, ਪਿਆਸ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਮਾਈ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ “ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ! ਠੰਢਾ ਜਲ ਦੂਰ ਤੇ ਲਿਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਇਸ ਕਰਕੇ ਆਦਮੀ ਜਲ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਗਿਆ ਹੈ “ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਰਛਾ ਮਾਰ ਕੇ ਜਮੀਨ ਵਿੱਚੋਂ ਜਲ ਕੱਢਿਆ ।ਅੱਜ ਉਹੀ ਜਲ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਖੂਹ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜਲ ਜਲ ਮਿੱਠਾ ਤੇ ਠੰਡਾ ਹੈ ।ਜਾਲ ਕੱਢਣ ਵਾਸਤੇ ਖੂਹ ਦੇ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਟੈਂਕੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ ਙਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਅੱਜ ਕੱਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਝੂਲ ਰਹੇ ਹਨ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਮਾਈ ਭਾਗਭਰੀ ਦਾ ਘਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਾਸ ਹੀ ਪੱਛਮ ਦੀ ਤਰਫ ਤਿੰਨ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ਤੇ ਇਹ ਖੂਹ ਹੈ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਰਛਾ ਮਾਰ ਕੇ ਜਲ ਕੱਢਿਆ ਸੀ ।ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਮਾਤਾ ਜੀ ਹੋਰ ਕੀ ਕੁਝ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ । ਇਤਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਸਰੀਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੱਥੀ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਤੇ ਖੂਹ ਦੇ ਪਾਸ ਅੰਗੀਠੇ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀ ਮਾਈ ਭਾਗ ਭਰੀ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਖੂਹ ਦੇ ਪਾਸ ਨਾਲ ਲੱਗਵਾਂ ਹੀ ਦੱਖਣ ਦੀ ਤਰਫ ਜੋ ਮਕਾਨ ਹੈ ਇਹਦੇ ਵਿੱਚ

ਮਾਈ ਭਾਗ ਭਰੀ ਦੇ ਅੰਗੀਠੇ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਮਾਈ ਭਾਗ ਭਰੀ ਦਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਪਾਸ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬੈਠਕ ਦਾ ਥੜਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਹੈ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬੈਠ ਕੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ ।ਗੁਰੂ ਜੀ ਥੜੇ ਦੇ ਉੱਤੇ ਅੱਜ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਦੇਹਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਾਸ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਥੜੇ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਅੰਗੀਠੇ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ । ਇਹ ਅਗੀਠੇ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਵੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬੀੜ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਅੱਜ ਮਾਈ ਦਾ ਅੰਗੀਠਾ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਥੜਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਹੈ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਪਹਿਲੇ ਮਾਈ ਭਾਗ ਭਰੀ ਦਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਬਾਗ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਪੰਜ ਪਿੰਡ ਲਗਾਏ ਸਨ ਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਏ ਨੇ ਤਿੰਨ ਪਿੰਡ ਲਗਾਏ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਅੱਠ ਪਿੰਡ ਹੋ ਗਏ ਸਨ । ਇਲਾਕਾ ਦਰੰਗ ਲੰਗੋਟ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਿੰਡ ਸਨ । ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਅੱਜ ਕੱਲ ਸ਼ਹਿਰ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਦੀ ਤਰਫ 15 ਮੀਲ ਤੇ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਰਾ ਇਲਾਕਾ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਸੀ ।

ਜਿਸ ਵਕਤ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਖਾਲਸੇ ਨਾਲ ਦੋ ਵਾਰ ਹੋਈ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਅੱਜ ਕੱਲ ਸ਼ਹੀਦੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਪਏ ਹਨ) ਪਹਿਲੀ ਥਾਂ ਤੇ ਖਾਲਸੇ ਤੋਂ ਹਾਰ ਖਾ ਕੇ ਡੋਗਰੇ ਭੱਜ ਕੇ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਕੋਲ ਛੇਵੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਖੇ ਜਾ ਲੁਕੇ ਸਨ। ਉਨੀ ਦਿਨੀ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਪਾਸ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਾਲਾ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਤੇ ਕਿਲੇ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।ਉਨੀ ਦਿਨੀ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਮਹੰਤ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸੀ । ਜਦ ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਖਾਲਸੇ ਤੋਂ ਡੋਗਰੇ ਹਾਰ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆ ਲੁਕੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮਹੰਤ ਜੀ ਨੇ ਡੋਗਰਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ।ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪੈਣ ਫਿਰ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਤਾਂ ਖਾਲਸਾ ਹਾਰ ਗਿਆ ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰਾ ਬਣਿਆ ਜੋ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਪੰਜਾਬ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਗੜਵਈਆ ਸੀ।ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਰਾਣੀ ਚੰਦ ਕੌਰ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬੇਈਮਾਨੀ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਲੁੱਟ ਕੇ ਜੰਮੂ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਫਿਰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।

ਜਿਸ ਵਕਤ ਖਾਲਸੇ ਨਾਲ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਅਖੀਰਲੀ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਤਾਂ ਖਾਲਸਾ ਜੀ ਨੂੰ ਬਰੂਦ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਸਰੋਂ ਮਿਲਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਖਾਲਸਾ ਹਾਰ ਖਾ ਗਿਆ।।ਜੋ ਇਹ ਸਰੋਂ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਸੀ ਇਹ ਸਭ ਰਾਣੀ ਚੰਦ ਕੌਰ ਤੇ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸ਼ੈਤਾਨੀ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਖਾਲਸਾ ਹਾਰ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਲੜਾਈ ਦਾ ਇਵਜ਼ਾਨਾ ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਭਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਉਸ ਵਕਤ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚ ਇਤਨੇ ਰੁਪਏ ਕਿੱਥੇ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਰਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਤਾਂ ਬੇਈਮਾਨੀ ਨਾਲ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰਾ ਜੰਮੂ ਲੈ ਵੜਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਟੁੰਡੀ ਲਾਟ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਵਕਤ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ ਮੈਂ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਆਪ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਾ ਲਿਖ ਦੇਵੋ। ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਐਸਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕੱਲ ਸਰਕਾਰ ਲੈਣ ਲਈ ਯੁੱਧ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਕਤ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪਟਾ ਲਿਖਵਾ ਕੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਰਾਜਾ ਬਣ ਗਿਆ।
ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਸੂਬੇ ਸ਼ੇਖ ਮਹਾਮਦੀਨ ਤੇ ਖਾਲਸੇ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਮਦਦ ਨ ਮਦਦ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸ਼ੇਖ ਮਾਮਦੀਨ ਤੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਹਾਰ ਹੋਈ ਸੀ ਜਦ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰੇ ਦਾ ਰਾਜ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਡੋਗਰਿਆਂ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਖਾਤਰ ਭਾਈ ਦਿਆ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਤੇ ਜੋ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਮਹੰਤ ਸਨ, ਜਿਨਾਂ ਨੇ ਡੋਗਰੇ ਮਾਰੇ ਸਨ ਤਾਂ ਮਹੰਤ ਜੀ ਨੂੰ ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੇ ਅਪਰਾਧ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੈਦ ਕਰਕੇ ਜੰਮੂ ਦੀ ਜੇਲ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਜੇਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਰ ਗਏ ਸਨ। ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰੇ ਨੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤੋਂ ਢਹਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਅੱਠ ਪਿੰਡ ਸਨ ਉਹ ਜਬਤ ਕਰ ਲਏ ਸਨ ਜੋ ਅੱਜ ਤੱਕ ਅੱਠ ਪਿੰਡ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਨ । ਇਹ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੋ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰੇ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰੇ ਦੇ ਵਕਤ ਸੰਗਤ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਪਵਾਇਆ ਸੀ ਤੇ ਅੱਜ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਰਾਜਾ ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਡੋਗਰੇ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰੇ ਨੇ ਅੱਠਾਂ ਪਿੰਡਾਂਙ ਦੀ ਬਜਾਏ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਸਲਾਨਾ ਜਗੀਰ ਰੁਪਆ ਲਗਾਈ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਅੱਜ ਤੱਕ ਅੱਠ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਜਗੀਰ ਸਲਾਨਾ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਸਪੁੱਤਰ ਰਾਜਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਡੋਗਰਾ ਸੀ ਇਹ ਚੌਥੀ ਪੀੜੀ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਪੀੜੀਆਂ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਤਾਂ ਕੇਸ ਤੇ ਦਾੜੀ ਸਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪੱਕੇ ਸਨ ਪਰ ਚੌਥੀ ਪੀੜੀ ਰਾਜਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪੰਜਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਰਾਜਾ ਕਰਨ ਸਿੰਘ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੇਸ ਦਾੜ੍ਹੀ ਨਹੀਨ ਰੱਖੇ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਤੇ ਖਾਣਾ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ਙ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵੱਡਾ ਦੀਵਾਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈਙ ਅੱਜ ਕੱਲ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਮਹੰਤ ਬੁੱਢਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਹੈ ਇਹ ਮਾਈ ਭਾਗ ਭਰੀ ਜੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸੇਵਾ ਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਔਲਾਦ ਵਿੱਚੋਂ ਹੈਙ ਇਸ ਜਗਹਾ ਗੁਰੂ ਜੀ 17 ਦਿਨ ਠਹਿਰੇ ਸਨ ਤੇ ਆਏ ਪਿੰਡ ਸ਼ਾਦੀ ਮਲਕ ਨੂੰ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਦੱਖਣੀ ਤਰਫ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤੋਂ 23 ਮੀਲ ਤੇ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਮਟਨ ਨੂੰ ਗਏ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਪੱਛਮ ਦੀ ਤਰਫ 17 ਮੀਲ ਤੇ ਹੈ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾਠੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਾਪਿਸ ਆਏ ਸਨ ਙ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਨਾਮ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿੰਡ ਮਲੱਖਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਫਿਰ ਰੈਨਾਵਾੜੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ ਤੇ ਅੱਜ ਕੱਲ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਸਾਰਾ ਡਾਕਖਾਨਾ ਤਹਿਸੀਲ ਜਿਲਾ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਹੈ।
ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਇਤਾਕਾਰ ਹਾਲ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਛੱਤ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨੇੜੇ ਹੀ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਖੂਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਹੁਕਮ 'ਤੇ ਪੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਲੰਗਰ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਇੱਥੇ 24 ਘੰਟੇ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ, ਹਰ ਸਾਲ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਤਸਵ 'ਤੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਨਤਕ ਛੁੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਇਕਲੌਤਾ ਰਾਜ ਹੈ ਜਿੱਥੇ 6ਵੇਂ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਤਸਵ 'ਤੇ ਗਜ਼ਟਿਡ ਸਰਕਾਰੀ ਛੁੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।​

 

[dalvinder45]

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬੁੰਗਾ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀਨਗਰ

ਜਿਸ ਵਕਤ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਖਾਲਸੇ ਨਾਲ ਦੋ ਵਾਰ ਹੋਈ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਅੱਜ ਕੱਲ ਸ਼ਹੀਦੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਪਏ ਹਨ) ਪਹਿਲੀ ਥਾਂ ਤੇ ਖਾਲਸੇ ਤੋਂ ਹਾਰ ਖਾ ਕੇ ਡੋਗਰੇ ਭੱਜ ਕੇ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਕੋਲ ਛੇਵੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਖੇ ਜਾ ਲੁਕੇ ਸਨ। ਉਨੀ ਦਿਨੀ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਪਾਸ ਕਾਠੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਾਲਾ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਤੇ ਕਿਲੇ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।ਉਨੀ ਦਿਨੀ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਮਹੰਤ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸੀ । ਜਦ ਮਹੰਤ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਖਾਲਸੇ ਤੋਂ ਡੋਗਰੇ ਹਾਰ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆ ਲੁਕੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮਹੰਤ ਜੀ ਨੇ ਡੋਗਰਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ।ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪੈਣ ਫਿਰ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਤਾਂ ਖਾਲਸਾ ਹਾਰ ਗਿਆ ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰਾ ਬਣਿਆ ਜੋ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਪੰਜਾਬ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਗੜਵਈਆ ਸੀ।ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਰਾਣੀ ਚੰਦ ਕੌਰ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬੇਈਮਾਨੀ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਲੁੱਟ ਕੇ ਜੰਮੂ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਫਿਰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।

ਜਿਸ ਵਕਤ ਖਾਲਸੇ ਨਾਲ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਅਖੀਰਲੀ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਤਾਂ ਖਾਲਸਾ ਜੀ ਨੂੰ ਬਰੂਦ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਸਰੋਂ ਮਿਲਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਖਾਲਸਾ ਹਾਰ ਖਾ ਗਿਆ।।ਜੋ ਇਹ ਸਰੋਂ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਸੀ ਇਹ ਸਭ ਰਾਣੀ ਚੰਦ ਕੌਰ ਤੇ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸ਼ੈਤਾਨੀ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਖਾਲਸਾ ਹਾਰ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਲੜਾਈ ਦਾ ਇਵਜ਼ਾਨਾ ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਭਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਉਸ ਵਕਤ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚ ਇਤਨੇ ਰੁਪਏ ਕਿੱਥੇ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਰਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਤਾਂ ਬੇਈਮਾਨੀ ਨਾਲ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰਾ ਜੰਮੂ ਲੈ ਵੜਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਟੁੰਡੀ ਲਾਟ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਵਕਤ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ ਮੈਂ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਆਪ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਾ ਲਿਖ ਦੇਵੋ। ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਐਸਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕੱਲ ਸਰਕਾਰ ਲੈਣ ਲਈ ਯੁੱਧ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਕਤ ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪਟਾ ਲਿਖਵਾ ਕੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਰਾਜਾ ਬਣ ਗਿਆ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬੁੰਗਾ ਸਾਹਿਬ, ਭਗਤ (ਬੁਰਜ਼ੁੱਲਾ), ਸ੍ਰੀਨਗਰ

ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੂਰਿਸਟ ਰਿਸੈਪਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ ਤੋਂ 6 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਬਾਗਟ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬੁੰਗਾ ਸਾਹਿਬ ਰਾਮ ਬਾਗ ਦੇ ਦੱਖਣ ਦੀ ਤਰਫ ਇੱਕ ਮੀਲ ਤੇ ਹੈ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਕਰਦੇ ਹੋਏ 600 ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਗੀਠਾ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਥੜੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਥੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਝੂਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਜਮੀਨ ਲਗਾਈ ਸੀ ਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪੱਕੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਲਾਈਆਂ ਸਨ। ਜਿਸ ਮੌਕੇ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ ਉਸ ਮੌਕੇ ਇਹਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਅਮੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਅੰਗੀਠੇ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਥੜਾ ਸਾਹਿਬ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤੇ ਭਾਈ ਅਮੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਕਾਲੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਜਦ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਆਏ ਸਨ ਤਾਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਮੀਨਾਂ ਤੇ ਜਗੀਰਾਂ ਤੇ ਰਸਦਾਂ ਲਗਵਾਈਆਂ ਸਨ ਇਹ ਜਮੀਨਾਂ ਰਸਦਾਂ ਤੇ ਜਗੀਰਾਂ ਮਹਾਰਾਜ ਦਰੀਫ ਨੇ ਡੋਗਰੇ ਨੇ ਜਬਤ ਕਰ ਲਈਆਂ ਇਹ ਭਾਈ ਅਮੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਕਾਲੀ ਜ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ ਇਹ ਪਿੰਡ ਖੁਸ਼ਾਲਪੁਰੇ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ ਤੇ ਜ਼ਿਲਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਫਿਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਡੋਗਰੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਅਮੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਭਾਈ ਨੱਥਾ ਸਿੰਘ ਜਿਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਇਸ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅੱਗੇ ਅੱਜ ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ ਨੂੰ ਇਤਨੀ ਜਮੀਨ ਤੇ ਰਸਦਾ ਮਿਲਦੀਆਂ ਸਨ ਜੋ ਜਬਤ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਰੀ ਜਮੀਨ ਦੇ ਬਦਲੇ ਕੁੱਲ 64 ਕਨਾਲ ਜਮੀਨ ਸਾਡੀ ਛੱਡੀ ਸੀ ਜੋ ਹੈ ਫਿਰ ਸਰਦਾਰ ਨੱਥਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ 32 ਕਨਾਲ ਜਮੀਨ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਬਾਗ ਲਗਾਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਕੱਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਅਖਰੋਟ, ਸੇਬ, ਨਾਖਾਂ, ਲੂਚੇ, ਖੁਰਮਾਨੀਆਂ ਤੇ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਤੇ ਤੂਤ ਆਦਿਕ ਦੇ ਦਰਖਤ ਹਨ । ਇਹ ਬਾਗ ਸਰਦਾਰ ਨੱਥਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀ ਲਗਾਇਆ ਸੀ।​

 

[dalvinder45]

ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਚਾਰ ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਸ਼ਮੀਰ 1819 ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਪੀਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਨੇ ਅਫਗਾਨਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਦੁੱਖ ਝੱਲਿਆ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ।(1)

ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, 1780 ਵਿੱਚ, ਰਣਜੀਤ ਦਿਓ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੰਮੂ ਦੇ ਰਾਜ (ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ) ਨੂੰ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਦਿਓ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਸੇਵਾ ਮੰਗੀ, ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1820 ਵਿਚ ਜੰਮੂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਪਣੇ ਅਫਸਰ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਦੀ ਧਰਤੀ।(2)

1845 ਵਿੱਚ, ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਅਤੇ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ "ਸਭਰਾਓਂ ਦੀ ਲੜਾਈ (1846) ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਤੇ ਉਹ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਵਿਚੋਲਾ ਅਤੇ ਸਰ ਹੈਨਰੀ ਲਾਰੈਂਸ ਦਾ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣ ਗਿਆਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੋ ਸੰਧੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਲਾਹੌਰ ਰਾਜ (ਭਾਵ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ) ਨੇ 75000 ਰੁਪਏ ਨਾਲ ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਪਹਾੜੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ; ਸਿੰਘ ਇਹ ਸਾਰੇ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕੇ ਅਰਥਾਤ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਘਾਟੀ ਸਿੰਧ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਰਾਵੀ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ" (2)। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸੰਧੀ ਨੇ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ 1857 ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੌਰਾਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਆਈ ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਨੇ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਣ ਲੈਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਲੜਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਡੋਗਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈਸੀਅਤ ਕਾਇਮ ਕੀਤi ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਵੀ ਦਿੱਤਾ। 1857 ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, (3) ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੁੰਜ਼ਾ, ਗਿਲਗਿਤ ਅਤੇ ਨਗਰ ਦੀ ਅਮੀਰਾਤ ਨੂੰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ।(4)

1947 ਦੇ ਬਟਵਾਰੇ ਪਿੱਛੋਂ ਕਬਾਇਲੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਖੋਹ ਲੈਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਅਗੇ ਵਧਣ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਰੋਕ ਦਿਤਾ ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ (ਭਾਰਤੀ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ)(ਆਜ਼ਾਦ) ਕਸ਼ਮੀਰ) ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਏ।ਫਿਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਲਈ ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ 1948, 1965, 1971 ਅਤੇ 1999 ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਯੁੱਧ ਹੋਏ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਲਗਭਗ ਅੱਧੇ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਰਿਆਸਤ; ਦੇ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸੇ ਗਿਲਗਿਤ-ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਵੀ ਸੀਮਾ ਵਿਵਾਦ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦਾਂ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਰੂਸ ਵਿਚਕਾਰ ਕੁਝ ਸੀਮਾ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਚੀਨ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ 1949 ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਚੀਨ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਥਿਤੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲੀ। 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮੱਧ ਤੱਕ ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।(5) "1956-57 ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਤਿੱਬਤ ਵਿਚਕਾਰ ਬਿਹਤਰ ਸੰਚਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਸੜਕ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਸੜਕ ਦੀ ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਹੋਈ ਖੋਜ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਰਹੱਦੀ ਝੜਪਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਅਕਤੂਬਰ 1962 ਦੇ ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ।" (5) ਚੀਨ ਨੇ 1962 ਤੋਂ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇੱਕ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਖੇਤਰ, ਟ੍ਰਾਂਸ-ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਟ੍ਰੈਕਟ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ 1965 ਵਿਚ ਚੀਨ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਸੀ।

1949 ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਨਫਰੰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਆਗੂ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ।(6) ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਾਲੇ ਕੜਵੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਿੰਨ ਜੰਗਾਂ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ 'ਤੇ ਵਧ ਰਹੇ ਵਿਵਾਦ ਅਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਅਸਫਲਤਾ।(7ਨੇ ਵੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਉਭਾਰਿਆ।

ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 2019 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 370 ਦੇ ਤਹਿਤ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਰਜੇ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਨੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਸਨ। ਦੋ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ - ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਲੱਦਾਖ। ਇਹ ਬਦਲਾਅ 31 ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।

ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ

ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਰਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 1800 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੀਰੋਵਾਲ ਅਤੇ ਨਿਰੋਲ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅੱਠ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਬਤੌਰ ਨਜ਼ਰਾਨਾ ਦੇ ਭੇਟ ਕੀਤੇ। ਜਦੋਂ ਜੰਮੂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਨੇੜੇ ਆ ਰਹੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਤੁਰੰਤ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਵੀਹ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ-ਏ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਜੰਮੂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਿਲਅਤ ਦਿੱਤੀ।

1819 ਵਿਚ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਅਫਗਾਨਾਂ ਨੇ ਵਸਨੀਕਾਂ 'ਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਬੇਮਿਸਾਲ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁਸਲਿਮ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਨੌਂ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਕੁਝ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਜੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗਵਰਨਰ ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਗ ਬਾਰੇ ਇਉਂ ਦਰਜ ਹੈ:

ਗਵਰਨਰ ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ:


ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ (1834-1841) ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ, ਕੁਸ਼ਲਤਾ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹਾਨ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡਰ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਅਤੇ ਅਸਾਧਾਰਣ ਸਮਰੱਥਾ ਨਾਲ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਇਆ। ਦਸਤੂਰ-ਉਲ-ਅਮਾਲ (ਤਵਾਰੀਖ-ਅਲ-ਕਸ਼ਮੀਰ), ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੁਧਾਰ, ਪੋਲਟਰੀ ਫਾਰਮਿੰਗ, ਸ਼ਾਲ ਉਦਯੋਗ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਮੁੜ ਸਥਾਪਨਾ, ਧਰਮਅਰਥ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ, ਗਲਵਾਨਾਂ ਦਾ ਦਮਨ, ਸ਼ੇਰਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਨੀਂਹ, ਬਸੰਤ ਬਾਗ ਆਦਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਬੰਗਲੇ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਜੇਹਲਮ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ, ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ, ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਬਗੀਚਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਾਲਾ ਚਿਨਾਰ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਹੈ । ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਡੱਲ ਝੀਲ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਰੰਗ ਮਾਣਦ ਤੇ ਵਜਦ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਗਾਇਨ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਕੰਵਲ ਦੇ ਫੁੱਲ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਡੱਲ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਉੱਗਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਮਲ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਅਕਸਰ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਥੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੱਧਾ ਆ ਕੇ ਚਿਨਾਰ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠਾਂ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਖੂਹ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿਮਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿਨਾਰ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ (1494-1643) ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਰੁੱਖ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਇਹ 'ਚੀਨਾਰ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ' ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ। ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਇੱਥੇ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਪੰਡਿਤ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਦਾਸ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਫਾਰਸੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਸ਼ਾਰਦਾ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਆਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭਾਈ ਕਮਲੀਆ, ਭਾਈ ਗੋਂਦਾ ਆਦਿ ਸਿੱਖ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਚੇਲੇ ਬਣ ਗਏ। ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ 1904 ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਬਣਵਾਈਆਂ। ਇੱਕ ਉਦਾਸੀ ਮਹੰਤ ਹਰਨਾਮ ਦਾਸ ਲੰਗਾ 1932 ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਆਏ ਅਤੇ ਡੋਗਰਾ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਮਹੰਤ ਹਰਨਾਮ ਦਾਸ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ ਬਣ ਗਏ।​

ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ

ਮੀਹਾਂ ਸਿੰਘ ਗਵਰਨਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੇ ਬਸੰਤ ਬਾਗ ਦੇ ਪੱਕੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਜੇਹਲਮ ਦਰਿਆ ਵੱਲ ਮੌਜੂਦਾ ਮੰਡਪ ਬਣਵਾਇਆ, ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਫ਼ਾਰਸੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਤਿੰਨ ਮੌਜੂਦ ਚਿੱਟੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀਆਂ ਸਲੈਬਾਂ ਉੱਤੇ ਇਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਬਾਗ ਮੇਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ 1835 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।

ਨਗਰਖਾਨਾ-ਸਿੱਖਾਂ:
ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਨਗਰਖਾਨਾ-ਸਿੱਖਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ-ਜੁਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਚ ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤੇ ਕਾਲੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸ਼ੇਰਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਸ਼ੇਖ ਬਾਗ:

ਅਮੀਰਾ ਕਦਲ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਿੱਖ ਗਵਰਨਰ ਸ਼ੇਖ ਗੁਲਾਮ ਮਹੀ-ਉਦ-ਦੀਨ (1841-46) ਦੁਆਰਾ ਬਗੀਚਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਗ਼ ਦੀ ਅਸਲ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁਣ ਚਰਚ ਮਿਸ਼ਨ ਸਕੂਲ, ਈਸਾਈ ਕਬਰਸਤਾਨ, ਅਦਾਲਤ, ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਸੈਂਟਰਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਹੈ। ਸ਼ੇਖ ਗੁਲਾਮ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ ਮਖਦੂਮ ਸ਼ੇਖ ਹਮਜ਼ਾ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਜ਼ੀਰਤਗਾਹ ਵਿਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਸ਼ਹੀਦ ਬੁੰਗਾ, ਬਰਜ਼ਾਲਾ-ਬਾਘਾਟ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ: 12 ਜੂਨ 1841 ਨੂੰ ਰਾਮ ਬਾਗ ਨੇੜੇ ਦੂਧਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵਿਦਰੋਹੀ ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀਆਂ (ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖ) ਅਤੇ ਡੋਗਰਾ/ਗੋਰਖਾ ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈ ਹੋਈ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਲਈ ਬੇਚੈਨੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਾਹਤ ਲਈ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਚੈਨ ਸਨ। ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰੇ ਨੇ ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੀਆਂ ਚਾਰ ਬਟਾਲੀਅਨਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਘੋੜਚੜ੍ਹਿiਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। 400 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਲਾਹੌਰ ਮੁੜ ਗਏ। "ਸ਼ਹੀਦ ਬੁੰਗਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ" ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਸਿੱਖ ਸਿੱਕੇ:

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਸਿੱਕਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਜੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1819 ਵਿੱਚ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਦੇ ਸਨ।

ਕਿਉਂਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿੱਕੇ ਚਲਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੋਂ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿੱਕਾ ਚਲਾਇਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ "ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੋਹਰ" ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ "ਮਾਸੇ ਰਤੀ" ਸ਼ੁੱਧ ਸੋਨਾ ਸੀ। ਮੂਹਰਲੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਰੁਪਿਆ ਵਰਗਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਖਰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਸਨ ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ 'ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ' ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।

ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹੀ ਰੁਪਏ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਨਾਨਕੀ ਰੁਪਿਆ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ‘ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੋਹਰ’ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਟਕਸਾਲ ਵਿਚ ਬਣੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ‘ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ’ ਪੰਦਰਾਂ ਰੁਪਏ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਪਰ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਟਕਸਾਲ ਤੋਂ ਬਣਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ‘ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ’ ਰੁਪਿਆ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿੱਕਾ ਸੀ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਸਿੱਕਾ ਅੱਜ ਵੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸ਼ਬਦ ਉੱਕਰੇ ਹੋਏ ਹਨ: ਜ਼ਰਬ ਕਸ਼ਮੀਰ, 1876 ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ: ਦੇਗ ਵਾ ਤੇਗ ਫਤਹਿ ਵਾ ਨਸਰਤ ਬੇਦਰੰਗ, ਯਫਤ ਅਜ਼ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ" । ਸਿੱਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਵੀ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਲਿਪੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੀ ਪਰ ਹਿਊਗਲ ਨੇ ਇੱਕ ਸਿੱਕਾ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ: ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੁਕਮ ਦੁਆਰਾ ਨਲਵਾ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਵੱਡਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸ: ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਵਾਲਾ ਸਿੱਕਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜੋ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿਖੇ ਟਕਸਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ’ ਅਤੇ ‘ਸੰਮਤ 1878’ ਉੱਕਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਹੇਠਾਂ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ’ ‘ਯਕ (ਇੱਕ) ਰੁਪਈਆ’ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।​

ਹਵਾਲੇ

(1) ਸ਼ੋਫੀਲਡ, ਵਿਕਟੋਰੀਆ (2010), ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼: ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਨਐਂਡਿੰਗ ਵਾਰ, ਆਈ.ਬੀ. ਟੌਰਿਸ., ੀਸ਼ਭਂ 978-1-84885-105-4, ਪੀ.ਪੀ. 5-6.

(2) ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਗਜ਼ਟੀਅਰ (ਖੰਡ 15), ਪੰਨਾ 94-95.

(3) ਸ਼ੋਫੀਲਡ 2010, ਪੀ. 7.

(4) ਸ਼ੋਫੀਲਡ 2010, ਪੀ. 11.

(5) "ਕਸ਼ਮੀਰ" (2007), ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਬ੍ਰਿਟੈਨਿਕਾ, 27 ਮਾਰਚ 2007 ਨੂੰ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਬ੍ਰਿਟੈਨਿਕਾ ਔਨਲਾਈਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

(6) ਸ਼ੋਫੀਲਡ, ਵਿਕਟੋਰੀਆ, 'ਕਸ਼ਮੀਰ: ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਮੂਲ', ਬੀਬੀਸੀ ਨਿਊਜ਼ ਯੂਕੇ ਐਡੀਸ਼ਨ (16 ਜਨਵਰੀ 2002) 20 ਮਈ 2005 ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ

(6) ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ

 

[dalvinder45]

ਦੂਸਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ ਗਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ
ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ ਜੋ ਮਹੱਲਾ ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਇੱਥੇ ਵੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ ਤੇ ਇੱਥੇ ਬੜੇ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏਙ ਇਸ ਜਗਾ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਮੀਨਾਂ ਤੇ ਜਗੀਰਾਂ ਵੀ ਲਗਾਈਆਂ । ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਨਹਿੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿੱਚ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਜਦ ਡੋਗਰਾ ਰਾਜਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਜਗੀਰਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤੇ ਰਸਦਾਂ ਵੀ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤਾਂ ਨਹਿੰਗ ਸਾਹਿਬ ਉਥੋਂ ਨਿਕਲ ਗਏ ਉਹ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਸੀ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਾਲੀ ਜਗਾ ਤੇ ਮਸੀਤ ਪਾ ਲਈਏ।ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੰਘ ਇੱਥੋਂ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ । ਤਾਂ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨਣੀ ਨੇ ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸਿੰਘਣੀ ਪਾਸ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸਾਂਭਦੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮਸੀਤ ਬਣਾ ਲੈਣੀ ਹੈ । ਫਿਰ ਸਿੰਘਣੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਪਾਸ ਇਹ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਫਿਰ ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸੰਮਤ ਬਿਕਰਮੀ 1941 ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ ਵਿਖੇ ਮੋਰਚਾ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।ਙ ਇਹ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਰਾਗ ਵਿਦਿਆ ਵੀ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਸਤਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਗ ਕਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਆਪਣਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸੁਰਗਵਾਸ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਭਾਈ ਚੜਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਨੌਕਰੀ ਕਰਕੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਦੇਖ ਭਾਲ ਤੇ ਮਰਿਆਦਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਉੱਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਆਮਦਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਲੰਗਰ ਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦਾਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੈ ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਨਾਰ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ

ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਚਿਨਾਰ, ਡਲ ਝੀਲ, ਹਰੀ ਪਰਬਤ, ਹਰੀ ਬਾਨ ਅਤੇ ਮਮਨੀਤ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ। ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਠਹਿਰਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਰੋਡ ਸਥਿਤ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਮੰਦਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਾਣਾ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ।ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਰੋਡ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿਖੇ, ਜਿੱਥੇ ਅੱਜ ਅਚਾਰੀਆ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਮੰਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬੇਰਵਾ ਤੋਂ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਏ ਸਨ। ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਅਕਤੀਆਂ, ਮਹਾਤਮਾ ਸ਼੍ਰੀ ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ ਮੁਨੀ ਅਤੇ ਪੰਡਿਤ ਸ਼੍ਰੀ ਪਰਸ਼ੋਤਮ ਦਾਸ ਕੌਲ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਵੀ ਇਸ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਠਹਿਰੇ ਸਨ। (ਪ੍ਰੋ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ, 2005)। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਅਮੀਰਾ ਕਦਲ ਵਿਖੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਵੀ ਇਸ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਠਹਿਰੇ ਸਨ। (ਪ੍ਰੋ. ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ, 2005)। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਅਮੀਰਾ ਕਦਲ ਵਿਖੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਨਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੋਠੀ ਬਾਗ ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰੈਜੀਡੈਂਟ ਰੋਡ ਦੇ ਉੱਤੇ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਮੀਰਾ ਕਦਲ ਤੋਂ ਪੋਲੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਵੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਆਏਙ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਸ ਜਗਾ ਤੇ ਆਏ ਤੇ ਅੱਗੇ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਨੂੰ ਗਏ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਚਨਾਰ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀ ਹੈ ਇਹ ਚਨਾਰ ਬਾਬਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਸੜਕ ਪ੍ਰੈਸੀਡੈਂਟ ਦੇ ਉੱਪਰ ਚਾਹ ਦੁਕਾਨਾਂ ਹਨ ਜਿਸ ਦਾ ਸਲਾਨਾ ਕਰਾਇਆ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਇਹ ਬਾਜ਼ਾਰ ਮੀਰਾ ਕਦਲ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦਾ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਪੈਟਰੋਲ ਪੰਪ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪਾਸੇ ਹੈ ਇਹ ਸਾਰਾ ਹਿੱਸਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਦੇ ਚਨਾਰ ਤੱਕ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਨਾਰ ਹੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਮਹੰਤ ਨੇ ਪਟੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਤਾਂ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਹੰਤ ਜੀ ਹੁਣ ਹਿੱਸਾ ਮਿਲਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ । ਆਪ ਜਗ੍ਹਾ ਦੇ ਬਦਲੇ ਹਮਾਰੇ ਪਾਸ ਸੂਦ ਲੈ ਲਿਆ ਕਰੋ । ਸੋ ਅੱਜ ਕੱਲ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਸਲਾਨਾ ਪੈਸੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ।
ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਵਕਤ ਬਾਬਾ ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਇਸ ਜਗਾ ਆਏ ਸਨ ਤਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੀਰਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੋਈ ਕਰਾਮਾਤ ਦਿਖਲਾਓ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਰਾਮਾਤ ਦਿਖਲਾਉਣੀ ਕਹਿਰ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ । ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ ਤੇ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧੂਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਚਿਨਾਰ ਦੀ ਲੱਕੜੀ ਕੱਢਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਉੱਤੇ ਗੱਡ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਟਾਹਣਾ ਹਰਾ ਰਿਹਾ ਕਰੇਗਾ ਇੱਕ ਸੁੱਕਾ; ਕਦੇ ਹਰਾ ਹੋ ਜਾਇਆ ਕਰੇ ਕਦੇ ਸੁੱਖਾ ਦੋਵੇਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਰਹਿਣਗੇ ਸੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਇਆ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਚਨਾਰ ਸੁੱਕੀ ਖੜੀ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਹਰੀ ਚਨਾਰ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ।ਮਹੰਤ ਉਦਾਸੀ ਹੈ। ਲੰਗਰ ਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਹੈ । ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਜਗੀਰ ਬਹੁਤ ਹੈ ਤੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਬਾਗ ਅੱਧਾ ਹੈ ।ਜਿਸ ਦਿਨ ਅਮਰਨਾਥ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵਾਸਤੇ ਛਟੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਯਾਤਰਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੱਕਾ ਭੰਡਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਤੋਂ ਅਮਰਨਾਥ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਅਵਾਂਤੀਪੁਰਾ, ਬੀਜਬਿਹਾੜਾ, ਅਨੰਤਨਾਗ, ਮਟਨ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਪਹਿਲਗਾਮ ਗਏ ਜਿਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਅਮਰਨਾਥ ਗਏ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਸ਼ਮਾ ਸਾਹਿਬ, ਹਰੀਬਨ ਮਮਨਿਟ, ਕਸ਼ਮੀਰ

ਹਰੀਬਨ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ 12 ਮੀਲ (19 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਦੂਰ ਹਰੀਬਨ ਗਏ। ਹਰੀਬਨ ਸ਼੍ਰੀ ਨਗਰ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਡਲ ਝੀਲ ਤੋਂ 7 ਮੀਲ ਦੂਰ ਹੈ। ਮਮਨਿਟ ਪਹਾੜੀ ਮਮਨਿਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹਰੀਬਨ ਬਾਗ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਹੈ। ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਤਲਹਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਚਿਨਾਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਸਲੀ ਚਿਨਾਰ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਤੋਂ ਕੁੱਲ 4 ਚਿਨਾਰ ਰੁੱਖ ਹਨ। ਚਿਨਾਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਠੰਡੇ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਝਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਪੱਥਰ ਦੀ ਕੰਧ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਚਸ਼ਮਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਹਰੀ ਪਰਬਤ ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਆਏ ਸਨ। ਹੁਣ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਰਾਜ ਜੰਗਲ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਡੋਗਰਾ ਰਾਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਚਸ਼ਮਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਨਾਮ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਦੇਵੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪੰਡਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਨਾ ਤਾਂ ਪੰਡਿਤ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਿੱਖ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਅਤੇ ਕੋਈ ਮਰਯਾਦਾ (ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ) ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮਮਨਿਟ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਵੀ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੱਥਰ 'ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

 

[dalvinder45]

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਅਵੰਤੀਪੁਰਾ

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਾਹਿਬ – ਅਵੰਤੀਪੁਰਾ

ਲੇਖਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਵਾਂਤੀਪੁਰਾ ਵਿੱਚ​

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, AsIN ਅਵੰਤੀਪੁਰਾ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ[ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅਵੰਤੀਪੁਰਾ ਵਿਖੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਈਵੇ 44 'ਤੇ ਜੇਹਲਮ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਦੱਖਣੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪੁਲਵਾਮਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 29 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ KMfr ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ [ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਇੱਥੇ ਕੁਝ idn ਰਹੇ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਅਵੰਤੀਪੁਰਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ 'ਸ਼ੰਕਰਾ-ਚਾਰੀਆ' ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਵਿਚ ਕੁਝ ਸ਼ੈਵ BgqW ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਖੰਡਰ ਵੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਸੂਫ਼ੀ ਦਰਵੇਸ਼ ਕਮਾਲ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਰੇ ਬਰਾਬਰ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਬੋਰਡ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਡਾ: ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਨ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। 1947 ਈ: ਵਿਚ ਇਹ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀ ਪਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਐਕਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ; ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਆਕਰਸ਼ਕ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਉਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੁਣ ਵੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸੱਯਦ ਹਸਨ ਮੰਤਕੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਬਾਰੇ ਵੀ ਦੱਸਿਆ।

ਮਜ਼ਾਰ ਸੱਯਦ ਹਸਨ ਮੰਤਕੀ​

ਇੱਥੇ ਸੱਯਦ ਹਸਨ ਮੰਤਕੀ ਜੋ ਮੱਕਾ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਚੇਲਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਆਇਆ ਸੀ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰਹਿ ਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਪੀਰ ਮੰਤਕੀ ਦਾ ਮਜ਼ਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਨਗਰ-ਅਨੰਤਨਾਗ ਸੜਕ 'ਤੇ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਇਸ ਲੇਖਕ ਨੇ ਇਸ ਮਸਜਿਦ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਮੰਤਕੀ ਦੇ ਇੱਕ ਪੈਰੋਕਾਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ।