ਰੂਸ ਯੂਕਰੇਨ ਯੁੱਧ ਤਾਜ਼ਾ ਸਥਿਤੀ
ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ
ਜਦ ਰੂਸ ਨੇ ਯੂਕਰੇਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕੀਵ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਕੀਵ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਵੇਗਾ ਤੇ ਯੂਕਰੇਨ ਰਥਿਆਰ ਸੁੱਟ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਅੱਜ ਚੌਦਵੇਂ ਦਿਨ ਵੀ ਰੂਸ ਕੀਵ ਉਤੇ ੳਬਜ਼ਾ ਕਰਨੋਂ ਅਸਮਰਥ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀਆਂ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ 1971 ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸੀ ਜਿਥੇ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਨੇ 14 ਦਿਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ ਢਾਕਾ ਘੇਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਫੌਜ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟਣੇ ਮੰਨ ਲਏ। ਪਰ ਕੀਵ ਨੂੰ ਘਿਰਿਆਂ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹਾਲੇ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਰੂਸ ਕੀਵ ਤੇ ਕਦੋਂ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰੇਗਾ ਤੇ ਯੁਕਰੇਨ ਕਦ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟਗਾ।
ਇਸ ਦਾ ਸਹੀ ਪਿਛੋਕੜ ਜਾਨਣ ਲਈ ਰੂਸ ਦੇ ਚੇਚਿਨ ਉਪਰ ਕਬਜ਼ੇ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਹੋਵੇਗਾ।1999-2000 ਵਿੱਚ, ਰੂਸੀ ਫੌਜ ਨੇ 200 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਚੇਚਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਗਰੋਜ਼ਨੀ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ 2 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਨੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈਨਿਕ ਗੁਆ ਦਿੱਤੇ। ਰਾਜਧਾਨੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਚੇਚਨੀਆ ਵਿਚ ਲੜਾਈ ਅਗਲੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਚੱਲੀ, ਰੂਸੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਜ ਵੀ ਚੇਚਨਿਆ ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਚੇਚਨ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਥੋੜਾ-ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੈ।
ਯੂਕਰੇਨ ਚੇਚਨੀਆ ਨਾਲੋਂ ਦਰਜਨਾਂ ਗੁਣਾ ਵੱਡਾ, ਵਧੇਰੇ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੈ। ਕੀਵ, ਯੂਕਰੇਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ, ਲਗਭਗ 3 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਗ੍ਰੋਜ਼ਨੀ ਨਾਲੋਂ 20 ਗੁਣਾ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਇਹ ਡਨੀਪਰ ਨਦੀ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਪਹਾੜੀ ਸਥਾਨ ਹੈ ਤੇ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਮਹੱਤਵ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਸਨੂੰ ਜਿੱਤਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਕੀਵ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਨਾ ਸਿਰਫ ਨਿਯਮਤ ਫੌਜ ਜੋ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਭੂਗੋਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਹੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਰੂਸੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਸਕਡਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਡਿੱਗ ਵੀ ਪਵੇ , ਰੂਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੱਖਪਾਤੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਖੰਡਰ ਹੀ ਮਿਲੇਗਾ, ਜੋ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਘਾਟੇ ਦਾ ਸੌਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਖੇਤਰ ਜੋ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜੰਗਲ ਹਨ, ਤੇ ਗੁਰੀਲਾ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਢੁਕਵੇਂ ਹਨ, ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ, ਕਿ ਯੂਕਰੇਨ 'ਤੇ ਹੋਰ ਹਮਲਾ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਚੋਟੀ ਦੇ ਰੂਸੀ ਜਨਰਲ ਨੇ ਪੁਤਿਨ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਕਿ ਯੂਕਰੇਨ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਰੂਸ ਲਈ ਇੱਕ ਤਬਾਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਲਈ ਰੂਸ ਯੂਕਰੇਨ ਯੁੱਧ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਜਾਣ ਲੈਣਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਰੂਸ ਅਤੇ ਯੂਕਰੇਨ ਵਿਚਕਾਰ ਟਕਰਾਅ ਦੇ 4 ਖੇਤਰ ਹਨ: 1. ਕ੍ਰੀਮੀਆ 2. ਡੋਨਬਾਸ 3. ਖਾਰਕੀਵ 4. ਓਡੇਸਾ ਇਹ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ (ਯੂਐਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ) ਯੂਕਰੇਨ ਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਰੂਸ ਕ੍ਰੀਮੀਆਂ ਅਤੇ ਡੋਨਬਾਸ ਉਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਆਬਾਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕ੍ਰੀਮੀਆ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਨਸਲੀ ਰੂਸੀ ਹਨ।
ਕ੍ਰੀਮੀਆ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰੂਸ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿਚ ਹੈ। ਡੌਨਬਾਸ ਖੇਤਰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਰੂਸ-ਸਮਰਥਿਤ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਖਾਰਕੀਵ ਵੱਡੀ ਲੜਾਈ ਝੇਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਓਡੇਸਾ ਰੂਸ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਯੂਕਰੇਨੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਹੈ।
16ਵੀਂ ਤੋਂ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ - ਰੂਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਫੈਲ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਾਰਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਤੇ ਫਿਰ 1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਸੋਵੀਅਤ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।
1954 ਵਿੱਚ, ਸੋਵੀਅਤ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਸੀ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ/ਅਸਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੋਵੀਅਤ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਖਰੁਸ਼ਚੇਵ ਨੇ ਕ੍ਰੀਮੀਆ ਨੂੰ ਰੂਸ ਤੋਂ ਯੂਕਰੇਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਖੇਤਰ ਇੱਕੋ ਸੋਵੀਅਤ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਦਲੇ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
1991 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰੂਸ ਅਤੇ ਯੂਕਰੇਨ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਏ ਤਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਕ੍ਰੀਮੀਆ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1994 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੈਮੋਰੰਡਮ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਰੂਸ ਨੇ ਯੂਕਰੇਨ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰੀਮੀਆ ਨੂੰ ਯੂਕਰੇਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ ।
ਰੂਸ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸੀ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਲੜਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ 3 ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਦਲ ਗਈਆਂ ਹਨ:
1. ਪੁਤਿਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰੂਸ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰੂਸ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ 'ਤੇ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਖੁਦ ਨੂੰ ਲਚਕੀਲਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
2. 1995 ਵਿੱਚ, ਯੂਕਰੇਨ ਨੇ ਕ੍ਰੀਮੀਆ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਜੋ ਇਸਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਗਾਰੰਟੀ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
3. 2014 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਪੱਛਮ-ਸਮਰਥਿਤ ਇਨਕਲਾਬ ਨੇ ਯੂਕਰੇਨ ਦੇ ਇੱਕ ਰੂਸ-ਸਮਰਥਿਤ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਬੇਦਖਲ ਕੀਤਾ।
ਯੂਕਰੇਨ ਦੇ ਇਸ ਰੂਸ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਿਕਟਰ ਯਾਨੁਕੋਵਿਚ ਦੀ ਬੇਦਖਲੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰੂਸ ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਕਿ ਨਾਟੋ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ 'ਤੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰੂਸ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਕਾਲੇ ਸਾਗਰ ਬੇੜੇ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਤ ਸੀ। ਕ੍ਰੀਮੀਆ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਕਾਲੇ ਸਾਗਰ ਤੱਕ ਰੂਸੀ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਉੱਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਜੈਕਟ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀਮਤ ਹੋਵੇਗੀ।
ਯੂਕਰੇਨ ਦੇ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਜ਼ੈਲ਼ੈਂਸਕੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਯੂਰਪ ਦਾ ਹਿਸਾ ਬਣਨ ਅਤੇ ਨਾਟੋ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਦਾ ਅਹਿਦ ਲਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਪੁਤਿਨ ਨੂੰ ਬੜਾ ਵਿਚਿਲਤ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਏਸ ਡਰੋਂ ਕਿ ਜੇ ਕਾਲਾ ਸਾਗਰ ਤਕ ਉਸਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨਾ ਰਹੀ ਜਾਂ ਯੁਕਰੇਨ ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਾਟੋ ਗ੍ਰੁਪ ਨਾਲ ਸੰਧੀ ਕਰ ਲਈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਪੂਰਬੀ ਭਾਗ ਸਿੱਧਾ ਨਾਟੋ ਦੀ ਮਾਰ ਥੱਲੇ ਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸੇ ਨੂੰ ਸੋਚਕੇ ਹੀ ਉਸਨੇ ਯੁਕਰੇਨ ਨਾਲ ਇਹ ਯੁੱਧ ਵਿਢਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਅੰਤ ਹੁਣ ਪੁਤਿਨ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ਕਿਉਂ ਯੁਕਰੇਨ ਨੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਅਪਣੇ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਰੂਸ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਉਪਰੋਂ ਯੂ ਐਸ ਏ ਤੇ ਯੂਰਪ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਲੋਂ ਲਾਈਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਤੇਲ ਉਪਰ ਪਾਬੰਦੀਆ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਪੁਤਿਨ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ ਇਹ ਗਹੁ ਨਾਲ ਵੇਖਣ ਵਿਚਾਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ।